Ինդոս

Ինդոս
Ինդոս գետի ավազանի պատկեր տիեզերքից
Բնութագիր
Երկարություն	3 180 կմ
Ավազանի մակերես	960 800 կմ²
Ջրի ծախս	6 600 մ³/վրկ
Ջրահոսք
Ակունք	Տիբեթ
Ակունքի տեղակայում	Sengge Zangbo? և Տիբեթյան լեռնաշխարհ
Գետաբերան	Արաբական ծով
Գետաբերանի տեղակայում	Արաբական ծով
Կոորդինատներ	23°59′40″ հս․. լ. 67°25′51″ ավ. ե.^HGЯOL
Տեղակայում
Հոսող հոսքեր	Zanskar River?, Haro River?, Gilgit River?, Shigar River?, Շայոկ, Փանջնադ գետ, Suru River?, Soan River?, Kurram River?, Գումալ և Քաբուլ
Երկիր	Չինաստան,  Հնդկաստան,  Պակիստան
Երկրամաս	Փենջաբ, Լադախ, Սինդ, Hazara?, Գիլգիտ-Բալտիստան և Տիբեթի ինքնավար շրջան
Ջրահավաք	Ինդոսի ավազան
Գետը Վիքիպահեստում

Ինդոս^[1] (տիբեթերեն՝ སེང་གེ།་གཙང་པོ Sênggê Zangbo, չինարեն՝ 印度河 Yìndù Hé, հինդի՝ सिन्धु नदी, ա.-փենջ.՝ دریاۓ سندھ Sindh, փուշթու՝ اباسين Abāsin, սինդհի՝ سنڌوندي Sindhu, ուրդու՝ دریائے سندھ‎), գետ Հարավային Ասիայում՝ Չինաստանում, Հնդկաստանում և Պակիստանում։ Սկիզբ է առնում Կալյաս լեռնաշղթայի (Տիբեթի բարձրավանդակ) լանջերից, շուրջ 5300 մ բարձրությունից․ միջին և ստորին հոսանքներում հոսում է Ինդոս-Գանգեսյան հարթավայրով, Պակիստանի խոշոր նավահանգստային քաղաք Կարաչիի մոտ թափվում Արաբական ծովը^[2][3]՝ առաջացնելով դելտա (տարածությունը շուրջ 8 հազար կմ²)։ Պակիստանի ամենաերկար գետն է և համարվում է պակիստանցիների ազգային՝ մայր գետը^[4]։ Ընդհանուր երկարությունը 3180 կմ է։ Կա ոչ կանոնավոր նավագնացություն մինչև Քաբուլ վտակի գետաբերանը։

Հակիրճ տեղեկատվություն

Ինդոսի ջրահավաք ավազանը ընդգրկում է մոտավորապես 1,165,000 քառակուսի կիլոմետր տարածք, ջրի տարեկան ծախսը (հոսքը), ըստ կատարված հաշվարկների, կազմում է շուրջ 243 խորանարդ կիլոմետր. ջրառատությամբ կրկնակի գերազանցում է Նեղոսին և եռակի՝ Եփրատին ու Տիգրիսին՝ միասին վերցված։ Այդ ցուցանիշով Ինդոսը աշխարհի գետերի ցանկում զբաղեցնում է քսանմեկերորդ տեղը^[5]։ Նրա ձախակողմյան խոշոր վտակներն են Զանսկարը և Փենջաբը (վերջինս իր հերթին ունի հինգ խոշոր վտակ՝ Չենաբը, Ռավին, Ջելումը, Բեասը, Սութլեջը)։ Աջակողմյան խոշոր վտակներն են Շյոկը, Գիլգիթը, Գոմալը, Քաբուլը, Կուրամը։ Սկիզբ առնելով լեռնային աղբյուրից և սնուցվելով սառցադաշտերի հալոցքաջրերով՝ Ինդոսն իր առատահոս ջրերով սատար է դառնում բարեխառն գոտու անտառների, ոռոգվող սարավանդների ու հարթավայրերի էկոհամակարգերի։

Ինդոսի գետահովտի հյուսիսային հատվածը՝ նրա վտակների գետահովիտների հետ մեկտեղ, կազմավորում է Փենջաբի տարածաշրջանը, իսկ ստորին հոսանքի շուրջբոլորը տարածվում է Սինդհի տարածաշրջանը։ Գետը պատմականորեն կարևոր դեր է խաղացել տարածաշրջանի ցեղերի ու ժողովուրդների կյանքում. նրա ափերին ձևավորվել են բազում մշակույթներ։ Մեր թվականությունից առաջ երրորդ հազարամյակում այստեղ ի հայտ է ելել բրոնզեդարյան քաղաքային նշանավոր քաղաքակրթություններից մեկը, մ. թ. ա. երկրորդ հազարամյակում Փենջաբը հիշատակվել է Ռիգվեդայի օրհներգերում (որպես Սապտա Սինդհու) և զրադաշտական Ավեստայում ու գրական այլ երկերում (որպես Հապտա Հինդու). այս երկու եզրույթներն էլ նշանակում են Յոթ գետեր։ Ինդոսի հովտում հիմնված վաղ պատմական թագավորություններից են Գանդհարան և Սաուվիրան։

Ինդոսը Արևմուտքին հայտնի է դարձել դեռևս դասական ժամանակներում, երբ պարսից Դարեհ արքան իր հույն հպատակ Սկիլաքսես Կարիանդացուն ուղարկել է հետազոտելու գետն ու նրա մերձակա տարածքները (ca. 515 BC):

Ինդոսի վրա կառուցվել են մի շարք ամբարտակներ ու պատվարներ։ Ափին են Հայդարաբադ, Սուկկուր քաղաքները, իսկ դելտայի մոտ՝ Կարաչի ծովային նավահանգիստը։

Անվանում

Անվանումներն են՝ սանսկրիտ՝ सिन्धु (Sindhu ^IAST); ուրդու՝ سندھ‎ (Սինդհ); սինդհի՝ سندھو (Սինդհու); ա.-փենջ.` سندھ (Sindh ^IAST); ավեստերեն՝ Hindu; փուշթու՝ اباسين (Աբբա-Սին «գետերի հայր»); պարս.՝ هند («Հինդ»); տիբեթերեն՝ Sengge Chu («Lion River»); չինարեն հեշտ. 印度河 , պինին: Yìndù Hé; հուն․՝ Ινδός (Ինդոս)։

Սանսկրիտ լեզվով կոչվել Սինդհու (բառացի՝ «գետ»), որը հին պարսիկներին է անցնել Հինդ, իսկ հին հույներին և հռոմեացիներին Ինդոս (Ինդ) ձևով։ Փուշթու լեզվով կոչվում է Աբբա֊Սինդ (բառացի՝ «գետերի հայր»)^[6]։

Ծանոթագրություններ

1. Հովհաննես Բարսեղյան (2006). «Աշխարհագրական անունների հայերեն տառադարձության մասին որոշում». Տերմինաբանական և ուղղագրական տեղեկատու. Երևան: 9-րդ հրաշալիք. էջ 51. ISBN 99941-56-03-9.
2. Swain, Ashok (2004). Managing Water Conflict: Asia, Africa and the Middle East. Routledge. էջ 46. ISBN 1135768838. «1,800 miles long river after flowing out of Tibet through the Himalayas enters Kashmir and then moves into Pakistan»
3. The Indus Basin of Pakistan: The Impacts of Climate Risks on Water and Agriculture. World Bank publications. էջ 59. ISBN 9780821398753.
4. «Geography: The rivers of Pakistan». Dawn. 2009 թ․ սեպտեմբերի 26. Վերցված է 2017 թ․ օգոստոսի 15-ին.
5. «Indus water flow data in to reservoirs of Pakistan». Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ օգոստոսի 6-ին. Վերցված է 2017 թ․ օգոստոսի 15-ին.
6. Հ. Ղ. Գրգեարյան, Ն. Մ. Հարությունյան (1987). Աշխարհագրական անունների բառարան. Երևան: «Լույս».

Պատկերասրահ

• Ինդոսը պակիստանյան Քոթրի Բարաջ բնակավայրի մերձակայքում /տեսանկարահանում/V
• 
  Սառցակալած Ինդոսը Նյոմայի մերձակայքում
• 
  Ինդոսը Սկարդուի մերձակայքում

Արտաքին հղումներ

• Blankonthemap The Northern Kashmir Website
• Bibliography on Water Resources and International Law Peace Palace Library
• Northern Areas Development Gateway
• The Mountain Areas Conservancy Project
• Indus River watershed map (World Resources Institute) Արխիվացված 2005-04-13 Wayback Machine
• Indus Treaty
• Baglihar Dam issue Արխիվացված 2005-06-17 Wayback Machine
• Indus
• Indus Wildlife Wayback Machine (արխիվացված 7 Հոկտեմբեր 2006)
• First raft and kayak descents of the Indus headwaters in Tibet Արխիվացված 2015-05-25 Wayback Machine
• Pulitzer Center on Crisis Reporting's project on water issues in South Asia

Աղբյուրներ

• G.P. Malalasekera (1 September 2003), Dictionary of Pali Proper Names, Volume 1, Asian Educational Services, ISBN 978-81-2061-823-7
• Albinia, Alice. (2008) Empires of the Indus: The Story of a River. First American Edition (20101) W. W. Norton & Company, New York. 978-0-393-33860-7.
• World Atlas, Millennium Edition, p. 265.
• Jean Fairley, "The Lion River", Karachi, 1978.

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ինդոս» հոդվածին։

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 4, էջ 340)։