O agnosticismo é unha doutrina filosófica segundo a cal o entendemento humano non pode coñecer o absoluto, senón só o fenomenal ou relativo.
Orixe do termo
A lectura da pasaxe de Paulo de Tarso no que alude á inscrición "A un Deus descoñecido" que viu nun altar de Atenas (Act. 27:23) suxeriulle a Thomas Henry Huxley o emprego desta palabra, agnosticismo (1869), co significado oposto ao de "gnosticismo", método de especulación vago e teosófico moi xeneralizado na Igrexa primitiva.
O agnosticismo limita o noso coñecemento ás manifestacións e transformacións da materia e a enerxía e rexeita todo coñecemento de existencia espiritual, ora divina, ora humana. Acepta as conclusións da ciencia e a experiencia sensorial e rexeita, como conxectura carente de fundamento, toda afirmación referente ao non visible.
Os agnósticos poñen gran coidado, non obstante, en non confundirse cos ateos, por unha parte, e cos materialistas filosóficos, por outra, aínda que uns e outros rexeitan actitudes que se limitan a proclamarse puramente nescientes no referente á existencia espiritual. Os agnósticos non negan que tras os fenómenos cognósticos, sensoriais e volitivos exista un ente permanente ou alma; pero sosteñen que nada pode probarse ou desbotarse respecto á existencia da alma separada do corpo, a súa substancia ou permanencia. Admiten, así mesmo, que tras os fenómenos materiais do Universo pode existir un Deus ou Ser Universal; pero afirman a imposibilidade de determinar ou definir a natureza consciente e espiritual dese Ser. A todos eses problemas convén unha soa resposta: non sabemos nada nin nada nos induce a supoñer que cheguemos algún día a saber algo.
O agnóstico adoita diferenciar entre «coñecer» e «crer». Para el, unha persoa relixiosa distínguese dunha atea polo feito de que o relixioso «cre que Deus existe» e o ateo «cre que deus non existe». Así, o agnóstico apártase da postura de crenza indicando que uns e outros (relixiosos e ateos) «cren» na existencia ou inexistencia dunha entidade superior, mentres que el a «descoñece».
Aínda así, a historia parece demostrar que gran parte do agnosticismo relixioso tende en último termo ao escepticismo.
Variedades e controversias
Aínda que existen moitos matices e variedades de agnosticismo, todas as formas razoadas e sistemáticas se basean actualmente, máis ou menos abertamente, nas especulacións de Kant. A conclusión da análise crítica da razón humana, segundo Kant, é a de que soamente podemos coñecer o fenómeno, mentres que as ideas tales como as de Deus, alma e inmortalidade só poden ser aprendidas pola razón práctica.
O lado negativo desta teoría foi presentado por Herbert Spencer, cuxas obras constitúen unha exposición acabada do agnosticismo.
En definitiva sempre se chegará á conclusión de que este descansa na teoría subxectiva do coñecemento e soamente pode ser refutado mediante a demostración de que o noso coñecemento da realidade é xenuíno e seguro.
