O Ducado de Borgoña foi un dos estados máis importantes da Europamedieval, que foi practicamente independente entre 880 e 1477.
Non debe ser confundido co condado de Borgoña, outro territorio de Francia.
A partir de 1006, o ducado foi un apanaxe (feudo concedido a un príncipe, en compensación de que só o primoxénito herdaría a coroa) gobernado sucesivamente por dúas liñaxes de sangue real, Capetos directos e Valois.
Como consecuencia do matrimonio do duque Filipe II o Atrevido con Margarida de Flandres, os Valois-Borgoña deron tal extensión ás súas posesións nos Países Baixos entre 1363 e 1477 que fixo que pretenderan converter ao seu Estado borgoñón nun estado independente. Porén, este crecemento tan rápido conduciu á formación dunha coalición encabezada pola Confederación Suíza e o duque de Lorena que infrinxiu unha serie de derrotas ao último duque Carlos o Temerario, quen finalmente encontrou a morte baixo as murallas de Nancy.
A Borgoña propiamente dita converteuse incluso nun Goberno e unha Xeneralidade do reino de Francia. O seu territorio correspondía principalmente aos actuais departamentos de:
En canto ás posesións dos duques de Borgoña nos Países Baixos, foi Carlos V, neto de Carlos o Termerario, quen fará deles unha entidade política independente.
Grazas á súa riqueza e vasto territorio, o ducado foi tanto política como economicamente moi importante. Tecnicamente eran vasalos do rei de Francia, pero os duques de Borgoña souberon manter unha política propia.
Historia
As primeires casas ducais
A repartición da antiga Burgundia entre Francia e Xermania
En 841 aparece o título de dux Burgundiae potentissimus, que levaba o conde Guerín, un comandante militar.
Os repartimentos de 843 en Verdún, de 855 en Prüm e de 870 en Meerssen foron a orixe da separación perdurábel dos territorios en Borgoña occidental (ducado) e oriental (condado): as terras ao oeste dos ríos Saona e Ródano son para Carlos o Calvo, e as do leste para Lotario.[1]
Ricardo convértese en Conde de Autun en 883. En 887, á morte de Bosón, herdou os condados de Troyes e de Nevers. En 894, o rei Odón I de Francia concédelle o título de marqués. En 898, conquista o condado de Sens. Isto foi o comezo do ducado de Borgoña.
Contra 918, titúlase como dux, así que foi o primeiro duque de Borgoña (un dos seis pares laicos primitivos de Francia) reunindo entón os condados de Autun, Nevers e Auxerre. Os condes e os bispos de Brienne, Chalon, Beaune, Troyes e Langres, sitúanse baixo a súa autoridade no contexto das invasións normandas.[2] Funda así a primeira dinastía dos duques de Borgoña, a dos Bosónidas (898-952).
O ducado Robertino (956-1002) e Capeto (1006-1361)
Os Robertinos dispútanlle o ducado de Borgoña á familia do rei Raúl desde 936.
Hugo o Grande (943-956) obtén do rei de Francia Lois IV o ducado de Borgoña despois de que os seus fillos Otón (956-965) e Henrique (965-1002), irmáns de Hugo Capeto, o sucederan. O ducado foi retido enseguida por Roberto o piadoso, fillo de Hugo Capeto, que llo outorgou ao seu terceiro fillo Roberto, cuxos descendentes constitúen até 1361 unha rama secundaria da dinastía dos Capetos (primeira casa Capeto de Borgoña).
Desde 1363 a 1482 serían outros Capetos, unha rama secundaria dos Valois, os que reinarían no ducado.
Formación e apoxeo do Estado borgoñón: A dinastía Valois-Borgoña
Philippe, fils du roy de France, duc de Bourgoingne, conte de Flandres, d'Artois et de Bourgoingne palatin, de Nevers, de Retel, sire de Salins et de Malines.[3] Filipe, fillo do rei de Francia, duque de Borgoña, conde de Flandres, de Artois e palatino de Borgoña, de Nevers, de Rethel, señor de Salins e de Malinas.
Tras a derrota de Agincourt, en 1415, Xoán sen Medo, contrario aos armagnac, aproximouse aos ingleses, do que resultou o seu asasinato nunha entrevista co delfín Carlos. Sucedeuno finalmente o seu fillo Filipe o Bo, que completou a súa alianza cos ingleses polo tratado de Troyes (1420), no que se desherdaba ao delfín en beneficio do fillo do rei de Inglaterra, o futuro Henrique VI; desta maneira foise conformando o poder e a influencia que tiñan os territorios rexidos polo duque de Borgoña.
Francia en 1435 e, en vermello máis intenso, os territorios franceses do duque de Borgoña Filipe III o Bo.
En 1421 Filipe III titulábase «Filipe, duque de Borgoña, conde de Flandres, de Artois e palatino de Borgoña, señor de Salins e de Malinas».[3] Durante a guerra dos Cen Anos, Filipe III herdou de varios primos e apropiouse de varios territorios nos Países Baixos: incorporou ao ses dominios Namur, por compra, en 1429; os condados de Hainaut, Holanda (co señorío de Frisia) e Zelandia, en 1432, por conquista; os ducados de Brabante e de Limburgo, en 1430, por herdanza; e o ducado de Luxemburgo, en 1443, por compra, aínda que dita operación non foi recoñecida até 1467 por Isabel de Austria, esposa de Casimiro IV de Polonia e Lituania.
Estas adquisicións foron confirmadas no tratado de Arrás (1435) por Carlos VII de Francia a cambio de recoñecelo como rei de Francia fronte ás aspiracións inglesas, o cal manifesta a influencia e poder territorial do duque de Borgoña dentro de Francia.
Filipe o Bo morreu en 1467, e os títulos do seu fillo Carlos o Temerario, en 1467, reflicte ben o crecemento do poder territorial da dinastía borgoñoa:[4]
Charles, par la grace de Dieu, duc de Bourgoingne, de Lothier, de Brabant, de Lembourg, et de Lucembourg, comte de Flandres, d'Artois, de Bourgoingne palatin, de Haynnau, de Hollande, de Zellande et de Namur, marquis du Saint Empire, seigneur de Frise, de Salins et de Malines. Carlos, pola graza de Deus, duque de Borgoña, da Baixa Lorena, de Brabante, de Limburgo e de Luxemburgo, conde de Flandres, de Artois, de Borgoña, de Hainaur, de Holanda, de Zelandia e de Namur, marqués do Santo Imperio, señor de Frisia, se Salins e de Malinas.[3]
O duque Carlos o Temerario lanzouse a unha política de creación dun reino borgoñón, para o que intentou procurar a vinculación entre as terras propiamente borgoñoas ("pays de par-delà") e as terras neerlandesas do norte ("pays de par-deça"). Isto levouno a unha confrontación co rei Lois XI de Francia, que se intensificou a partir da humillación que lle infrixiu co tratado de Péronne de 1468; por outra parte, en 1473, nun encontro en Tréveris co emperador Frederico III, para concertar o matrimonio da súa filla María co fillo de Frederico III, Maximiliano, intentou ser coroado rey,[5] pero as negociacións interrompéronse bruscamente, quizais debido ás intrigas do rei de Francia,[6] non sen antes recoñecer a Carlos a investidura dos ducados de Güeldres e de Zutphen.
A pesar de non conseguir o título de rei, Carlos proseguiu a súa política expansiva conquistando os territorios que separaban as dúas zonas (ambas as Borgoñas ao sur, e Flandres ao norte). A súa loita contra as cidades alsacianas e a ocupación da Lorena, propiciou a unión dos seus veciños na Liga de Constanza e, coa neutralización dos ingleses polo tratado de Picquigny (1475), foi derrotado e morto na batalla de Nancy, en xaneiro de 1477.[7]
A última duquesa da Borgoña independente foi María de Borgoña, que casou con Maximiliano I, arquiduque de Austria e futuro emperador do Sacro Imperio. Nas capitulacións matrimoniais estipulouse que o seu segundo fillo sería quen herdase os territorios maternos pero María faleceu nun accidente de cabalo antes de que iso acontecese. Logo desta traxedia, o ducado de Borgoña foi incorporado a Francia, mentres que os outros territorios do Estado borgoñón (os Países Baixos) pasaron á Casa dos Austria.
Roberto II o Piadoso, rei de Francia, sobriño de Otón Henrique e de Henrique I. Conquistou o ducado de Borgoña e incorporouno ao dominio real.
Sucedeuno o seu fillo Henrique quen, para terminar a revolta do seu irmán Roberto, outorgoulle o ducado de Borgoña, de forma similar a un apanaxe, en 1032 a cambio de renunciar as súas pretensións ao trono francés, orixinándose así unha rama menor da dinastía capeta, a Casa de Borgoña.
Á morte prematura do duque Filipe I sen descendencia, sucedeulle o seu primo Xoán II o Bo, rei de Francia, segundo a proximidade de sangue, xa que segundo a primoxenitura correspondeulle a Carlos II de Navarra, pero a nobreza borgoñoa tamén sopesou as alianzas e influencias de ambos na guerra dos Cen Anos. En 1363, Xoán II outorgou en apanaxe ao seu fillo Filipe.
Francia en 1477, mostrando os dominios da casa de Borgoña en cor amarela (clara e escura). A liña vermella sinala a fronteira co Sacro Imperio.
Logo da morte sen descendencia masculina de Carlos o Temerario na Batalla de Nancy, o rei Lois XI apoderouse do ducado de Borgoña e anexionouno ao dominio real, en base a que as apanaxes se regulamentaran de forma que ao esgotarse a descendencia masculina debían incorporarse á Coroa.
Pero María, a filla do duque Carlos o Temerario, casou co futuro emperador Maximiliano I de Habsburgo para defender a súa herdanza, e non aceptou a perda do ducado, mantendo así a intitulación de duque de Borgoña, como fixeron tamén os seus descendentes os reis de España, debido ao prestixio que outorgaba ao seu titular o ser Gran Mestre e Xefe Soberano da Orde do Vélaro de Ouro.
Tanto é así que na paz de Cambrai (1529) o emperador Carlos V, neto de María e Maximiliano, renunciaba ao territorio específico do ducado de Borgoña pero non ao título.
Duques titulares de Borgoña (título dos Habsburgo)
1621-1665: Filipe IV, rei de España e Portugal, e duque titular de Borgoña, sobriño dos anteriores e neto de Filipe II.
1665-1700: Carlos II, rei de España e duque titular de Borgoña, fillo do anterior. Tras a paz de Nimega, desarticulouse definitivamente a herdanza territorial dos Valois borgoñones.
Os reis de España como sucesores seguiron mantendo a titulación como mero prestixio.
Duque de Borgoña (título francés)
Título do Antigo Réxime
O título foi outorgado polo rei de Francia aos príncipes, e a priori aos primoxénitos do Delfín:
.svg)
