Salvador Lissarrague Novoa

Salvador Lissarrague Novoa

Biografía
Nacemento	25 de xaneiro de 1910 Santiago de Compostela, España
Morte	14 de marzo de 1967 (57 anos) Madrid, España
Catedrático de universidade
Datos persoais
Educación	Universidade de Santiago de Compostela
Actividade
Ocupación	xurista, escritor, político, sociólogo, catedrático
Empregador	Universidade Complutense de Madrid

Salvador Lissarrague Novoa, nado en Santiago de Compostela o 25 de xaneiro de 1910 e finado en Madrid o 14 de marzo de 1967, foi un xurista e sociólogo galego. Catedrático de Filosofía do Dereito e de Filosofía Social, foi un relevante filósofo do dereito e sociólogo nos anos centrais do século XX, discípulo de Ortega y Gasset e de Luis Recasens Siches. Entre as súas obras máis destacadas figuran Introducción a los temas centrales de la Filosofía del Derecho, La teoría del Poder en Francisco de Victoria e Las formas de convivencia y los conjuntos humanos.^[1]

Traxectoria

Con antecedentes familiares universitarios, era neto por parte de nai do decano da Facultade de Medicina de Santiago de Compostela Jesús Nóvoa López e de Gumersinda Puga Blanco, herdeira da Condesa de Gimonde e irmá de Luciano Puga Blanco, que foi Fiscal do Tribunal Supremo e defendeu como avogado a Curros Enríquez.

En 1927 matriculouse na Facultade de Dereito da Universidade galega, onde recibiu as primeiras influencias do profesor Luis Recasens Siches, recentemente chegado de Viena. Tres anos despois trasladouse a Madrid, onde terminou os seus estudos universitarios, e continuou traballando na Universidade como axudante de Recasens Siches, xunto con Manuel García Pelayo.^[2]

Actividade universitaria

Despois da Guerra civil, Salvador Lissarrague ocupou diversos cargos políticos, e en 1942 ingresou por oposición no Corpo de Delegados de Traballo (logo, Inspección de Traballo). Pero pronto decide volver ao labor intelectual, que non abandonara totalmente, pois en 1941 publicou distintos artigos e impartiu clases en cursos do Instituto de Estudos Políticos. En 1942 reingresou na Universidade de Madrid, como profesor auxiliar de José Gascón e Marín, encargándose da cátedra de Estudos Superiores de Ciencia Política, ata que a ocupou o seu antigo mestre, Carlos Ruiz do Castelo. En 1944, o Instituto de Estudos Políticos, publicou a súa tese doutoral, baixo o título El poder político y la sociedad. Ese mesmo ano obtivo a cátedra de filosofía do dereito.

A mediados de 1945, xa como catedrático, incorpórase á Facultade de Dereito da Universidade de Oviedo. Tras algúns cursos alí, regresa definitivamente a Madrid, como agregado na nova Facultade de Ciencias Políticas e Económicas, de onde máis tarde será catedrático. Os seus alumnos de Oviedo cualificábano como «un dos mestres máis intelixentes que coñecemos, un dos espíritos máis inquietos e desconcertantes».^[3]

O labor intelectual e universitaria de Lissarrague nesa época seguiu, en esencia, a doutrina de Ortega y Gasset, tratando de que o novo sistema político reconciliásese cunha personalidade que se significou na causa republicana e optado polo exilio, aínda que fose ao comezo da contenda. Ademais o sistema de pensamento de Ortega enfrontábase coa filosofía intransixente do novo réxime político, polo que era anatemizado polos defensores da ortodoxia.^[4]

Lissarrague tamén tratou de asumir criticamente as fontes da filosofía escolástica e da «filosofía cristiá» en xeral.^[5]

En 1948 publica Introdución a los temas centrales de la filosofía del derecho, considerada a súa obra cume, e a máis claramente dedicada ao fenómeno xurídico, desde unha perspectiva socioloxista, que constitúe, para os seus seguidores, un dos fitos iusfilosóficos da década de 1940.

En 1955 gañou a cátedra de Filosofía Social, da Facultade de Ciencias políticas e Económicas da Universidade Complutense, consolidando a súa evolución cara á socioloxía.^[6] Ao longo das seguintes dúas décadas desenvolveu unha activa vida universitaria, cun elevado número de publicacións, que se apuntan separadamente. Centra o seu traballo no pensamento de filósofos como Francisco de Vitoria, Gustav Radbruch, Jacques Maritain, Zubiri, Durkheim e Bergson.

Na década de 1960 dedicouse á Socioloxía, que delimitou como o seu campo de estudo, e tamén colabora e impulsa os proxectos de «estabilización» desta disciplina. Para iso promoveu a creación da Asociación española de Sociología, ocupando unha vicepresidencia até a súa morte, e impartiu clases nos cursos de Socioloxía de 1963 a 1966, en Madrid.

En 1966, un ano antes do seu falecemento, publica o Bosquejo de teoría social, obra máxima do seu pensamento sociolóxico, onde mostra todas as influencias doutrinais recibidas.

Faleceu en Madrid o 14 de marzo de 1967, aos 57 anos de idade, sendo Vicedecano da Facultade de Ciencias políticas e Económicas da Universidade Complutense.^[7]

Actividade política

Fillo dun militar asasinado en Paracuellos, Lissarrague integrouse na intelectualidade da Falanxe posbélica, encadrándose no que podería considerarse o seu sector máis aberto. Ocupou diversos cargos durante o franquismo, desde a dirección do Ateneo, á Delegación Provincial de Educación ou a dirección do Servizo de Estudos e Publicacións do Ministerio de Traballo. Ao mesmo tempo mantivo boas relacións con intelectuais como Julián Marias, José Antonio Maravall^[8] ou Enrique Tierno Galván.^[9][10] Salvador Lissarrague foi considerado como o máis caracterizado representante da falanxe orteguiana, e nos últimos anos da súa vida publicou diversos artigos en revístaa Cadernos para o Diálogo.^[11]

O feito de que Salvador Lissarrague pertencese aos sectores falanxistas é un dato a ter en conta á hora de estudar a súa carreira académica, aínda que non exclúe a súa calidade intelectual, demostrada ao longo de tres décadas de traballo. É certo que no currículo do opositor eran hipervalorados, naqueles anos, os «méritos patrióticos», dato que non debe ocultarse. Tamén é certo que o seu seguidismo orteguiano tampouco era ben visto polos máis ortodoxos do réxime.^[12]

Obra

Entre as súas publicacións de maior relevancia, descontando artigos de prensa e recensións de libros, pódense citar:^[13]

• «Ortega y la círcunstancialidad de su obra», Cruz y Raya, 2 (1933).
• «En la encrucijada de la historia moderna (David Loth: The Master of the Armada. Philiph II of Spain)», en Cruz y Raya, 12 (1934).
• «Consideración filosófica sobre el hecho y el grupo social», Revista de Trabajo, 21-22 (1941).
• «El concepto de Institución en el Derecho Público de Hauriou. Su alcance filosófico-social», Revista de la Facultad de Derecho de Madrid, 6-7 (1941).
• «El hombre y lo social en el pensamiento de Hauriou. Su teoría sobre el hecho y el grupo social», Revista de Trabajo, 23 (1941).
• «Un texto de Francisco de Vitoria sobre la potestad política», Revista de Estudios Políticos, 2 (1941).
• «Prólogo» a la edición española de la obra de F. Funck-Brentano, Lutero, Barcelona, 1941.
• «La ley creadora de las Cortes», Revista de Trabajo, 33-34 (1942).
• «La persona y la comunidad nacional. (Al margen de la filosofía contemporánea del Derecho y del Estado, de Larenz)», Escorial, 28 (1942).
• «El sentido de la realidad en el Quijote», Escorial, 31 (1942).
• «Sentido de la Hispanidad», Revista de Estudios Políticos, 9 (1942).
• «Reflexiones sobre un opúsculo filosófico: el prólogo a la Historia de la filosofía, de Brehier, en castellano, de José Ortega y Gasset», Escorial, 32 (1942).
• «La Ley de Ordenación de la Universidad española», Revista de Estudios Políticos, 10 (1942).
• «Hacia la madurez de una teoría de la sociedad (A Philosophie de l'Institution de Renard y su importancia para el Derecho del Trabajo)", Revista de Trabajo, 4 (1944).
• «Sobre la posibilidad de la Justicia Social», Revista de Trabajo, 10 (1944).
• El poder político y la sociedad, Madrid, Instituto de Estudios Políticos, 1944.
• La teoría del poder en Francisco de Vitoria, Madrid, Instituto de Estudios Políticos, 1946.
• Introducción a los temas centrales de la filosofía del derecho, Barcelona, Bosch, 1948.
• «Sobre el primer principio de la filosofía», Revista de Filosofía, 34 (1950).
• «Gustav Radbruch», Revista de Estudios Políticos, 49 (1950).
• «Cristianismo y cultura europea», Cuadernos Hispanoamericanos, 19 (1951).
• «El acto social», Revista de Estudios Políticos, 56 (1951).
• «En torno la polémica suscitada por Jacques Maritain», Cuadernos Hispanoamericanos, 30 (1952).
• «Considerations sur le caractere et les modes de l'acte du pouvoir», Actas do XV Congreso Internacional de Sociología, Istambul, 1953.
• «El magisterio decisivo de Zubiri», Alcalá (1953).
• Las formas de convivencia y los conjuntos humanos, Universidade de Madrid, 1956.
• «La consistencia de la sociedad», Revista de Estudios Políticos, 107 (1959).
• «La trama de lo social», en Estudios jurídico-sociales. Homenaje al profesor Luís Legaz Lacambra, Universidade de Santiago de Compostela, 1960.
• «Durkheim y el problema del colectivismo», en Estudios Sociológicos Internacionales, Instituto Balmes de Sociología, CSIC, Madrid, 1961.
• «El perfil de la convivencia en Bergson», Revista Internacional de Sociología, 78 (1962).
• «Hombre nuevo», Cuadernos para el Diálogo, 1 (1963).
• «La novedad de Juan XXIII», Cuadernos para el Diálogo, 10-11 (1964).
• «El mensaje social de Juan XXIII», en Comentarios Universitarios a la «Pacem in Terris», Madrid, Tecnos, 1964.
• Bosquejo de teoría social, Madrid, 1966.

Notas

1. Rivaya García, Benjamin: «Un orteguiano en la corte de la escolástica: Salvador Lissarrague Novoa», Anuario de Filosofia del Derecho, VIII (1991), págs. 365-387.
2. Benjamin Rivaya, «Introducción a la filosofia jurídica de Salvador Lissarrague», Anuario de Filosofía del Derecho, 1993, págs. 489-508.
3. Julio Ruymal, «La gabardina y el sombrero de Salvador Lissarrague», La Voz de Asturias, 16 de marzo de 1967.
4. Marcelo Catalá, «Salvador Lissarrague desde la escuela social», Revista de Trabajo, núm. 4, 1967.
5. Benjamin Rivaya, «La filosofia jurídica española», en Das Europa der Diktatur: Franquismus und Salazarismus : Legitimation durch..., editado por Federico Fernández-Crehuet López, António Manuel Hespanha.
6. E. Martín López, «La obra científica de Salvador Lissarrague. Su pensamiento filosófico-social», Revista de Trabajo (1967).
7. [1] Necrológica, ABC, 15 de marzo de 1967.
8. Maravall «destacó tempranamente en el selecto ambiente tertuliano de Madrid, siendo aceptado en el reducido grupo de cortesanos intelectuales de José Ortega y Gasset, donde cuajaría amistad con María Zambrano y Salvador Lissarrague Novoa». Francisco Javier Fresan Cuenca, «Un ideólogo olvidado: el joven José Antonio Maravall y la defensa del Estado Nacionalsindicalista», Universidad de Navarra.
9. Julián Marías, Una vida presente. Memorias I, Madrid, Alianza Editorial, 1988-1989, págs. 179-180: «asistía a cursos y seminarios Salvador Lissarrague, gallego, ayudante de Recasens en Derecho, ingenuo y buenísima persona, algo mayor que nosotros, devotísimo de Ortega».
10. La opinión de Tierno sobre Lissarrague figura en sus memorias tituladas Cabos sueltos, Barcelona, 1981, pág. 156: «quien había llegado a tener conmigo una relación de amistad, yo diría que profunda, pero no por coincidencia de caracteres, aficiones o de región, sino por gusto intelectual de criticar lo nuevo y ver lo nuevo en lo viejo, era Salvador Lissarrague, quien me ayudó desde el primer momento con su influencia en lo que llamaré sector azul».
11. Benjamin Rivaya, «La filosofia jurídica española», en Das Europa der Diktatur: Franquismus und Salazarismus: Legitimation durch..., editado por Federico Fernández-Crehuet López, António Manuel Hespanha
12. Benjamin Rivaya, «Un orteguiano...», ob. cit., pág. 375.
13. Benjamín Rivaya, «Un orteguiano...», ob. cit., págs. 365-387.

Véxase tamén

Ligazóns externas

• Benjamin Rivaya García: "Un orteguiano en la corte de la escolástica: Salvador Lissarrague Novoa".
• Francisco Javier Fresan Conca: "Un ideólogo olvidado: el joven José Antonio Maravall..."
• Das Europa der Diktatur: Franquismus und Salazarismus: Legitimation durch... (editado por Federico Fernández-Crehuet López e António Manuel Hespanha).