کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی

کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی

کمیسیون تخصصی فعال
دوره دوازدهم
تاریخچه
تأسیس	۱۳۵۹
هیئت‌رئیسه
رئیس	ابراهیم عزیزی از مرداد ۱۴۰۳
نایب اول	عباس مقتدایی خوراسگانی از مرداد ۱۴۰۳
نایب دوم	محمود نبویان از خرداد ۱۴۰۰
سخنگو	ابراهیم رضایی از مرداد ۱۴۰۳
ساختار اعضاء
تعداد اعضا	۲۳ نفر
گرایش فراکسیونی	انقلاب اسلامی
کمیته‌ها
امنیت داخلی حقوق بشر دفاعی روابط خارجی هسته‌ای
وبگاه
وبگاه رسمی

کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی یکی از کمیسیون‌های تخصصی مجلس شورای اسلامی است.

پیشینه

از زمان تصویب قانون آیین‌نامه داخلی مجلس در دوره نخست تا دوره پنجم، تغییر عمده در ساختار کمیسیون‌ها به وجود نیامده بود. کمیسیون شوراها و امور داخلی کشور تا پایان مجلس پنجم فعال و دایر بود. این کمیسیون برای انجام وظایف محوله در محدودهٔ سیاست داخلی، شوراها، امور غیر عمرانی شهرداری‌های و ثبت احوال فعال داشت. این در حالی بود که کمیسیون سیاست خارجی نیز در محدودهٔ سیاست خارجی فعال بود. در اواسط مجلس پنجم، راهبرد تدوین آیین‌نامه داخلی جدید به سمت فشرده‌سازی حوزه‌های تخصصی کمیسیون‌ها، کاهش تعداد آنها و ادغام کمیسیون‌های غیرضروری در کمیسیون مرتبط بود. با تغییراتی که در آیین‌نامه داخلی مجلس در ترکیب و حوزه‌های تخصصی کمیسیون‌ها اعمال شد، «کمیسیون شوراها و امور داخلی کشور» و «کمیسیون سیاست خارجی» در همدیگر ادغام و کمیسیون جدیدی به نام «کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی» تشکیل شد اما از آغاز سال دوم دوره هشتم، «کمیسیون شوراها و امور داخلی» از کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی منفک شد و بار دیگر فعالیت مستقل را آغاز نمود.^[۱]

ساختار

این کمیسیون برای انجام وظایف محوله در محدودهٔ سیاست و روابط خارجی، دفاع، اطلاعات و امنیت تشکیل می‌شود.^[۲] «کمیته امنیت داخلی»، «کمیته حقوق بشر»، «کمیته دفاعی»، «کمیته روابط خارجی» و «کمیته هسته‌ای» پنج کمیته‌ای هستند که در زیرمجموعهٔ این کمیسیون، به صورت تخصصی به بررسی مسائل مربوط به حوزه اختیارات کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی می‌پردازند.^[الف][۳] بر اساس قانون آیین‌نامه داخلی مجلس شورای اسلامی، کمیسیون امنیت ملی نیز همچون سایر کمیسیون‌ها باید با حضور حداقل ۱۹ و حداکثر ۲۳ نماینده تشکیل شود اما در برخی دوره‌های مجلس، این کمیسیون با حضور بیش از ۲۳ نماینده به فعالیت پرداخت. انتخاب رئیس کمیسیون، نواب رئیس، دبیران اول و دوم و همچنین سخنگوی کمیسیون هر سال با رأی اعضای کمیسیون امنیت ملی انجام می‌شود.^[۴]

وظایف و اختیارات

برگزاری جلسات مشترک علنی و محرمانه کمیسیون با مقام‌های عالی‌رتبه وزارت امور خارجه یا دستگاه‌های مسئول در عرصه سیاست خارجی ایران، یکی از ابزارهای دیپلماتیک نمایندگان برای تأثیرگذاری غیرمستقیم بر سیاست خارجی کشور است.^[۵]

یکی از وظایف مهم این کمیسیون در طول دوران عملکرد خود، حل مسئله گروگان‌گیری در سفارت ایالات متحده آمریکا در اجلاسیهٔ نخست دوره نخست مجلس بود.^[۶]

انتقادها

فقدان تعامل پایدار کمیسیون امنیت ملی مجلس با نخبگان سیاسی، نظامی، اقتصادی و فکری، یکی از عوامل غفلت از دیپلماسی عمومی در روابط پارلمانی ایران است. بر اساس نظریهٔ تکثرگرایی سیاسی، بازیگران عرصهٔ سیاست بین‌الملل، متعدد و متکثر هستند که علاوه بر دولت‌ها، شامل بازیگران غیردولتی نیز می‌شود و این امر، ضرورت توجه به دیپلماسی عمومی و مدیریت افکار عمومی را برای سیاست‌گذاران افزایش می‌دهد.^[۷] کمرنگ بودن نقش این کمیسیون در فعالیت‌های دیپلماتیک مجلس شورای اسلامی باعث شده تا راهکارهایی نظیر اصلاح قانون آیین‌نامه داخلی مجلس به منظور حضور نمایندگان باتجربه و متخصص در ترکیب کمیسیون مطرح گردد.^[۸]

اعضا

اعضای کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی در سال اول مجلس دوازدهم:^[۹]

ردیف	نام و نام خانوادگی	حوزه انتخابیه	سمت
۱	ابراهیم عزیزی	شیراز	رئیس
۲	عباس مقتدایی خوراسگانی	اصفهان	نایب‌رئیس اول
۳	سید محمود نبویان	تهران، ری، شمیرانات، اسلامشهر و پردیس	نایب‌رئیس دوم
۴	بهنام سعیدی	جیرفت و عنبرآباد	دبیر اول
۵	یعقوب رضازاده	سلماس	دبیر دوم
۶	ابراهیم رضایی	دشتستان	سخنگو
۷	امیر حیات‌مقدم	بندرماهشهر، امیدیه، هندیجان و بخش جولکی	عضو
۸	سارا فلاحی		عضو
۹	روح‌الله نجابت		عضو
۱۰	احمد بخشایش اردستانی		عضو
۱۱	محمداسماعیل کوثری	تهران، ری، شمیرانات، اسلامشهر و پردیس	عضو
۱۲	وحيد احمدی		عضو
۱۳	احمد عجم		عضو
۱۴	ابوالفضل ظهره‌وند	تهران، ری، شمیرانات، اسلامشهر و پردیس	عضو
۱۵	سالار ولایتمدار	قزوین، آبیک و البرز	عضو
۱۶	محمدمهدی شهریاری		عضو
۱۷	علاءالدین بروجردی		عضو
۱۸	محمدرضا محسنی ثانی		عضو
۱۹	مجتبی زارعی	تهران، ری، شمیرانات، اسلامشهر و پردیس	عضو
۲۰	حسن قشقاوی		عضو
۲۱	علی خضریان	تهران، ری، شمیرانات، اسلامشهر و پردیس	عضو
۲۲	عباس گلرو	سمنان، مهدیشهر و سرخه	عضو
۲۳	فداحسین مالکی	زاهدان	عضو

کمیته‌ها

کمیته	رئیس
	نام	فراکسیون	اجلاسیه	تاریخ انتخاب
امنیت داخلی	ابراهیم عزیزی	انقلاب اسلامی	دورهٔ ۱۱، اجلاسیهٔ ۱	۱۷ تیر ۱۳۹۹
حقوق بشر	زهره الهیان	انقلاب اسلامی	دورهٔ ۱۱، اجلاسیهٔ ۱	۱۷ تیر ۱۳۹۹
دفاعی	سید علی آقازاده دافساری	انقلاب اسلامی	دورهٔ ۱۱، اجلاسیهٔ ۱	۱۷ تیر ۱۳۹۹
روابط خارجی	عباس گلرو	انقلاب اسلامی	دورهٔ ۱۱، اجلاسیهٔ ۱	۱۷ تیر ۱۳۹۹
هسته‌ای	سارا فلاحی	فراکسیون مستقلین	دورهٔ ۱۰، اجلاسیهٔ ۴	۳ تیر ۱۳۹۸[۱۰]

فهرست رؤسای کمیسیون

فهرست رؤسای کمیسیون از ابتدای تشکیل تا کنون^[۱۱]

ر	نام	آغاز تصدی	پایان تصدی	گرایش سیاسی	حزب	دورهٔ مجلس
کمیسیون امور خارجه
۱	محمدرضا باباصفری	۱۳۵۹	۱۳۶۰	—	مسلمانان مبارز	دوره نخست
۲	سید محمد خاتمی	۱۳۶۰	۱۳۶۱	—	جمهوری اسلامی
۳	محمدعلی هادی نجف‌آبادی	۱۳۶۱	۱۳۶۳	—	جمهوری اسلامی
۴	احمد عزیزی	۱۳۶۳	۱۳۶۶	—	—	دوره دوم
۵	محمود مروی سماورچی	۱۳۶۶	۱۳۶۷	—	جمهوری اسلامی
۶	صادق خلخالی	۱۳۶۷	۱۳۶۸	جناح چپ	روحانیون مبارز	دوره سوم
۷	سعید رجائی خراسانی	۱۳۶۸	۱۳۷۱	جناح راست	—
کمیسیون سیاست خارجه
۸	حسن روحانی	۱۳۷۱	۱۳۷۹	جناح راست	روحانیت مبارز	دوره چهارم
						دوره پنجم
کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی
۹	محسن میردامادی	۱۳۷۹	۱۳۸۳	جناح اصلاح‌طلبان	جبهه مشارکت	دوره ششم
۱۰	علاءالدین بروجردی	۱۳۸۳	۱۳۹۷	جناح اصول‌گرایان	جبهه پیروان	دوره هفتم
						دوره هشتم
						دوره نهم
						دوره دهم
۱۱	حشمت‌الله فلاحت‌پیشه	۱۳۹۷	۱۳۹۸	جناح اعتدال‌گرایان	روزنامه‌نگاران	دوره دهم
۱۲	مجتبی ذوالنوری	۱۳۹۸	۱۴۰۰	جناح اصول‌گرایان	جبهه پایداری	دوره دهم
						دوره یازدهم
۱۳	وحید جلال‌زاده	۱۴۰۰	۱۴۰۳	جناح اصول‌گرایان	—	دوره یازدهم
۱۴	ابراهیم عزیزی	۱۴۰۳	تاکنون	جناح اصول‌گرایان	—	دوره دوازدهم

پی‌نوشت‌ها

یادداشت‌ها

1. تعداد کمیته‌ها در دوره‌های مختلف، متغیر بوده‌است.

پانویس

1. نژادخلیلی و حسینی، «سیر تطور کمیسیون‌ها از دور اول تا نهم…»، ۱۱–۱۲.
2. «ماده ۵۳»، قانون آیین‌نامه داخلی مجلس شورای اسلامی.
3. «انتخابات هیئت رئیسه کمیته‌های پنج‌گانه»، ایرنا.
4. «آشنایی با کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس»، همشهری‌آنلاین.
5. دلاورپور اقدم و دهقانی فیروزآبادی، «کاستی‌ها و راهکارهای…»، مجلس و راهبرد، ۴۱۴–۴۱۵.
6. خواجه‌سروی، «تعارضات جناح‌ها…»، دین و ارتباطات، ۱۱۴.
7. دلاورپور اقدم و دهقانی فیروزآبادی، «کاستی‌ها و راهکارهای…»، مجلس و راهبرد، ۴۱۸–۴۱۹.
8. دلاورپور اقدم و دهقانی فیروزآبادی، «کاستی‌ها و راهکارهای…»، مجلس و راهبرد، ۴۳۱.
9. «کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۰ مه ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۹ مه ۲۰۲۱.
10. روسای ۶ کمیته تخصصی کمیسیون امنیت ملی مجلس مشخص شدند
11. «بررسی تغییرات کمیسیون‌های تخصصی ۹ دوره مجلس…»، نامه نیوز.

منابع

• «قانون آیین‌نامه داخلی مجلس شورای اسلامی». مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۷ اوت ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۵ شهریور ۱۳۹۷.
• «آشنایی با کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس». همشهری‌آنلاین. ۱۹ اردیبهشت ۱۳۹۳. ۲۵۷۵۱۴.
• «شوشتری رئیس کمیته حقوق بشر مجلس شد». خبرگزاری فارس. ۲۲ مرداد ۱۳۹۱. ۱۳۹۱۰۵۲۲۰۰۰۸۷۴.
• «بررسی تغییرات کمیسیون‌های تخصصی ۹ دوره مجلس شورای اسلامی و هیئت رئیسه‌هایی که هر کمیسیون را اداره کردند+جدول». نامه نیوز. ۸ تیر ۱۳۹۲. ۵۰۰۵۴.
• «انتخابات هیئت‌رئیسه کمیته‌های پنج‌گانه کمیسیون امنیت ملی مجلس برگزار شد». ایرنا. ۲۷ تیر ۱۳۹۵. ۸۲۱۵۳۰۰۷.
• «محمدابراهیم رضائی رئیس کمیته هسته‌ای مجلس شد». خبرگزاری خانه ملت. ۳ تیر ۱۳۹۸. ۴۲۸۸۸۲.
• حسین‌عسگری، حامد (۳ تیر ۱۳۹۷). ««فلاحت‌پیشه» رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شد». خبرگزاری مهر. ۴۳۲۹۳۳۶.
• خواجه‌سروی، غلامرضا (پاییز ۱۳۷۴). «تعارضات جناح‌های سیاسی دوره اول مجلس شورای اسلامی (۱۳۶۳–۱۳۵۹)». دین و ارتباطات. تهران: دانشگاه امام صادق. ۱ (۱): ۸۹–۱۲۸ – به واسطهٔ نورمگز.
• دلاورپور اقدم، مصطفی؛ دهقانی فیروزآبادی، سید جلال (زمستان ۱۳۹۵). «کاستی‌ها و راهکارهای توانمندسازی دیپلماسی پارلمانی جمهوری اسلامی ایران». مجلس و راهبرد. تهران: مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی. ۲۳ (۸۸): ۴۰۷–۴۳۶. شاپا 2322-1860.
• سیدرضا، منیرسادات (۳۰ تیر ۱۳۹۸). «دهقانی رئیس کمیته روابط خارجی کمیسیون امنیت ملی شد». ایسنا. ۹۸۰۴۳۰۱۶۰۰۴.
• علیدادی، زهرا (۲ تیر ۱۳۹۸). ««ذوالنور» رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شد». خبرگزاری مهر. ۴۶۴۸۷۴۷.
• نژادخلیلی، مهدی؛ حسینی، سید حسین (خرداد ۱۳۹۳). «ساختارشناسی مجلس شورای اسلامی (۲): سیر تطور کمیسیون‌ها از دور اول تا نهم مجلس شورای اسلامی». مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی. ۱۳۶۹۷.