Մանուկ Բեյ

Մանուկ Բեյ
Ծնվել է	1769[1]
Ծննդավայր	Ռուսե, Օսմանյան կայսրություն[1]
Մահացել է	հուլիսի 20, 1817(1817-07-20)[1]
Մահվան վայր	Հնչեշտ, Քիշնևի շրջան, Բեսարաբյան գուբերնիա, Ռուսական կայսրություն[1]
Քաղաքացիություն	Օսմանյան կայսրություն
Ազգություն	հայ
Մասնագիտություն	դիվանագետ և պետական գործիչ
Երեխաներ	Եկատերինա Լազարևա
Ստորագրություն
Manuc Bei Վիքիպահեստում

Մանուկ Բեյ իսկական անունը Մանուկ Մարտիրոսի Միրզայան (1769^[1], Ռուսե, Օսմանյան կայսրություն^[1] - հուլիսի 20, 1817(1817-07-20)^[1], Հնչեշտ, Քիշնևի շրջան, Բեսարաբյան գուբերնիա, Ռուսական կայսրություն^[1]), ռումինահայ դիվանագետ, առևտրական գործիչ։

1802 թվականին Վալաքիայի իշխանից ստացել է ազնվականի տիտղոս, 1806 թվականին նշանակվել Ռուշչուկի գավառապետի խորհրդական։ 1807 թվականին թուրք-դանուբյան զորքի հրամանատար Մուսաաֆա փաշան Մանուկ Բեյին է հանձնել բանակի մատակարարման, ռուսների հետ հաշտության բանակցություններ վարելու գործը։ 1808 թվականին թուրք, սուլթանից ստացել է Մոլդովայի իշխանի և բեյի աստիճան, բայց ունեցել է ռուսական կողմնորոշում։ Ռուսական հրամանատարությանն աջակցելու համար 1810 թվականին պարգևատրվել է Մ. Վլադիմիրի III աստիճանի խաչով։ Դանուբյան ռուսական բանակի հրամանատար Միխայիլ Կուտուզովը Մանուկ Բեյի իջևանատանն էր հաստատել իր բանակի շտաբը։ Գործուն մասնակցություն է ունեցել 1812 թվականի ռուս-թուրքական հաշտության պայմանագրի կնքմանը։ Խուսափելով թուրք, կառավարության հաշվեհարդարից, 1813 թվականին Բուխարեստից անցել է Տրանսիլվանիա, ապա հաստատվել Քիշնևում և դարձել ռուսահպատակ։ 1814 թվականին Մանուկ Բեյին շնորհվել է պետական խորհրդականի աստիճան։

Մանուկ Բեյը մեծ ծառայություններ է մատուցել Ռուշչուկի և բալկանյան այլ քաղաքների տնտեսական զարգացմանը (տրամադրել է փոխառություններ, հիմնել մանուֆակտուրաներ, կալվածքներ են)։ Նրա անվամբ Բուխարեստում կոչվել է փողոց, Ռումինիայում՝ երկու գյուղ։

Ռումինասի պատմաբան Գեորգի Բեզվիկոնին Մանուկ Բեյի վերաբերյալ ունի մենագրություն` «Հայերը Բեսարաբիայում։ Նախիջևանի և Բեսարաբիայի թեմը։ Մանուկ բեյ» (1934) , որը Բեսարաբիայի հայ գաղթավայրի պատմության ուսումնասիրության առաջին լուրջ փորձն է^[2]։

Հայանպաստ գործունեություն

Մանուկ Բեյը Հայաստանի ազատագրումը կապել է Ռուսաստանի հետ։ Այցելել է Հայաստան, նյութական օժանդակություն ցույց տվել Էջմիածնի, Մուշի, Երուսաղեմի և այլ վայրերի վանքերին։ Բուխարեստի հայոց եկեղեցու մերձակայքում հիմնել է քաղաքում առաջին հայկական դպրոցը (1817)։ Մանուկ Բեյի արխիվը պահվում է Բուխարեստի Պատմության թանգարանում։

Ընտանիք

Մանուկ Բեյի հյուրանոցի բակը, 1841 թվական

Մանուկ Բեյը ամուսնացած է եղել հայազգի իշխանուհի Դելյանովայի հետ։ Զավակներն էին Գրիգոր Հովհաննեսը և Մարի Մանուկը։ Թոռնուհիներն էին իտալական կոմսուհի Ելիզավետա Շենտոնին, գերմանական բարոնուհի Օլգա Հոցֆելդ-Թրախթեմբերգը։ Վերջինիս ծոռն է կանադացի ճարտարապետ Փեթեր ֆոն Քորֆը^[3]։

Գրականություն

• Սիրունի Հ., Էջեր Մանուկ Բեյի կյանքեն, ԲՀԱ, 1969, համար 3, 1970, համար 2-3։

Ծանոթագրություններ

1. Հայկական սովետական հանրագիտարան (հայ.) / Վ. Համբարձումյան, Կ. Խուդավերդյան — Հայկական հանրագիտարան հրատարակչություն, 1974.
2. https://hy.wikisource.org/wiki/%D4%B7%D5%BB:%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%8D%D5%B8%D5%BE%D5%A5%D5%BF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%80%D5%A1%D5%B6%D6%80%D5%A1%D5%A3%D5%AB%D5%BF%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6_(Soviet_Armenian_Encyclopedia)_2.djvu/352 Հայկական Սովետական Հանրագիտարան
3. Արծվի Բախչինյան, Հայազգի գործիչներ, Երևան, 2002

Արտաքին հղումներ

Георгие Безвикони, Манук-Бей Արխիվացված 2019-07-23 Wayback Machine

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Մանուկ Բեյ» հոդվածին։

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 7, էջ 253)։