Linguas aimarás

Aimarás
Outros nomes:	Jaqi, Aru
Falado en:	Bolivia e o Perú
Rexións:	Andes centrais
Total de falantes:
Familia:	Quechumara ?   Aimarás
Escrita:	Alfabeto latino
Status oficial
Lingua oficial de:	O Perú e Bolivia
Códigos de lingua
ISO 639-1:	--
ISO 639-2:	---
Mapa
Status

As linguas aimarás^[1] (tamén coñecidas como jaqi ou aru) son unha das dúas familias lingüísticas dominantes nos Andes centrais, xunto coa familia de linguas quechuas. A familia componse da lingua aimará, amplamente falada en Bolivia e partes do Perú, e as ameazadas linguas jaqaru e kawki do Perú.

Hardman (1978) propuxo o nome jaqi para o nome da familia (1978), Alfredo Torero propuxo aru que quere dicir 'falar' e Rodolfo Cerrón Palomino aimará, en dúas ramas, o aimará do sur (ou do altiplano) e o aimará central (jaqaru e kawki). Outro nome da familia é jaqui (tamén escrito haki).

As linguas quechuas, especialmente as do sur, comparten unha gran cantidade de vocabulario co aimará, e moitas veces as linguas foron agrupadas co nome de quechumaran. Esta proposta é controvertida e o vocabulario compartido pode explicarse mellor como un préstamo intensivo debido ao contacto a longo prazo.

Contacto lingüístico

Jolkesky (2016) observa que hai semellanzas léxicas coas linguas quechua, kunza, leco, uru-chipaya, arauaca e puquina debido ao contacto.^[2]

División da familia

As linguas aimaarás constan de dúas ou tres linguas:

• Aimará. Os dialectos do sur e do centro son diverxentes e ás veces considéranse linguas separadas.
• Jaqaru (tamén chamado haqearu, haqaru, haq'aru ou aru).
• Kawki (tamén chamado cauqui ou cachuy).

O aimará ten arredor de 2,2 millóns de falantes; 1,7 millóns en Bolivia, 350.000 no Perú, e o resto en Chile e a Arxentina. O jaqaru ten aproximadamente 725 falantes no centro do Perú, e o kawki tiña 9 falantes sobreviventes en 2005. O kawki está pouco documentada aínda que a súa relación co jaqaru é bastante estreita. Inicialmente, Martha Hardman consideraba que eran linguas diferentes (con datos moi limitados naquel momento), mais todo o traballo de campo e as investigacións posteriores contradiron e demostraron que son dialectos mutuamente intelixibles pero diverxentes dunha única lingua.

Notas

1. Definicións no Dicionario da Real Academia Galega e no Portal das Palabras para aimará.
2. Jolkesky, Marcelo Pinho de Valhery (2016). Estudo arqueo-ecolinguístico das terras tropicais sul-americanas (Ph.D. dissertation) (2 ed.). Brasília: University of Brasília. 

Véxase tamén

Bibliografía

• Adelaar, Willem F. H.; & Muysken, Pieter C. (2004). The languages of the Andes. Cambridge language surveys. Cambridge University Press.
• Campbell, Lyle. (1997). American Indian languages: The historical linguistics of Native America. New York: Oxford University Press. ISBN 0-19-509427-1.
• Kaufman, Terrence. (1994). The native languages of South America. In C. Mosley & R. E. Asher (Eds.), Atlas of the world's languages (pp. 46–76). Londres: Routledge.