سیکلید[۱] (به انگلیسی: Cichlids) نام گروهی از ماهیان است. ماهی‌های خانوادهٔ سیکلید در راستهٔ سوف‌ماهی‌سانان هستند. سیکلیدها همراه با زمردماهیان و شقایق‌ماهیان عضو زیرراسته زمردماهی‌واران هستند.[۲] خانواده سیکلیدها هم بزرگ و هم متنوع است، دستکم ۱۶۵۰ مورد از این ماهی به‌طور علمی ثبت شده‌است[۳] به‌طوری‌که این خانواده یکی از بزرگترین خانواده‌های مهره‌داران است. گونههای جدیدی از این ماهی‌ها سالیانه کشف می‌شوند و گونههای زیادی از آنها نیز هنوز به‌طور علمی توضیح داده نشده‌اند. تعداد همه گونههای سیکلیدها هنوز نامشخص است، اما این عدد بین ۲۰۰۰ تا ۳۰۰۰[۴] برآورد شده‌است. این خانواده از ماهی‌ها معروفترین و محبوب‌ترین ماهی‌های آکواریومی هستند که در آکواریوم‌های خانگی نگهداری می‌شوند.
ویژگی‌ها
سیکلیدها در اندازه‌های گوناگونی وجود دارند؛ از ماهی‌های ۲.۵ سانتی‌متری گرفته، مانند ماهی مؤنث Neolamprologus multifasciatus، تا ماهی‌های یک متری، مانند سیکل] و سیکلید غول‌پیکر. آنها همچنین اشکال بدن مختلفی دارند، مانند شکل‌های از پهلو فشرده (مثل ماهی دیسکاس و فرشته‌ماهی) و اشکال کشیده.[۵] به‌طور کلی سیکلیدها اندازه متوسطی دارند و از لحاظ شکل تخم‌مرغی، و از پهلو فشرده هستند و از نظر رفتار، بوم‌شناسی و ریخت‌شناسی به خورشید ماهی آمریکای شمالی شباهت‌های زیادی دارند.[۶]
بسیاری از سیکلیدها، از جمله تیلاپیا، ماهیان خوراکی مهمی هستند، خیلی از آنها نیز، مانند سیکلا، برای تفریح صید می‌شوند و تعداد زیادی از آنها نیز در آکواریوم‌ها، مانند فرشته‌ماهی، اسکار و دیسکاس، به عنوان ماهی تزئینی نگهداری می‌شوند.[۵][۷] سیکلیدها نسبت به مهره‌داران دیگر، گونههای در معرض خطر بیشتری دارند، به‌خصوص سیکلیدهای Haplochromine که در ایران به ماکرو[نیازمند منبع] معروف هستند.[۸] سیکلیدها قابلیت تطبیق با محیط منحصری دارند که به آنها این امکان را داده‌است تا به گونه‌هایی نزدیک به هم، اما از نظر مورفولوژی متفاوت، تکامل و تغییر بیابند که به این طریق در دریاچه‌های بزرگی مانند دریاچه تانگانیکا، دریاچه ویکتوریا، دریاچه مالاوی و دریاچه ادوارد زندگی می‌کنند.[۹][۱۰] تنوع آنها در رودخانه‌های بزرگ قاره آفریقا، در تحقیقات تکامل گونه‌زایی کمک به‌سزایی کرده‌است.[۱۱] شمار بسیاری از سیکلیدها در خارج از منطقه زندگی اصلیشان به صورت علمی معرفی شده‌اند، مانند تیلاپیا در جنوب ایالات متحده آمریکا.[۱۲]
سیکلیدها یک ویژگی مشترک دارند، تبدیل دندان‌های حلقوی پایینی به یک دندان یک پارچه. مجموعه‌ای از ماهیچه‌ها به این ماهی‌ها اجازه می‌دهد تا از دندان‌های حلقوی بالا و پایین خود به عنوان فک دوم برای ریز کردن غذا استفاده کنند. به این سبب سیکلیدها توانایی خوردن و هضم کردن غذاهای بسیار متنوعی را دارند. برخی می‌پندارند که به همین علّت است که گونههای مختلفی از سیکلیدها وجود دارد.[۵] سیکلیدها از لحاظ شکل بدن بسیار متفاوت هستند، از بدن‌های از پهلو فشرده شده و لوح مانند مانند دیسکاس، تا مثلثی مانند فرشته‌ماهی و بدن‌های کشیده و استوانه‌ای مانند سیکلید پایک.[۱۳]
وجود یک تک‌باله پشتی و تعدادی باله‌های سخت و درخشان در قسمت جلویی بدن.
وجود حداقل سه عدد بالهٔ سخت و درخشان در قسمت بالهٔ مقعدی.
طبقه‌بندی
تیلاپیای خال دار در استرالیا توسط قلاب گرفته شده‌است که البته محل اصلی زندگی این ماهی آفریقا است اما تعداد زیادی از آنها به استرالیا مهاجرت کرده‌اند.[۱۵]
کلندر در سال ۱۹۹۸ هشت زیرخانوادهٔ سیکلیدها را شناسایی کرد:[۱۶]
Astronotinae, Cichlasomatinae, Cichlinae, Etroplinae, Geophaginae, Heterochromidinae, Pseudocrenilabrinae, Retroculinae
نهمین زیرخانواده، Ptychochrominae، توسط اسپارکس و اسمیت شناسایی شد.[۱۷] بر سر طبقه‌بندی سیکلیدها هنوز بحث است و طبقه‌بندی سرده هنوز نامشخص است.[۱۳] برای مثالی از مشکلات طبقه‌بندی، کلندر[۱۸] سیکلید آفریقایی Heterochromis multidens را از نظر فیلوژنتیک در سردهٔ سیکلیدهای گرمسیری قرار داد، اما پژوهش‌های بعدی عکس این را نشان داد.
پراکنش و عادت‌ها
نقشه پراکندگی سیکلیدها
سیکلیدها بیشترین تعداد گونه‌ها را نسبت به گروه ماهی‌های دیگر دارند. آنها بیشتر در آفریقا و آمریکای جنوبی پراکنده هستند و تخمین زده شده‌است که در آفریقا به تنهایی ۱۶۰۰ گونه از این ماهی‌ها را در خود جا داده‌است.[۱۳] در رودخانهٔ رودخانه ریوگرانده، واقع در آمریکای مرکزی و مکزیک نیز حدود ۱۲۰ گونه زندگی می‌کنند. ماداگاسکار نیز گونههای مشخص خود را، همچون Katria و Oxylapi دارد. در آسیا، گونههای زیادی سیچلاید وجود ندارد، به جز ۹ گونه در اسرائیل، سوریه و لبنان؛ شامل تیلاپیای آبی، تیلاپیای نیل، Astatotilapia flaviijosephi, Sarotherodon galilaeus،
بیشتر سیکلیدها در آب‌های کم عمق زندگی می‌کنند، البته استثناهایی هم وجود دارد مانند ماهی‌های Alticorpus macrocleithrum وPallidochromis tokolosh که در عمق ۱۵۰ متری یا بیشتر در دریاچه مالاوی،[۱۹][۲۰] یا ماهی Lamprologus lethops که در عمق ۱۶۰ متری یا بیشتر رود کنگو زندگی می‌کنند.[۲۱]
سیکلیدهای کمی پیدا می‌شوند که در آب‌های لب‌شور یا آب دریا زندگی کنند. البته ماهی‌هایی هستند که برای دوره‌های کوتاهی به آب‌های لب‌شور مهاجرت می‌کنند، مانند سیکلید مایان که خانه‌اش در آب‌های شیرین است اما برای تخم‌ریزی به آب‌های لب‌شور مهاجرت می‌کنند. سیکلیدها عمدتاً آب‌هایی با درجه حرارت ۲۹ تا ۴۵ درجه سانتی‌گراد را ترجیح می‌دهند.[۲۲]
رژیم غذایی
سیکلید زنبورعسل از انگل‌های گربه‌ماهی کمپنگو تغذیه می‌کند.[۲۳]
سیکلیدها عمدتاً گیاه‌خوار هستند و از گیاهان و جلبک‌ها تغذیه می‌کنند. آنها از بی‌مهرگان و حشرات نیز تغذیه می‌کنند اما نقش مهمی در تغذیه آنها ندارند.
برخی سیکلیدها نیز پوده‌خوار هستند و از هر نوع مواد آلی تغذیه می‌کنند.
سیکلیدهای دیگر گوشت‌خوار هستند که یا اصلاً از گیاهان تغذیه نمی‌کنند یا گیاهان بخش کوچکی از تغذیه آنان را تشکیل می‌دهد. سیکلیدهای گوشت‌خوار از ماهی‌های کوچک‌تر یا لارو حشرات تغذیه می‌کنند.
سیکلیدهای معدودی نیز از اسفنج‌های دریایی و حلزون‌ها یا تخم‌های ماهی‌های دیگر تغذیه می‌کنند.
تولیدمثل
زادآوری هر گونه، متفاوت است. برخی از سیکلیدها سیستم تک‌همسری و برخی گونه‌ها چندهمسری را ترجیح می‌دهند.[۲۴]
سیکلید جگوار مؤنث که درون آکواریوم در حال محافظت از تخم‌هایش است.
سیکلیدها برنامهٔ کاملاً سازمان‌یافته‌ای برای تخم‌ریزی خود دارند.[۱۳]
فرزندان
همه گونههای سیکلیدها به تخم‌ها و لاروهایشان اهمیت خاصی نشان می‌دهند و معمولاً از بچه‌هایشان تا چند هفتگی یا حتی چند ماهگی مراقبت می‌کنند.
برخی ماهی‌ها، همچون ماهی دیسکاس فرزندان خود را با استفاده از ترشح غده‌های مخاطی پوستی تغذیه می‌کنند.[۵][۲۵]
تولیدمثل باز
تخم‌گذاری باز یا آزاد تخم‌گذاری است که بر روی تخته‌ها، گیاهان یا تنه درختان انجام می‌شود. ماهی دیسکاس و فرشته‌ماهی از جمله این ماهیان هستند. ماهی نر و ماده هر دو در این فرایند نقش‌هایی را دارند. اصولاً مذکرها از تخم‌ها نگهداری و نگهبانی می‌کنند و مؤنث‌ها تخم‌های نابارور را جدا می‌کنند. هرچند که هر دو جنس می‌توانند به تنهایی این روند را انجام دهند.[۲۶]
سیکلید زندانی ماده در حال محافظ از تخم‌هایش توسط دهان.
تخم‌گذاری با حفاری
نوع دیگر تخم‌گذاری وجود دارد که در آن والدین تخم‌ها را در جاهایی مانند غارها، شکاف‌ها و سوراخ‌ها پنهان می‌کنند. سیکلید زندانی از این نوع ماهیان است.[۲۵]
دهان‌پروری
این گونه ماهیانی هستند که در موقع لزوم در جریان نگهداری از تخم یا لاروها آنها را در دهان خود قرار می‌دهند. این گونه از سیکلیدها دارای ساختار اصلاح شده در حلق خود می‌باشند که به صورت کیسه کوچکی تعبیه شده و در زمان نیاز جهت انتقال و نگهداری بدون خطر و امن تخم یا بچه‌ها در درون دهان حالت منبسط پیدا خواهد کرد.[۱۴]
غذا و ماهیگیری
هرچند که بیشتر سیکلیدها اندازه‌های کوچک و متوسطی دارند، اما تعداد زیادی از آنها توسط انسان‌ها ماهیگیری و به عنوان غذا استفاده می‌شوند.
تیلاپیا
ماهی تیلاپیا از آمریکای شمالی مهم‌ترین ماهی خوراکی از خانواده سیکلیدها است. این ماهی در خیلی از بخش‌های قاره آسیا عمدتاً جهت تأمین غذای انسان‌ها پرورش داده می‌شود. سالیانه حدود ۱٬۵۰۰٬۰۰۰ تن تیلاپیا با ارزش تخمینی یک میلیارد دلار پرورش داده می‌شود که این مقدار با ماهی‌های سالمون و قزل‌آلا برابری می‌کند.[۲۷]
ماهیگیری
بسیاری از سیکلیدها برای تفریح ماهیگیری می‌شوند. سیکلید Peacock bass از آمریکای جنوبی معروفترین سیکلید در میان ماهی‌گیران است. دیگر سیکلیدهایی که برای تفریح صید می‌شوند عبارتند از اسکار و سیکلید مایان.[۲۸]
سیکلیدها از سال ۱۹۴۵ میلادی تبدیل به ماهی‌های معروف آکواریومی شدند.[۵][۲۵][۲۶][۲۹][۳۰][۳۱][۳۲] از دلایل اصلی نگهداری سیکلیدها این است که اندازه‌های کوچک و متوسطی دارند، تکثیر آنها آسان است و با غذاهای ماهی خشک می‌توان آنها را تغذیه نمود.[۲۵]
از جمله سیچلایدهای زینتی می‌توان فرشته‌ماهی از رودخانهٔ آمازون، اسکار، سیکلید زندانی و دیسکاس را نام برد.[۵] سیکلیدها را می‌توان با ماهی‌های دیگر در یک آکواریوم نگهداری کرد، البته ماهی‌های کوچک‌تر از خود را خواهند خورد.[۲۵]
دورگه‌ها و پیوند نژادها
سیکلید تگزاس قرمز که در واقع تگزاسی نیست، بلکه حاصل پیوند ماهی میداس و Herichthys است.
چه در طبیعت و چه در محیط آکواریوم، برخی سیکلیدها با به‌طور طبیعی با دیگر سیکلیدها جفت می‌شوند و فرزندان دورگه‌ای را به وجود می‌آورند.[۳۳] برخی کپورماهیان اروپایی غیر هم‌نوع نیز با هم جفت می‌شوند.[۳۴] ماهیان دورگه در میان دوستداران ماهیان زینتی محبوبیت زیادی دارد.[۷][۳۵] در مورد سیچلایدهای هیبریدی یا دو رگه گونه‌هایی هستند که از اختلاط و جفتگیری انتخابی دو یا چند گونه محتلف از سیکلیدها برای بدست آوردن شکل بدنی و رنگ خاصی بدست می‌آیند. ماهی پرت خونی و فلاورهورن ماهی شاخ‌گل از محبوب‌ترین و معروفترین ماهی دورگه هستند. گمان می‌رود پرت نتیجه ترکیب دو گونه میداس و سوروم طلایی باشد. فلاورهورن نیز برای نخستین بار در اوایل دهه ۱۹۹۰ در بازار آکواریوم مالزی برای فروش عرضه شد. گمان می‌رود این ماهی در نتیجه جهش ژنتیکی یا دست‌کاری پرورش دهندگان آن بوجود آمده باشد.
گونه‌ها
ماهی‌های خانوادهٔ سیکلید در راستهٔ سوف‌ماهی‌سانان هستند. سیکلیدها همراه با زمردماهیان و شقایق‌ماهیان عضو زیرراسته زمردماهی‌واران هستند. خانواده سیکلیدها هم بزرگ و هم گوناگون است، دستکم ۱۶۵۰ مورد از این ماهی به‌طور علمی ثبت شده‌است به‌طوری‌که این خانواده یکی از بزرگترین خانواده‌های مهره‌داران است. گونههای جدیدی از این ماهی‌ها سالیانه کشف می‌شوند و گونههای زیادی از آنها نیز هنوز به‌طور علمی توضیح داده نشده‌اند. تعداد همه گونههای سیکلیدها هنوز نامشخص است، اما این عدد بین ۲۰۰۰ تا ۳۰۰۰ تخمین زده شده‌است. این خانواده از ماهی‌ها معروفترین و محبوب‌ترین ماهی‌های آکواریومی هستند که در تانک‌های خانگی نگهداری می‌شوند. خانواده سیکلیدها به سه گروه سیکلیدهای آمریکای مرکزی و جنوبی، سیکلیدهای آفریقایی و سیکلیدهای آسیایی تقسیم می‌شوند.[۳۶]
سیکلیدهای آفریقایی
سیکلیدهای دریاچه مالاوی
, ماهی دماسونی، یکی از گونههای معروف دریاچه مالاوی
دریاچه مالاوی (انگلیسی: Malawi) که دریاچه نیاسا هم نامیده می‌شود یکی از دریاچه‌های بزرگ آفریقا است. این دریاچه سومین دریاچه بزرگ قاره آفریقا و نهمین دریاچه بزرگ زمین است. دریاچه مالاوی از نظر عمق دومین دریاچه عمیق در آفریقا به‌شمار می‌آید. کشورهای آبخیز این دریاچه عبارتند از مالاوی، موزامبیک و تانزانیا. تعداد گونههای ماهی در دریاچه مالاوی از همه دریاچه‌های جهان بیشتر است. در این دریاچه دستکم ۷۰۰ گونه از ماهیان گروه سیکلید زندگی می‌کنند که معروفترین آنها عبارتند از: دیماسونی، طاووس سلطنتی زرد، هاپ باله قرمز، طاووس قرمز اوریکا، سالوسی، دلفینی، افرا، اسطوخودوس، مبونای آبی، ماکرو، ماکروی آبی، ماکروی قرمز، چشم گازگیر، هونگی، اوراتوس، مینگانو، گورخری قرمز، لومباردی، هاپ ونوس، زنبوری، دم زرد.
دریاچه تانگانیکا (انگلیسی: Tanganyika) دریاچه‌ای بزرگ در مرکز آفریقا و در جنوب خط استوا است. تانگانیکا دریاچه دومین دریاچه بزرگ و عمیق آب شیرین جهان پس از دریاچه بایکال در سیبریروسیه و همچنین طویل‌ترین دریاچه آب شیرین جهان است. این دریاچه بین چهار کشور تانزانیا، جمهوری دموکراتیک کنگو (DRC)، بوروندی و زامبیا مشترک است. این دریاچه حداقل ۲۵۰ گونه مختلف از ماهی سیچلاید که همگی گونههای منحصر بفردی باقی مانده‌اند را در خود جای داده‌است. معروفترین سیکلیدهای دریاچه تانگانیکا عبارتند از: تریکوتی، فرانتوزا، باله پری، دیکفلدی، جولی مارلیر، جولی طلایی، جولی زندانی، اکتودوس، شاهزاده بروندی، لیمویی، مووری.
سیکلیدهای دریاچه ویکتوریا
دریاچه ویکتوریا بزرگترین دریاچه قاره آفریقا است که توسط جان هنینگ اسپک جهانگرد انگلیسی کشف شد (دیده شد). این دریاچه همچنین بزرگترین دریاچه ناحیه گرمسیری جهان و دومین دریاچه بزرگ آب شیرین جهان است. این دریاچه در فلات بلندی در بخش غربی دره بزرگ نشستی آفریقا واقع شده و در محدوده سه کشور تانزانیا، اوگاندا و کنیا قرار گرفته‌است. ویکتوریا جزئی از دریاچه‌های بزرگ آفریقا به‌شمار می‌آید. دریاچه ویکتوریا که با نامهای اوکِرِوه و نالوباله نیز شناخته می‌شود به نسبت پهنایی که دارد کم عمق است و میانگین ژرفای آن ۸۴ متر است. تنوع زیستی این دریاچه بسیار بالا است. دریاچه ویکتوریا از زیست‌بوم‌های آب شیرین متنوع جهان با بیش از ۵۰۰ نوع ماهی محسوب می‌شود. دریاچه ویکتوریا بیش از ۳ هزار جزیره دارد که بیشتر آنها مسکونی است. اکثر گونههای سیکلید دریاچه ویکتوریا در ۵۰ سال اخیر منقرض شده‌اند ولی چند گونه موجود عبارتند از: پشت آتشی، روبی سبز، جواهر، گورخری، جانستونی، هاپلو، کریبنسیس رنگین کمانی، پوندامیلیا، کیوگای پشت‌آتشی، دِی گلُو، سیاه ابلق، قرمز.
دیگر سیکلیدهای آفریقایی
دیگر سیکلیدهای محبوبی که به صورت پراکنده در رودخانه‌ها و دریاچه‌های سراسر آفریقا زندگی می‌کنند عبارتند از: پروانه ای، جواهر، کله شیری، جواهر خونی، کریب، سیکلید نیجریه‌ای.
سیچلاید هرمز یا سیچلاید ایرانی با نام علمی Iranocichla hormuzensis
این دسته از سیکلیدها شامل سیکلیدهای جنوب و جنوب شرقی آسیا می‌باشند. البته جالب است بدانید که دو گونه از سیکلیدهای آسیایی به نامهای سیچلاید هرمز و سیچلاید پرشا بومی کشور ایران هستند. همچنین یک گونه نیز به نام سیکلید دهان‌پرور اردنی، بومی کشور اردن می‌باشد. معروفترین سیکلیدهای این دسته عبارتند از: لکه مرواریدی، کرومید سبز، کرومید نارنجی، دامبای خطی، نواریو.
به‌طور کلی برای نامیدن ماهی‌های کوتوله پیشوند دارف (به انگلیسی Dwarf) به معنای کوتوله افزوده می‌شود. تقریباً تمامی سیچلایدهای کوتوله یا دارف بومی حوزه رود آمازون و رود اورینوکو در آمریکای جنوبی هستند. معروفترین سیکلیدهای کوتوله عبارتند از: آقاسیز، آکارای گورخری، کوکاتوو، نیجسِن، سیکلید کوتوله نواری، دیکروسوس، انواع رامیزری که به اشتباه رامیزی گفته می‌شود، آکارای پرچمی و چتری.
↑ ۲٫۰۲٫۱Stiassny, M.L.J. (1987). "Labroid intrarelationships revisited: morphological complexity, key innovations, and the study of comparative diversity". Bulletin of the Museum of Comparative Zoology, Harvard University. 151: 269–319. {{cite journal}}: Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (help)
↑Stiassny, M. , G. G. Teugels & C. D. Hopkins (2007). The Fresh and Brackish Water Fishes of Lower Guinea, West-Central Africa - Vol. 2. Musée Royal de l'Afrique Centrale. p. 269. ISBN978-90-74752-21-3.{{cite book}}: نگهداری یادکرد:نامهای متعدد:فهرست نویسندگان (link)
↑Snoeks, J. (ed.) (2004). The cichlid diversity of Lake Malawi/Nyasa/Niassa: identification, distribution and taxonomy. Cichlid Press. ISBN0-9668255-8-6. {{cite book}}: |author= has generic name (help)
↑Kullander, S.O. (1998). "A phylogeny and classification of the South American Cichlidae (Teleostei: Perciformes)". In L.R. Malabarba, R.E. Reis, R.P. Vari, Z.M. Lucena and C.A.S. Lucena (eds.) (ed.). Phylogeny and classification of neotropical fishes. Porto Alegre: EDIPUCRS. pp. 461–498. ISBN978-85-7430-035-1. {{cite book}}: |editor= has generic name (help)نگهداری یادکرد:نامهای متعدد:فهرست ویراستاران (link)
↑Stiassny, de Marchi & Lamboj (2010). A new species of Danakilia (Teleostei, Cichlidae) from Lake Abaeded in the Danakil Depression of Eritrea (East Africa). Zootaxa 2690: 43–52.
↑Ribbink, A.J. (1982). "Melanochromis crabro sp. nov. : a cichlid fish from Lake Malawi which feeds on ectoparasites and catfish eggs". Netherlands Journal of Zoology. 32 (1): 72–87. doi:10.1163/002829682X00058. {{cite journal}}: Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (help).
↑ ۲۶٫۰۲۶٫۱Keenleyside MHA (1991) Cichlid Fishes: behaviour, ecology and evolution Chapman and Hall, London.
↑De Silva, S.S; Subasinghe, R.P. ; Bartley, D.M. ; Lowther, A. :Tilapias as Alien Aquatics in Asia and the Pacific: A Review. FAO Fisheries Technical Paper. No. 453, 2004. [۱]بایگانی‌شده در ۱۷ فوریه ۲۰۰۸ توسط Wayback Machine
↑Konings A (1997) Back to nature guide to Malawi Cichlids Druckhaus Beltz, Germany. p. 13-23
↑Leibel WS (1993) A fishkeepers guide to South American cichlids. Tetra Press. Belgium pg 12-14.
↑Smith, P. F. , Konings, A. , and Kornfield I. : Hybrid origin of a cichlid population in Lake Malawi: implications for genetic variation and species diversity. Molecular Ecology12, pp 2497–2504, 2003 [۲]بایگانی‌شده در ۱۶ دسامبر ۲۰۱۸ توسط Wayback Machine
↑Wood, A. B. , and Jordan, D. R. : Fertility of roach × bream hybrids, Rutilus rutilus (L.) × Abramis brama (L.), and their identification. Journal of Fish Biology30, pp 249-261, 1987
↑Stiassny, M. , G. G. Teugels & C. D. Hopkins (2007). The Fresh and Brackish Water Fishes of Lower Guinea, West-Central Africa - Vol. 2. Musée Royal de l'Afrique Centrale. p. 269. ISBN 978-90-74752-21-3.
.jpg)
.jpg)
