Մոլորակ

Մոլորակի չափեր ունեցող մարմիններ
Վերևում։ Ուրան և Նեպտուն; ներքևում։ Երկիր, սպիտակ թզուկ Սիրիուս Բ, Վեներա:

Մոլորակ (անգլ.՝ planet, հուն․՝ πλανήτης, այլ ձև՝ հին-հունարեն՝ πλάνης - «ճանապարհորդ»), երկնային մարմին է, որը պտտվում է ուղեծրով աստղի կամ նրա մնացորդների շուրջ, բավարար զանգվածով, որպեսզի դառնա շրջանաձև սեփական ձգողականության ազդեցության տակ, բայց ոչ բավարար, որպեսզի սկսվի ջերմամիջուկային ռեակցիա, և որը կարողացել է մաքրել իր շրջակայքը պլանետեզեմալներից։

Մոլորակները կարելի է բաժանել երկու հիմնական խմբերի՝ մեծ, ցածր խտություն ունեցող գազային հսկաներ և ավելի փոքր Երկրային խմբի մոլորակներ, որոնք ունեն պինդ մակերևույթ։ Համաձայն Միջազգային աստղագիտական միության սահմանմանը՝ Արեգակնային համակարգում կա 8 մոլորակ։ Նրանք են՝ (Արեգակից ունեցած հեռավորության) - չորս երկրանման՝ Մերկուրի, Վեներա, Երկիր, Մարս, ապա չորս գազային հսկաներ՝ Յուպիտեր, Սատուրն, Ուրան և Նեպտուն։ Արեգակնային համակարգում կան նաև առնվազն 5 գաճաճ մոլորակներ՝ Պլուտոն (մինչև 2006 թվականը համարվում էր մոլորակ), Մակեմակե, Հոմեա, Էրիս և Սերես։ Բացի Մերկուրիից և Վեներայից բոլոր մոլորակների շուրջ պտտվում է առնվազն մեկ արբանյակ։

Սկսած 1992 թվականից, երբ գիտնականները սկսեցին հայտնաբերել հարյուրավոր այլ մոլորակներ այլ աստղերի շուրջ, որոնք անվանվեցին էկզոմոլորակներ, ապացուցվեց, որ գոյություն ունեն ամբողջ գալակտիկայում և դրանցից շատերի առանձնահատկությունները նման են Արեգակնային համակարգի մոլորակների առանձնահատկություններին։ 2011 թվականի նոյեմբերի վերջի տվյալներով արդեն հայտնաբերվել է 695 էկզոմոլորակ, ինչպես գազային հսկաներ, այնպես էլ երկրային խմբի մոլորակներ։

Արեգակնային համակարգ

Արեգակնային համակարգի մոլորակները

Ժամանակակից «մոլորակ» եզրույթի սահմանման համաձայն, որը տրված է ՄԱՄ-ի կողմից, համակարգում կա 8 մոլորակ և 5 թզուկ մոլորակ (փակագծերում տրված է մոլորակների հին հայկական անունները)^[1]։

1. Մերկուրի (Փայլածու)
2. Վեներա (Արուսյակ)
3. Երկիր
4. Մարս (Հրատ)
5. Յուպիտեր (Լուսնթագ)
6. Սատուրն (Երևակ)
7. Ուրան
8. Նեպտուն

Ամենամեծը Յուպիտերն է (318 երկրային զանգված), իսկ ամենափոքրը Մերկուրին (0,055 երկրային զանգված)։

Մոլորակների և թզուկ մոլորակների համեմատման աղյուսակ

Մոլորակների և թզուկ մոլորակների համեմատման աղյուսակ

	Անուն	Հասարակածային տրամագիծ[a]	Զանգված[a]	Ուղեծրային շառավիղ[a]	Պտտման պարբերություն (տարի)[a]	Թեքությունը Արեգակի հասարակածի նկատմամբ	Ուղեծրի շեղվածությունը	Պտտման պարբերություն (օրը)	Արբանյակներ[c]	Օղակներ	Մթնոլորտ	Հայտնագործում
Երկրային խումբ	Մերկուրի	0,382	0,06	0,39	0,24	3,38	0,206	58,64	0	չունի	նվազագույն
	Վեներա	0,949	0,82	0,72	0,62	3,86	0,007	−243,02	0	չունի	CO2, N2
	Երկիր[b]	1,00	1,00	1,00	1,00	7,25	0,017	1,00	1	չունի	N2, O2
	Մարս	0,532	0,11	1,52	1,88	5,65	0,093	1,03	2	չունի	CO2, N2
Գազային հսկաներ	Յուպիտեր	11,209	317,8	5,20	11,86	6,09	0,048	0,41	67	ունի	H2, He
	Սատուրն	9,449	95,2	9,54	29,46	5,51	0,054	0,43	62	ունի	H2, He
	Ուրան	4,007	14,6	19,22	84,01	6,48	0,047	−0,72	27	ունի	H2, He	13 մարտի 1781
	Նեպտուն	3,883	17,2	30,06	164,8	6,43	0,009	0,67	14	ունի	H2, He	23 սեպտեմբեր 1846
Գաճաճ մոլորակներ
	Ցերերա	0,08	0,0002	2,5—3,0	4,60	10,59	0,080	0,38	0	չունի	չունի	1 հունվար 1801
	Պլուտոն	0,19	0,0022	29,7—49,3	248,09	17,14	0,249	−6,39	5	չունի	ժամանակավոր[d]	18 փետրվար 1930
	Հոմեա	0,37×0,16	0,0007	35,2—51,5	282,76	28,19	0,189	0,16	2	չունի	չունի	28 դեկտեմբեր2004
	Մակեմակե	~0,12	0,0007	38,5—53,1	309,88	28,96	0,159	?	1	չունի	չունի	31 մարտ 2005
	Էրիդա	0,19	0,0025	37,8—97,6	558,0	44,19	0,442	~0,3	1	չունի	չունի	5 հունվար 2005
[a] Որպես միավոր ընդունված է Երկրի ցուցանիշը [b] Տես Երկիր հոդվածը [c] Յուպիտերի հայտնի արբանյակները թվով ամենաշատն են (67)[2] [d] Ժամանակավոր մթնոլորտ ունի, պարբերաբար հայտնվող

Պատկերասրահ

• 
  (վերևի նկարի մեծացված ներքևի մասը)՝ Մարս և Մերկուրի; ներքևում՝ Լուսին, գաճաճ մոլորակներ՝ Պլուտոն և Հոմեա
• 
  4 գազային հսկաներ․ Յուպիտեր, Սատուրն, Ուրան, Նեպտուն

Ծանոթագրություններ

1. Որոշ Տրանսնեպտունային մարմիններ դեռ չեն ստացել գաճաճ մոլորակի կարգավիճակ, սակայն հավակնում են դրան
2. Սքոթ Շեփարդ. «Յուպիտերի արբանյակների էջ / The Jupiter Satellite Page (Now Also The Giant Planet Satellite and Moon Page)». Կառնեգիի գիտության ինստիտուտ. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հուլիսի 4-ին. Վերցված է 2014 թ․ նոյեմբերի 3-ին.

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Մոլորակ» հոդվածին։