Վրացիները Թուրքիայում

Վրացիներы Թուրքիայում
ქართველები თურქეთში
Türkiye'deki Gürcüler
Ընդհանուր քանակ

100,000-151,000[1][2] կամ 1,000,000[3]-1,500,000[4][5]

Բնակեցում
Գիրեսուն, Օրդու, Սամսուն, Սինոփ, Ամասիա, Թոքաթ, Դյուզջե, Սաքարյա, Յալովա, Քոջայելի, Բուրսա և Բալըքեսիր մարզեր
Լեզու(ներ)
վրացերեն, թուրքերեն, լազերեն
Հավատք(ներ)
սուննի իսլամ, վրաց ուղղափառ եկեղեցի

Վրացիները Թուրքիայում (վրաց.՝ ქართველები თურქეთში` քարթվելեբի թուրքեթշի), վրացական սփյուռքի այն մասը, որը բնակվում է պատմական Վրաստանի՝ ներկայիս Թուրքիաի հսկողության տակ գտնվող տարածքներում և Թուրքիայի այլ շրջաններում ու քաղաքներում։

Աշխարհագրություն

Վրացախոս բնակչությունը Թուրքիայում[6]
Տարի Որպես առաջին լեզու Որպես երկրորդ լեզու Ընդամենը Թուրքիայի բնակչություն Ընդհանուր բնակչության տոկոս
1935 57,325 16,255 73,580 16,157,450 0.46
1945 40,076 9,337 49,413 18,790,174 0.26
1950 72,604 0 72,604 20,947,188 0.35
1955 51,983 24,720 76,703 24,064,763 0.32
1960 32,944 54,941 87,885 27,754,820 0.32
1965 34,330 44,934 79,234 31,391,421 0.25

1965 թվականի մարդահամարի ժամանակ, որպես առաջին լեզու վրացերեն խոսողները համամասնորեն ամենաշատն էին Արդվինում (3,7%), Օրդուում (0,9%) և Քոջայելիում (0,8%)։

Վրացիներն ապրում են ցրված ամբողջ Թուրքիայում, չնայած նրանք հիմնականում կենտրոնացած են երկու խոշոր տարածաշրջաններում[7]՝

Մագնարելլան գնահատում էր, որ 1979 թվականին Թուրքիայում վրացիների թիվը գերազանցում էր 60,000-ը[8]:

Իմերխևցիներ

     Իմերխևյան բարբառի տարածում

Իմերխևցիները (շավշեթցիները) վրացիների ազգագրական ենթախումբ են, ովքեր խոսում են վրացերենի իմերխևյան բարբառով (իմերխեուլի), որը շատ ընդհանրություններ ունի հարևան աջարերենի հետ[9]։ Իմերխևները Արդվինի նահանգի բնիկ բնակչությունն են։

Իմերխևացիների մեծամասնությունն այսօր ապրում է մի տարածքում, որը նրանք անվանում են Իմերխևի: Իմերխևիի բնակչությունը հիմնականում բաղկացած է վրացիներից, որոնք բնակվում են Մեյդանջիկի (նախկինում՝ Դիոբանի) շրջակայքում գտնվող 14 գյուղերում։ Այս բնակավայրերն ունեն ինչպես պաշտոնական թուրքական, այնպես էլ ոչ պաշտոնական վրացական անվանումներ։ Արտացոլելով որոշ ներքին տարբերակում, որը պահպանվում է Թուրքիայի վրացական համայնքում, իմերխևցիները պնդում են, որ այլ ծագում ունեն Բորչկայի տարածքում գտնվող վրացիներից, որոնք ունեն աջարական ինքնություն: Իմերխևցիները սուննի մուսուլմաններ են՝ սերտորեն ինտեգրված թուրքական հասարակության հետ։ Գրեթե բոլորը երկլեզու են վրացերեն և թուրքերեն[9]:

Թուրքիայի վրացիները ձուլվել են, այդ մարդիկ այսօր լազերն ու իմերքարթվելներն են, ովքեր հիմնականում ապրում են Արդվինում։

Չվենեբուրի

Չյուրուկսուի Ալի փաշան (առաջին շարք, միջտեղ) և օսմանցի վրացիները ռուս-թուրքական պատերազմի ժամանակ (1877-78): Պատերազմի ավարտին Ֆաթսայում օսմանցի վրացիների վերաբնակեցումը վերահսկվում էր Ալի փաշայի կողմից[10]

Չվենեբուրի (վրաց.՝ ჩვენებური), որը վրացերեն նշանակում է «մեզնից», վրացական ծագում ունեցող մուսուլման ներգաղթյալների էնդոնիմն է, որոնք բնակություն են հաստատել Թուրքիայի ոչ վրացական մեծամասնությամբ շրջաններում, ուստի «մեզնից» նշանակում է՝ քրիստոնյա վրացիներ, մուսուլման թուրքեր և արդվինցի մուսուլման վրացիներ։ Ինչպես Թուրքիայի քաղաքացիների մեծամասնության դեպքում, Չվենեբուրիի մեծ մասը բաժանորդագրվում է սուննի իսլամի հանաֆիական մազհաբին:

Չվենեբուրի վրացիները Թուրքիա էին ժամանել գաղթի երեք ալիքներով՝ Ռուսական կայսրության ջարդերի պատճառով, որն այժմ կոչվում է չերքեզների ցեղասպանություն: Առաջին ալիքը տեղի ունեցավ 1828-1829 թվականների ռուս-թուրքական պատերազմի ժամանակ և դրանից հետո, երբ Բարձր դուռն իր ինքնիշխանությունը Վրաստանի մի քանի հատվածների վրա հանձնեց Ռուսական կայսրությանը:

Ներգաղթի փոքր ալիքները հաջորդեցին մինչև 1877-1878 թվականների ռուս-թուրքական պատերազմի ավարտը, երբ Օսմանյան կայսրությունը թույլ տվեց չվենեբուրիներին ներգաղթել։ Ներգաղթի այս ալիքը ներառում էր առնվազն 500,000 մարդ Վրաստանի պատմական շրջաններից, որոնք ունեին զգալի իսլամադավան բնակչություն, ինչպիսիք են Բաթումը և Կարսը[11]: Արդյունքում, Վրաստանի իսլամական մեծամասնությամբ շատ շրջաններ փաստացիորեն դատարկվեցին:

Ներգաղթի վերջին զգալի ալիքը եղավ 1921 թվականին, երբ Թուրքիան վերջնականապես հրաժարվեց Աջարիայի նկատմամբ իր հավակնություններից խորհրդային հանրապետությունների հետ Կարսի պայմանագրով։ Այս վերջին ալիքին ներգրավված էին նաև Վերին Աջարիայի թյուրքալեզու մուսուլմանները։ Աջարացիները հայտնի էին նաև իրենց ծագման վայրերով, օրինակ՝ Batumlular՝ Բաթումիների համար կամ Çürüksulular՝ Քոբուլեթիների համար։

Մամուլ

Թուրքիայի ամենակարևոր վրացական մշակութային ամսագիրը կրում է նաև Չվենեբուրի անունը։ Այն հիմնադրվել է 1977 թվականին Շվեդիայի Ստոկհոլմ քաղաքում Շալվա Թևզաձեի կողմից։ Այն տարածվում է Թուրքիայում Ահմեդ Օզքան Մելաշվիլիի կողմից, ով նաև գրել է Gürcüstan (Վրաստան) գիրքը 1968 թվականին։ 1980 թվականին Օզկանը Բուրսայում սպանվել է Գորշ գայլերի կողմից[12]։ Այդ ժամանակվանից ամսագրի պատասխանատուն է Ֆահրեթթին Չիլօղլուն։ 1997-2006 թվականներին Օսման Նուրի Մերջանը եղել է ամսագրի խմբագիրը։ Ամսագրի բովանդակությունը գրեթե ամբողջությամբ թուրքերեն է և ներկայացնում է հոդվածներ Չվենեբուրի վրացիների, Վրաստանի պատմության և աշխարհասփյուռ վրացիների մասին: Մեկ այլ ամսագիր՝ «Փիրոսմանին», վրացերեն և թուրքերեն երկլեզու, լույս է տեսնում Ստամբուլում, որը հովանավորում է վրացի կաթոլիկ Սիմոն Զազաձեն։

Տես նաև

Ծանոթագրություններ

  1. ↑ The Other Languages of Europe: Demographic, Sociolinguistic, and Educational Perspectives, p. 420, at Google Books
  2. ↑ «Turquie: situation générale». Axl.cefan.ulaval.ca. Վերցված է 2 January 2025-ին.
  3. ↑ «Türkiye'deki Kürtlerin sayısı!». 6 June 2008. Արխիվացված է օրիգինալից 26 December 2021-ին. Վերցված է 18 January 2022-ին.
  4. ↑ Ethnic Groups Worldwide: A Ready Reference Handbook, p. 291, at Google Books
  5. ↑ «Ethnic groups in Turkey: Georgians». Արխիվացված է օրիգինալից 6 October 2014-ին. Վերցված է 11 August 2013-ին.
  6. ↑ Fuat Dündar, Türkiye Nüfus Sayımlarında Azınlıklar, 2000
  7. ↑ «Türkiye'deki Gürcü Köylerinde Alan Çalışmasının Sonuçları». Çveneburi. Վերցված է 28 May 2014-ին.
  8. ↑ Peter A. Andrews & Rüdiger Benninghaus (1989), Ethnic Groups in the Republic of Turkey, Vol. 1, p. 174. Reichert, 3-88226-418-7.
  9. ↑ Kevin Tuite (1998), Kartvelian morphosyntax: number agreement and morphosyntactic oritntation in the South Caucasian languages, p. 178. Lincom Europa.
  10. ↑ BERAT YILDIZ, EMIGRATIONS FROM THE RUSSIAN EMPIRE TO THE OTTOMAN EMPIRE: AN ANALYSIS IN THE LIGHT OF THE NEW ARCHIVAL MATERIALS, BILKENT UNIVERSITY
  11. ↑ «Muhacir Gürcüler yada Çveneburiler - მუჰაჯირი ქართველები ან ჩვენებურები». Çveneburi. Վերցված է 28 May 2014-ին.
  12. ↑ «Sayfa Bulunamadı - Türkiye'nin İlk Gürcü Web Sitesi Chveneburi.Net».

Գրականություն

  • Black Sea: Encyclopedic Dictionary (Özhan Öztürk. Karadeniz: Ansiklopedik Sözlük. 2. Cilt. Heyamola Publishing. Istanbul. 2005. 975-6121-00-9.)
  • Paul J. Magnarella, The Peasant Venture: Tradition, Migration, and Change among Georgian Peasants in Turkey. (Schenkman Publishing Company: Cambridge, MA, 1979) 0-8161-8271-X
  • Mikaberidze, Alexander (ed., 2007). Özkan, Ahmet. Dictionary of Georgian National Biography.

Արտաքին հղումներ

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Վրացիները Թուրքիայում» հոդվածին։
Եվրոպա
Հյուսիսային Ամերիկա
Ասիա

Strategi Solo vs Squad di Free Fire: Cara Menang Mudah!