Մանանաղի, գավառ Մեծ Հայքի Բարձր Հայք նահանգի կազմում[1][2]։
Եփրատի Մանանաղի (այժմ՝ Թոզլու) վտակի ավազանում։ Հյուսիս-արևելքից սահմանակից էր Այրարատ, արևելքից և հարավ-արևելքից՝ Տուրուբերան, հարավից՝Չորրորդ Հայք նահանգներին, արևմուտքից՝ Բարձր Հայք, Եկեղյաց, հյուսիսից՝ Դերջան և Կարին գավառներին։ Մակերևույթը հիմնականում հարթավայրային է, հողը՝ արգավանդ։ Նշանավոր են Խաչ և Սմբատա լեռները։ Հարուստ է աղի պաշարներով։
XI դարում եղել է Թոնդրակյան աղանդավորական շարժման կենտրոններից։ Ուշ միջնադարում կոչվել է նաև Լակզո ձոր, հետագայում՝ Վերին Դերջան։ Աղբյուրներում հիշատակվում են Մանանաղի Վժան, Շիրնի և Սմբատաբերդ բերդաքաղաքներ, Ջերմ, Բազմաղբյուր կամ Խաչ ավանները, Կաշե, Աղյուս ագարակները։