Խնուս

Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Խնուս (այլ կիրառումներ)
Բնակավայր
Խնուս
թուրքերեն՝ Hınıs
ԵրկիրԹուրքիա Թուրքիա
ՀամայնքԷրզրումի մարզ և Էրզրումի վիլայեթ
Մակերես1360 կմ²
ԲԾՄ1720 մետր
Պաշտոնական լեզութուրքերեն
Բնակչություն26 865 մարդ (2018)
Ժամային գոտիUTC+3
Փոստային դասիչ25600
Ավտոմոբիլային կոդ25
Պաշտոնական կայքhinis.gov.tr
Խնուս (Թուրքիա)##
Խնուս (Թուրքիա)

Խնուս (նաև՝ Խանուս, Խնիս, Խնուզ, Խնութ, Խնուսբերդ), պատմական հայկական քաղաք (բերդաքաղաք, գյուղաքաղաք, ավան, գյուղ) Արևմտյան Հայաստանում, Էրզրումի նահանգի Էրզրումի գավառի Խնուսի գավառակում, վերջինիս կենտրոնը։ Հնում հիշատակված է նաև Խնուն (Խնունիք) ձևով, որպես թոնդրակյան շարժման կենտրոն, իսկ թուրքերը կոչում են Խնըսկալե։ Համարվել է նաև ավան կամ բերդ, նոր ժամանակներում երբեմն՝ գյուղ։

Աշխարհագրություն

Տարածաշրջանի քարտեզ

Գտնվում է Արածանիի աջակողմյան վտակ Խնուսի գետի ափին, Բյուրակնյան լեռների արևելյան ստորոտում, հյուսիսից և հարավից աղեղնաձև ձգվող լեռնաճյուղերով սահմանափակված Խնուսի գոգավորության արևմտյան մասում, ձորահովտում, որի կենտրոնում բարձրանում է քարքարոտ, խիստ զառիվեր լանջերով մի լեռ։ Հենց այդ լեռան վրա էլ հիմնված են Խնուսի ամուր բերդը և նոր ժամանակներում կառուցված թուրքական պահակակետը։ Դրա ստորոտով հոսում է Խնուսի գետը՝ քաղաքը բաժանելով երկու մասի, իսկ վերջինս շրջափակող առապարը խիստ թեքությամբ և պարսպի նման փակում է ազատ մուտքը դեպի քաղաք։ Քաղաքը տեղադրված է զառիթափ լեռնալանջերի վրա, ծովից մոտ 1800 մ բարձր։ Խնուսի դիրքը գեղեցիկ է, բանաստեղծական։ Տների մեծ մասը տեղավորված էր գետի ձախ ափին, իսկ մի մասը՝ ձորից վերև, մի փոքրիկ հարթության վրա։ Ջրառատ է, ունի լեռնային առողջարար օդ։ Խնուսի մոտ կան շինարարական ընտիր քարի պաշարներ, քարածխի և կերակրի աղի հանքավայրեր, ածխաթթվային հանքային աղբյուրներ, որտեղ լոգանք էին ընդունում մեծ մասամբ կանայք։ Հնում Խնուսը Մեծ Հայքի Տուրուբերան աշխարհի Վարաժնունիք գավառի կենտրոնն էր։ Ոմանք այն տեղադրում են նույն աշխարհի Հարք, ոմանք էլ Տվարածատափ (այժմ՝ Կարայազ) գավառում, որ անընդունելի է։

Բնակչություն

Խնուսի միջին դարերի բնակչության քանակի մասին ուղղակի տեղեկություններ չկան, իսկ անուղղակի նկարագրություններից երևում է, որ այդ ժամանակներում այն բավական խոշոր բնակավայր է եղել։ 19-20-րդ դարերում բնակչության քանակի վերաբերյալ եղած տվյալները խիստ հակասական են։ Թուրքական պաշտոնական վիճակագրական աղբյուրներում արևմտյան Հայասաանի մյուս քաղաքների պես Խնուսի բնակչության քանակը միտումնավոր պակասեցված է։ Անհատ հեղինակների ավելի արժանահավատ վկայություններով 1800-1830-ական թթ. Խնուսի բնակչության թիվը հասնում էր 5 000 մարդու, որի 80%-ը (4 000-ը) հայեր էին, 1830 - 1850–ական թթ՝ 6 000 մարդու, որից 3 000-ը՝ հայեր։ Հետագա տասնամյակներում թուրքական բռնությունների ու հալածանքների հետևանքով հայերի քանակը գնալով նվազում է։ 1909 թ. Խնուսի 900 տներից հայկական էր միայն 325 տունը (2163 բնակչով)։ 1914 թ. նրա 8 000 բնակչից հայեր էին միայն 2 000-ը։ 1915 թ. Մեծ եղեռնի հետևանքով Խնուսի գավառակի հազարավոր բնակչության հետ բնաջնջվեց նաև քաղաքի հայությունը։ 1916 թ. այստեղ մնացել էր միայն 200 հայ բնակիչ։ Զբաղվում էին երկրագործությամբ, անասնապահությամբ, մասնավորապես ձիաբուծությամբ, արհեստագործությամբ և առևտրով։ Հայերի հիմնական զբաղմունքը արհեստներն ու առևտուրն էին։

Պատմություն

Հնում մինչև 8-րդ դ Խնուսի շրջանում իշխել են Մամիկոնյանները, այնուհետև կայսիկները, Մերվանյանները, Խլաթի Շահարմենները, ապա՝ սելջուկներն ու մոնղոլները։ 1555 թվականի բաժանմամբ անցել է թուրքական տիրապետության տակ։ 18-րդ դ. մտել է Բայազետի փաշայության Խնուսի հյուքյումեթության մեջ։ Հետագայում մինչև 1829 թ. թեև մտնում էր Էրզրումի փաշայության մեջ, բայց հարևան (Մուշի, Սասունի) գավառների հետ ուներ կիսանկախ վիճակ։ 19-րդ դ 60-ական թթ. վարչական նոր բաժանմամբ նորից մտցվում է Էրզրումի նահանգի մեջ, այս անգամ որպես գավառակ (կազա), թեև այս և հետագա շրջաններում ևս շատերի կողմից շարունակում է անվանվել գավ։

Խնուսը բաժանված էր թաղերի, գետի աջ ափին էին գտնվում Խառտալարը, Ճսթմահլեն, Բաղջեն և Բերդը, ձախում՝ Ժամու թաղը, Խայպաշին և Պալու քիթը։ Քաղաքի տներն առանց բացառության տափակ հողածածկ կտուրներով էին, փողոցներրը նեղ ու անբարեկարգ։ Ուներ մի քանի բաղնիք։ Դեռևս 13-րդ դարում Խնուսը եղել է առևտրական կարևոր հանգույց՝ Խոյ-Վան-Բերկրի-Մանազկերտ-Էրզրում-Բաբերդ-Տրապիզոն ճանապարհին։ 20-րդ դարի սկզբներին ևս քաղաքն ուներ բավական աշխույժ առևտուր, իր առատ շուկան՝ տասնյակ առևտրական կրպակներով։ Առևտրական սերտ կապերով կապված էր Էրզրումի, Բիթլիսի և Մուշի հետ։ Հայտնի էին նրա արտահանած անասնապահական մթերքներն ու մեղրը։ XIX դ. վերջերին և XX դ. սկզբներին Խնուսի մշակութային և ազգային կյանքը բավական եռուն էր։ Այստեղ Ս.Աստվածածին եկեղեցուն կից գործում էր մի վարժարան՝ 100-ից ավելի աշակերտով ու 4 ուսուցչով։ Դպրոցն ուներ նորակառույց, քարաշեն բարեկարգ շենք՝ շինված Միացյալ ընկերության կողմից։ Նույն ընկերությունն էր կառուցել նաև առաջնորդարանը և Երիտասարդաց ակումբը, որը նույնպես Ս. Աստվածածին եկեղեցուն կից էր և կարևոր դեր էր խաղում քաղաքի հայ մշակույթի կյանքում։ Խնուսի ամենանշանավոր կառույց-հնությունը նրա բերդն է, որի մասին հին հայկական աղբյուրներում տեղեկություններ չեն հաղորդված։ Առաջին հիշատակությունը իտալացի մի ճանապարհորդի (1471 - 1478 թթ) վկայությունն է։ Հաջորդ կարևոր վկայությունը պատկանում է թուրք հեղինակ Էվլիա Չելեբիին (1647 թ), որը բերդը համարում է «անառիկ կառուցվածք»։ Ըստ եվրոպացի Պանվիշիսա Քսենոֆոնի «Նահանջ բյուրոցի» մեջ վկայված Դիմնիաս կոչված տեղն է։ Այն կառուցված է Խնուս գետի աջ ափին բարձրացող անմատչելի լեռան վրա։ Ամուր կառուցվածք էր, քառակուսի հատակագծով, որի երկարությունը հասնում էր 600 քայլի։ Շրջապատված էր ժայռերով ու պաշտպանական ամրակուռ պարսպով։ Ուներ միայն մեկ դուռ՝ հյուսիսից։ Դեպի ձորն իջնող ստորերկրյա գաղտնի ճանապարհով կապված էր քաղաքի հետ։ Բերդի տարածքում զանազան նպատակներով կառուցված պաշտպանական շինվածքներից բացի կային նաև շուկա և մզկիթ։ Ըստ ոչ արժանահավատ տեղեկությունների, կառուցվել է XV դ-ում՝ Ուզուն Հասանի կողմից։ XIX դ վերջերին Խնուսի բերդն արդեն միանգամայն ավերակ ու ամայի էր։ Բուն քաղաքում կար մի հին և մեկ նոր եկեղեցի։ Դրանցից նշանավորն առաջինն էր Ս. Աստվածածին քարաշեն, կամարակապ եկեղեցին, որ գտնվում էր գետի ափին, մի առանձին ժայռի վրա։ Քաղաքն ուներ մի անշուք մզկիթ։ Գետի վրա կար երկու կամուրջ, որոնցից մեկը բավական ճաշակով կառուցված քարաշեն կամուրջ էր։ Խնուսի արևելյան կողմում կային զանազան հնություններ։ Այստեղ դիպվածով գտնվել է փղի ընտանիքին պատկանող նախապատմական մի վիթխարի կենդանու բրածո, որը երկրաբանության մեջ կոչվել է հայկական փիղ։ Կմախքը վերականգնված է և պահվում է Բրիտանական թանգարանում։ 1587 թ. Խնուսում օրինակվել է Ավետարան։ 1915 թ. մայիսին թուրքերը Խնուսից ձերբակալում և գնդակահարում են 150 հայ մտավորական։ 1918 թ. ռուսական նահանջող զորքերի հետ Արևելյան Հայաստան գաղթեցին Խնուսի վերջին հայ բնակիչները։ Այստեղ է ծնվել ՀՍՍՀ վաստակավոր դերասան Գառնիկ Կարապետյանը (1917 թ.)։

Գրականություն

  • Քորթոշյան Ր., Հայաստնի պատմություն, հատոր Ե, Խնուս, Երևան, 2022։
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 5, էջ 63

Read other articles:

Kereta api Fajar dan Senja Utama SoloKereta api Senja Utama Solo yang mengalami keterlambatan saat foto ini diambil dikarenakan adanya jembatan yang roboh di petak Bumiayu-LinggapuraInformasi umumJenis layananKereta api antarkotaStatusBeroperasiMulai beroperasi14 Oktober 1978Operator saat iniPT Kereta Api IndonesiaLintas pelayananStasiun awalSolo BalapanStasiun akhirPasar SenenJarak tempuh570 kmWaktu tempuh rerata7 jam 52 menit[1]Frekuensi perjalananSatu kali keberangkatan tiap hari d...

 

Дервіш Ероглу тур. Derviş Eroğlu Дервіш ЕроглуПрезидент Турецької республіки Північного Кіпру Нині на посадіНа посаді з 23.4.2010Попередник Мехмет Алі ТалатНародився 7 березня 1938(1938-03-07)[1][2] (85 років)Фамагуста, Турецька Республіка Північного КіпруВідомий як політикГром

 

Hotel chain Four Points by SheratonIndustryHospitality, TourismFounded1995Number of locations308[1] (September, 2020)Area servedWorldwideParentMarriott InternationalWebsitefour-points.marriott.com Four Points by Sheraton is a multinational hotel brand operated by Marriott International that targets business travelers and small conventions. As of June 30, 2020, Marriott operated 291 properties worldwide under the Four Points by Sheraton brand, with 53,054 rooms. In addition, Marri...

SchoolGray Academy ofbad EducatioLocation123 Doncaster St, Winnipeg, ManitobaInformationEstablished1997School boardWinnipeg Board of Jewish EducationPresidentBryan BorzykowskiHead of schoolLori BinderGradesNursery–12Enrollment490School fees$11,175 CADWebsitegrayacademy.ca The Gray Academy of Jewish Education is a pluralistic Jewish day school in Winnipeg, Manitoba, and the only K–12 Jewish day school in western Canada.[1] The trustee and policy-making body of the school is the Win...

 

Гірка помстаангл. The Harder They FallЖанр вестернбойовикРежисер Зе Булітц[en]Продюсер Jay-ZДжеймс ЛассітерЛоуренс БендердСценарист Зе Булітц[en]Боаз ЯкіндУ головних ролях Джонатан Майорс, Ідріс Ельба, Зазі Бітц, Реджина Кінг, Делрой Ліндо, Лейкіт Стенфілд, Ronald Cyler IId, D...

 

Обґрунтування добропорядного використання не вказано назву статті [?] Опис Постер фільму «Фанфан-тюльпан» (Франція, 1952) Джерело http://my-hit.ru/film/12735/poster/71422 Мета використання Зображення постеру у статті про фільм «Фанфан-тюльпан» Замінність Еквівалентне вільне зображенн...

This article is about the Australian film of 2002. For the American film of 2005, see Dirty Deeds (2005 film). 2002 Australian filmDirty DeedsDirected byDavid CaesarWritten byDavid CaesarProduced byBryan BrownStarringBryan BrownToni ColletteJohn GoodmanSam NeillSam WorthingtonAndrew SommerichProductioncompaniesNine Films and TelevisionMacquarie Film CorporationDistributed byHoyts DistributionRelease date18 July 2002 (2002-07-18)Running time110 minutesCountryAustraliaLanguageEng...

 

Messe-PraterLokasiLeopoldstadt, WinaAustriaKoordinat48°13′04″N 16°24′20″E / 48.2179°N 16.4056°E / 48.2179; 16.4056Koordinat: 48°13′04″N 16°24′20″E / 48.2179°N 16.4056°E / 48.2179; 16.4056JalurSejarahDibuka2008Operasi layanan Stasiun sebelumnya   U-Bahn Wina   Stasiun berikutnya Pratersternmenuju Karlsplatz Jalur U2Krieaumenuju Seestadt Sunting kotak info • L • BBantuan penggunaan templat ini Messe-...

 

Шаблон:Театр: піддпис, Руський театр Шаблон:Театр: повідомлення попереднього перегляду: відсутні географічні координати, будь-ласка додайте їх на Вікідані. Країна  УкраїнаТип драматичний театрСтатус професійний театр при товаристві «Просвіта»Відкрито 1920Закрито 1 січ

Ehemaliger GerichtsbezirkDrachenburg (slowenisch: sodni okraj Kozje) Basisdaten Bundesland Steiermark Bezirk Rann (Brežice) Sitz des Gerichts Drachenburg (Kozje) Vorlage:Infobox Gerichtsbezirk/Wartung/Keine Kennziffer zuständiges Landesgericht  Cilli Fläche 250,46 km2(1910) Einwohner 18.300 Aufgelöst 1919 Abgetreten an Jugoslawien Der Gerichtsbezirk Drachenburg (slowenisch: sodni okraj Kozje) war ein dem Bezirksgericht Drachenburg unterstehender Gerichtsbezirk im österreic...

 

У Вікіпедії є статті про інші значення цього терміна: Сталь (значення). «Сталь» Стальова Воля Повна назва Заводський Клуб СпортивнийСталь Стальова Воля Прізвисько «сталювка»,зелено-чорні Засновано 1938 Населений пункт Стальова Воля,  Польща Стадіон «МОСіР» Вміщує 6 500 П...

 

1984 film by Alex Cox This article is about the 1984 film. For the unrelated 2010 science fiction thriller, see Repo Men. Repo ManTheatrical release posterDirected byAlex CoxWritten byAlex CoxProduced by Michael Nesmith Jonathan Wacks Peter McCarthy Starring Harry Dean Stanton Emilio Estevez CinematographyRobby MüllerEdited byDennis DolanMusic by Steven Hufsteter Humberto Larriva ProductioncompanyEdge City ProductionsDistributed byUniversal PicturesRelease date March 2, 1984 (...

British politician (born 1946) The Right HonourableThe Lord Robertson of Port EllenKT GCMG PC FRSA FRSEOfficial portrait, 202010th Secretary General of NATOIn office14 October 1999 – 17 December 2003DeputySergio BalanzinoAlessandro Minuto-RizzoPreceded byJavier SolanaSucceeded byJaap de Hoop SchefferSecretary of State for DefenceIn office3 May 1997 – 11 October 1999Prime MinisterTony BlairPreceded byMichael PortilloSucceeded byGeoff HoonShadow Secretary o...

 

「星条旗」はこの項目へ転送されています。その他の用法については「星条旗 (曖昧さ回避)」をご覧ください。 「アメリカの旗」はこの項目へ転送されています。その他の用法については「#関連項目」をご覧ください。 アメリカ合衆国の国旗用途及び属性 ?縦横比 10:19制定日 1960年7月4日使用色 白 青 赤 アメリカ合衆国の国旗(アメリカがっしゅうこくのこっき、Flag of...

 

This article includes a list of references, related reading, or external links, but its sources remain unclear because it lacks inline citations. Please help to improve this article by introducing more precise citations. (July 2018) (Learn how and when to remove this template message) The General Association of Separate Baptists in ChristPolityCongregationalistOfficial websitehttp://www.separatebaptist.org The Separate Baptists in Christ are a denomination of Separate Baptists found mostly in...

Germanic people from the lower Rhine This article is about the Frankish people. For the Frankish empire, see Francia. For other uses, see Franks (disambiguation). Not to be confused with Franc. FranksFranciAristocratic Frankish burial items from the Merovingian dynastyLanguagesOld Frankish, Vulgar Latin, Old French (eventually)ReligionFrankish paganism, Roman ChristianityRelated ethnic groupsGermanic peoples, Belgians, French people, Dutch people, Lombards, Germans, Austrians, Swiss people Th...

 

  Herrera de los Navarrosإريرا دي لوس نافاروس (بالإسبانية: Herrera de los Navarros)‏[1]  إريرا دي لوس نافاروس إريرا دي لوس نافاروس تقسيم إداري البلد  إسبانيا[2] المنطقة أراغون المسؤولون المقاطعة سرقسطة خصائص جغرافية إحداثيات 41°12′34″N 1°04′51″W / 41.209444444444°N 1.0808333333333°W / 41....

 

PimonteKomuneComune di PimonteLokasi Pimonte di Provinsi NapoliNegara ItaliaWilayah CampaniaProvinsiNapoli (NA)Luas[1] • Total12,54 km2 (4,84 sq mi)Ketinggian[2]406 m (1,332 ft)Populasi (2016)[3] • Total6.000 • Kepadatan480/km2 (1,200/sq mi)Zona waktuUTC+1 (CET) • Musim panas (DST)UTC+2 (CEST)Kode pos80050Kode area telepon081Situs webhttp://www.comune.pimonte.na.it Pimonte adalah se...

These are tables of congressional delegations from Maine to the United States Senate and United States House of Representatives. The current dean of the Maine delegation is Senator Susan Collins, having served in the Senate since 1997. U.S. Senate Current U.S. senators from Maine Maine CPVI (2022):[1] D+2 Class I senator Class II senator Angus King(Junior senator) Susan Collins(Senior senator) Party Independent Republican Incumbent since January 3, 2013 January 3, 1997 Main article: L...

 

American actor (1903–1956) Eddie AcuffAcuff in What Price Vengeance (1937)BornEdward DeKalb Acuff(1903-06-03)June 3, 1903Caruthersville, Missouri, U.S.DiedDecember 17, 1956(1956-12-17) (aged 53)Hollywood, California, U.S.Resting placeValhalla Memorial Park CemeteryOccupationActorYears active1932–1952 Edward DeKalb Acuff (June 3, 1903 – December 17, 1956) was an American stage and film actor. He frequently was cast as a droll comic relief, in the support of the star. Hi...

 

Strategi Solo vs Squad di Free Fire: Cara Menang Mudah!