کارت زرد مجلس شورای اسلامی معروف به کارت زرد مجلس یا اخطار، به قانع نشدن نمایندگان مجلس شورای اسلامی از توضیحات وزیر در حین بررسی سؤال در صحن و رأی به وارد بودن سؤال نمایندهٔ سؤالکننده گویند که از آن با قید کارت زرد یا اخطار نام میبرند و به خودی خود نمیتواند عاملی برای استیضاح وزیر باشد.
تعدد کارت زردها به یک وزیر موجب استیضاح وی نمیشود و الزامی برای استیضاح وزیر به وجود نمیآورد بلکه زمینهساز استیضاح است، تنها زمانی طرح استیضاح به جریان میافتد که با امضای حداقل ۱۰ نماینده تحویل هیئت رئیسه مجلس شود.
با این حال عدهای از نمایندگان معتقدند در صورتی که کارت زردها به عدد سه برسد وزیر استیضاح خواهد شد.
عدهای دیگر نیز معتقدند کارت زرد اصطلاحی است که بین نمایندگان مجلس و وزرا رایج شدهاست وگرنه در آییننامه داخلی مجلس چنین عنوان و اصطلاحی وجود ندارد.
این اصطلاح اولینبار از سوی برخی نمایندگان در مجلس هشتم، طی بازنگری قانون آییننامه داخلی مجلس و به منظور تقویت بعد نظارتی مجلس، رایج شد.
فرایند ایجاد کارت زرد مجلس
تا قبل از مجلس هشتم، اگر نمایندهای سؤالی از یکی از وزرای دولت داشت، در صورت قانع نشدن در کمیسیونهای تخصصی، موضوع در صحن مجلس مطرح میشد و وزیر به سؤال نماینده پاسخ میداد و مجلس در یک رأیگیری اعلام میکرد که آیا از توضیحات وزیر قانع شدهاست یا نه.
اما زمان اصلاح آیین نامهٔ مجلس، نمایندگان مجلس به منظور تقویت بعد نظارتی خود بر دولت وقت (دولت اول احمدینژاد) بودند، مقرر کردند تا پس از سؤال وزیر، موضوعِ سؤال به رأی نمایندگان گذاشته شود و کل مجلس دربارهٔ وارد بودن یا نبودن سؤال اظهار نظر کند (نه پاسخ وزیر).
آییننامهٔ داخلی مجلس دربارهٔ استیضاح
با این تغییرات هرگاه در هر دوره مجلس سه بار با رأی اکثریت نمایندگان حاضر سوالات نمایندگان از هر وزیر وارد تشخیص داده شود طرح استیضاح وزیر در صورت رعایت مفاد اصل ۸۸ قانون اساسی و آییننامه داخلی مجلس در دستور کار مجلس قرار میگیرد.
اصل ۸۹ قانون اساسی، روش معین و روشنی دربارهٔ نحوه استیضاح وزرا دارد و به صراحت آوردهاست که نمایندگان مجلس میتوانند در مواردی که لازم میدانند وزیر یا هیئت وزرا را استیضاح کنند؛ استیضاح زمانی در مجلس قابل طرح است که به امضای حداقل ۱۰ نفر از نمایندگان مجلس تحویل هیئت رئیسه مجلس شود.
آییننامهٔ داخلی مجلس دربارهٔ کارت زرد
همین صراحت قانونی سبب شد که مصوبه اولیه مجلس هشتم دربارهٔ فرجام سوالات نمایندگان از وزرا به استیضاح آنان ختم نشود و شورای نگهبان قانون اساسی با استناد به همین اصل ۸۹ قانون اساسی که سازوکار استیضاح وزرا را روشن کردهاست، مصوبه را به مجلس بازگرداند تا نمایندگان مجلس با قید عبارت «میتواند» اشکال وارده را رفع کنند.
از این رو، قانع نشدن نمایندگان از توضیحات وزیر در حین بررسی سؤال در صحن و رأی به وارد بودن سؤال نماینده به خودی خود نمیتواند عاملی برای استیضاح وزیر باشد که از آن با قید کارت زرد یا اخطار نام میبرند.
ابهامات و اشکالات کارت زرد مجلس
به گفتهٔ محمدرضا میرتاج الدینی، نماینده سابق مجلس و معاون پارلمانی رئیسجمهوری در دولت دوم احمدینژاد مبنی بر قانونی نبودن عنوان کارت:
طبق آییننامه داخلی مجلس، در صورت قانع نشدن نماینده سؤال کننده از اظهارات وزیر، رئیس جلسه نظر مجلس را در مورد وارد بودن سؤال اخذ میکند. در صورتی که اکثر نمایندگان حاضر، نظر به وارد بودن سؤال نماینده یا نمایندگان بدهند، رئیس مجلس موظف است موضوع را به رئیسجمهوری جهت رسیدگی ارجاع دهد.
گاهی اوقات پس از رایگیری آرای موافقان بیشتر از آرای مخالفان میشود ولی باز هم اعلام میشود که نمایندگان از پاسخ وزیر قانع نشدند در حالی که این سؤال نماینده است که باید رأیِ نصف بعلاوه یک را کسب کند نه پاسخ وزیر.
بر این اساس اگر در جریان بررسی سؤال از وزیری، نصف به علاوه یک رأی موافق کسب شود یعنی این که نمایندگان مجلس سؤال نماینده را وارد ندانستند و نباید به اصطلاح کارت زردی به وزیر تعلق گیرد.
یکی از ابهامات موجود در زمینه رایگیری دربارهٔ سؤال از وزرا این است که آیا «وارد بودن سؤال نماینده» به رأی گذاشته شدهاست یا «پاسخ وزیر» زیرا این دو موضوع تفاوت بسیاری دارد و نیاز به رفع ابهام از سوی مجلس است.
اکنون در زمان رایگیری دربارهٔ سؤال از وزرا برخی نمایندگان تصور میکنند که بحث قانع شدن از توضیحات وزیر مطرح است در حالی که طبق آییننامه، سؤال نماینده به رای گذاشته میشود که همین ابهام، اشکالاتی را در رایگیریها بوجود آوردهاست.
کارت زرد اصلاً در آییننامه و قانون وجود ندارد و حتی اگر سه بار وزیر نتوانست مجلس را قانع کند، باز هم نمیتوان بر مبنای آن وزیر را استیضاح کرد بلکه باید روال قانون اساسی در استیضاح وزرا رعایت شود.
«کارت زرد» اصطلاحی است که بین نمایندگان مجلس و وزرا رایج شدهاست وگرنه در آییننامه داخلی مجلس چنین عنوان و اصطلاحی وجود ندارد.
یک نمونه از اشکالات کارت زرد در مجلس نهم
در جریان رأیگیری دربارهٔ سؤال حمید رسایی از علی جنتی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی مشکلی قانونی پیش آمد زیرا از ۲۲۴ نماینده حاضر در صحن علنی ۱۰۵ رأی موافق اخذ شد در حالی که برای اعلام وارد بودن سؤال نماینده از وزیر، حداقل ۱۱۳ نماینده باید نظر موافق میدادند اما در نهایت اعلام شد که مجلس پاسخ وزیر را قانعکننده ندانستهاست.[۱]
عدم اجرای قانون جامعه حمایت از حقوق معلولان و بیتوجهی به مشکلات اساسی آنها و استفاده از سازمان بهزیستی به عنوان حیاط خلوت هزینهها و برنامههای تبلیغاتی
استفاده از نیروهای ناکارآمد و بازنشسته در آموزش و پرورش و عدم توجه به منابع انسانی و فرهنگیان از لحاظ بیمه سلامت، حقوق و سایر مزایا و تعطیلی مدارس راهنمایی در روستاها و بعضی از شهرها