پلنگ در مقایسه با دیگر گربهسانان، پاهایی کوتاه، بدنی کشیده و جمجمهای بزرگ دارد. این جانور، دارای دودیسی جنسی است و نرها، بزرگتر و سنگینتر از مادهها هستند.[۱۰] این جانوران، بر اساس نوع زیرگونه، زیستگاه و منطقهٔ جغرافیایی، اندازهٔ متفاوتی دارند اما بهطور کلی، ارتفاع یک پلنگ نر تا شانه، ۶۰ تا ۷۰ سانتیمتر و در مادهها ۵۷ تا ۶۳ سانتیمتر است. طول بدن پلنگها از سر تا دُم، ۹۰ تا ۱۹۶ سانتیمتر، طول دُم بلند آنها ۶۶ تا ۱۰۲ سانتیمتر است. وزن پلنگ نر، ۱۰۰ تا ۲۰۰ کیلوگرم و در مادهها ۳۰ تا ۸۰ کیلوگرم است.[۱۱][۱۲][۱۳] حداکثر وزن ثبتشدهٔ یک پلنگ وحشی در جنوب آفریقا، حدود ۹۶ کیلوگرم (۲۱۲ پوند) و اندازهٔ آن ۲۶۲ سانتیمتر (۸ فوت ۷٫۱ اینچ) بود.[۱۴] یک پلنگ هندی که در سال ۲۰۱۶ در هیماچال پرادش کشته شد، ۲۶۱ سانتیمتر (۸ فوت ۶٫۸ اینچ) طول و حدود ۷۸٫۵ کیلوگرم (۱۷۳٫۱ پوند) وزن داشت؛ این مورد، احتمالاً بزرگترین پلنگ وحشی شناساییشده در هند بود.[۱۵][۱۶]
زیستشناسی
موفقیت بالای این گونه در حیات وحش تا حدی به قابلیتهای شکارگری فرصتطلبانهاش، انطباقپذیریاش با زیستگاههای مختلف، امکان دویدن با سرعت ۵۸ کیلومتر در ساعت، توانایی بینظیرش در بالارفتن از درخت حتی در حالی که لاشهٔ بزرگی را با خود حمل میکند و همچنین توانایی شناختهشدهاش در حرکت پنهانی مربوط میشود. پلنگ بعد از جگوار، دومین گربه بزرگ است که میتواند شکارهایی بزرگتر از جثه خودش را به بالای درخت بکشاند.[۱۷] پلنگ به صورت انفرادی زندگی میکند و در مناطقی که احساس آرامش داشته باشد، روز و شب در حال فعالیت است، ولی در جاهایی که احساس خطر کند، شبها، آن هم با احتیاط ظاهر میشود. پلنگها دارای قلمرو هستند و محدودهٔ آن را به وسیلهٔ ادرار خود، مشخص میکنند. در شرایط عادی، پلنگ، آرام و با وقار حرکت میکند. ولی به راحتی میتواند سرعت خود را به ۶۰ کیلومتر در ساعت افزایش دهد. پلنگ قادر است شش متر به صورت افقی و سه متر به حالت عمودی بپرد.[۱۸]
پلنگ تقریباً از هر جانوری که بتواند شکار کند تغذیه میکند و از حشراتی چون سوسک و ملخ تا بزرگترین پستانداران در فهرست طعمههای آن قرار دارند، در صورت پیدا نکردن شکار لاشهخواری هم میکنند. شکار اصلی آنها پستانداران متوسطجثه (وزن بین ۲۰ تا ۸۰ کیلو) است. بزرگترین شکاری که از یک پلنگ، ثبت شده شکار یک گاو کوهی معمولی ۹۰۰ کیلویی به دست یک پلنگ نر آفریقایی بوده است. اما آنها هم معمولاً به سراغ جانوران بسیار بزرگ نمیروند. پلنگها در اکثر مناطق با شکارچیان دیگری همچون ببر، شیر، کفتار راهراه و کفتار خالدار، خرس قهوهای، گرگ، سگ وحشی آسیایی و سگ وحشی آفریقایی و یوزپلنگ همبوم هستند و رقابت بینگونهای میان آنها وجود دارد. در این شرایط ممکن است آنها طعمهٔ همدیگر را بدزدند یا تولههای همدیگر را بکشند. اما معمولاً با انتخاب نوع شکارهای متفاوت و پرهیز از مناطق اصلی محل حضور شکارچیان دیگر از درگیری اجتناب میکنند. شدیدترین رقابت در مناطقی است که پلنگ و ببر زیستگاه مشترکی دارند. در این شرایط معمولاً پلنگها به سراغ طعمههای کوچکتر میروند و در مناطقی که ببر جمعیت بیشتری دارد جمعیت پلنگ کمتر است.
پلنگ برای شکار عمدتاً به حس شنوایی و بینایی قدرتمند خود وابسته است و در بیشتر مناطق، عمدتاً در شب شکار میکند.[۱۹] آنها اما در جنگلهای غرب آفریقا و پارک ملی Tsavo، در حال شکار در روز مشاهده شدهاند. آنها معمولاً روی زمین شکار میکنند اما در سرنگتی، مشاهده شده است که پلنگها با کمین و سپس پریدن بر روی طعمه از روی درختان، به شکار پرداختهاند.[۲۰]
زیستگاه
پلنگها بیشترین پراکندگی و گسترش را در میان تمامی گربههای وحشی دارند. که در مناطقی گسترده در آفریقا، قفقاز و آسیا یافت میشوند، اگرچه جمعیت آن تکهتکه شده و مساحت زیستگاه آنهارو به کاهش است. این جانور در شمال آفریقا منقرضشده در نظر گرفته میشود.[۲۱] منطقهٔ زیست پلنگها عمدتاً شامل ساوانا، جنگلهای بارانی و علفزارها، درختزارها، جنگلهای دستنخورده و دور از فعالیتهای انسانی است. با این وجود، همچنان پتانسیل قابلتوجهی برای تعارض انسان و پلنگ بهدلیل احتمال شکار دامهای اهلی توسط پلنگ، وجود دارد.[۲۲]
تولید مثل و چرخهٔ زندگی
پلنگها مثل بیشتر گربهسانان دیگر، زندگی انفرادی دارند و فقط در فصل جفتگیری کنار هم هستند. آنها قلمرویی را برای خود مشخص کرده و بهشدت برای حفظ آن تلاش میکنند. قلمرو پلنگهای نر بین ۳۰ تا ۷۸ کیلومتر مربع و قلمرو پلنگهای ماده، حدود ۱۵ کیلومتر مربع گزارش شده است. در یک مطالعه در نامیبیا قلمروهای بسیار وسیع تا حد ۳۰۰ کیلومتر مربع گزارش شده است. ممکن است قسمتی از قلمرو پلنگهای نر و ماده با یکدیگر مشترک باشد. در یک مطالعه در ساحل عاج مشخص شد، که قلمرو یک پلنگ ماده کاملاً داخل قلمرو یک پلنگ نر است. اما تداخل در قلمرو پلنگهای همجنس، معمولاً اتفاق نمیافتد.
در برخی مناطق، پلنگها در تمام طول سال، جفتگیری میکنند. در منچوری و سیبری، آنها در ژانویه و فوریه جفتگیری میکنند. چرخه فحلی مادهها حدود ۴۶ روز[۲۳][۲۴] و دورهٔ آبستنی ۹۰ تا ۱۰۵ روز طول میکشد و معمولاً ۲ تا ۴ توله متولد میشوند.[۲۵][۲۶] مرگومیر تولهها در طول سال نخست، ۴۱ تا ۵۰ درصد، برآورد میشود.[۲۷] مادهها در غار، شکافی در میان صخرهها یا درختان توخالی، تولهها را به دنیا میآورند. تولهها با چشمان بسته به دنیا میآیند که ۴ تا ۹ روز پس از تولد، باز میشوند.[۲۸]خز تولهها نسبت به بزرگسالان بلندتر و ضخیمتر است. رنگ پوشش بدن آنها نیز بیشتر خاکستری و تیره است و لکههای کمرنگتری دارند. تولهها در حدود سهماهگی، شروع به پیروی از مادر خود در هنگام شکار میکنند. در سن یکسالگی، تولهها احتمالاً میتوانند از پسِ خود برآیند، اما برای ۱۸ تا ۲۴ ماه در کنار مادر خود، میمانند.[۲۹][۳۰] متوسط طول عمر معمول یک پلنگ در طبیعت، ۱۲ تا ۱۷ سال است.[۳۱] مسنترین پلنگ ثبتشده، یک پلنگ ماده بود که ۲۴ سال و ۲ ماه و ۱۳ روز عمر داشت.[۳۲]
پلنگهای دورگه
در سال ۱۹۵۳، یک پلنگ نر و یک شیر ماده، در پارک هانشین در نیشینومیای ژاپن با هم جفتگیری کردند. فرزندان دورگهٔ آنها با نام پلنشیر در سالهای ۱۹۵۹ و ۱۹۶۱ متولد شدد. همهٔ تولهها خالدار و بزرگتر از توله پلنگها بودند. تلاش برای جفتگیری یک پلنگ با یک ببر ناموفق بوده است.[۳۳]
در هند، ۹ پلنگ بیرنگ و سفید بین سالهای ۱۹۰۵ و ۱۹۶۷ گزارش شده است.[۳۷] پلنگهایی که دارای اریتریسم بودند بین سالهای ،۱۹۹۰ تا ۲۰۱۵ در منطقهٔ حفاظتشدهٔ مادیکوِه در آفریقای جنوبی و در امپومالانگا ثبت شدند. علت این چندریختی، بهخوبی شناخته نشده است.[۳۸]
در ادبیات فارسی
پلنگ میآید، هَفهفتا پلنگ و شیشتا، پلنگ لَنگلنگان میآید، هَفهفتا پلنگ و شیشتا، ولی پلنگ دیگر نمیآید.
— مرتضی میرحسینی (شهپر)
خیال خام پلنگ من به سوی ماه پریدن بود، و ماه را ز بلندایش به روی خاک کشیدن بود، پلنگ من دل مغرورم پرید و پنجه به خالی زد، که عشق ماه بلند من ورای دست رسیدن بود
↑Izawa, M. & Nakanishi, N. (2015). "Felidae". In Ohdachi, S. D.; Ishibashi, Y.; Iwasa, M. A. & Saitoh, T. (eds.). The Wild Mammals of Japan (Second ed.). Kyoto: Shoukadoh Book Sellers and the Mammalogical Society of Japan. pp. 226−231. ISBN978-4-87974-691-7.
↑Estes, R. (1991). "Leopard Panthera pardus". The Behavior Guide to African Mammals, Including Hoofed Mammals, Carnivores, Primates. Los Angeles: The University of California Press. pp. 366–369. ISBN978-0-520-08085-0.
↑«نسخه آرشیو شده». بایگانیشده از اصلی در ۸ سپتامبر ۲۰۱۷. دریافتشده در ۳ ژوئن ۲۰۱۷.
↑Estes, R. (1991). "Leopard Panthera pardus". The Behavior Guide to African Mammals, Including Hoofed Mammals, Carnivores, Primates. Los Angeles: The University of California Press. pp. 366–369. ISBN978-0-520-08085-0.
↑Kruuk, H.; Turner, M. (1967). "Comparative notes on predation by lion, leopard, cheetah and wild dog in the Serengeti area, East Africa". Mammalia. 31 (1): 1–27. doi:10.1515/mamm.1967.31.1.1.
↑Nowell, K. & Jackson, P. (1996). "Leopard Panthera pardus (Linnaeus, 1758)". Wild Cats: status survey and conservation action plan. Gland, Switzerland: IUCN/SSC Cat Specialist Group. Archived from the original on 2014-02-22.
↑Pacifici, M.; Santini, L.; Di Marco, M.; Baisero, D.; Francucci, L.; Grottolo Marasini, G.; Visconti, P.; Rondinini, C. (2013). "Generation length for mammals". Nature Conservation (5): 87–94.
↑Hemmer, H. (1976). "Gestation period and postnatal development in felids". In Eaton, R.L. (ed.). The world's cats. Vol. 3. Carnivore Research Institute, Univ. Washington, Seattle. pp. 143–165.
↑Eaton, R.L. (1977). "Reproductive biology of the leopard". Zoologischer Garten. 47 (5): 329–351.
↑Bailey, T. N. (1993). The African leopard: a study of the ecology and behaviour of a solitary felid. New York: Columbia University Press. ISBN978-1-932846-11-9.
↑Bailey, T. N. (1993). The African leopard: a study of the ecology and behaviour of a solitary felid. New York: Columbia University Press. ISBN978-1-932846-11-9.
↑Kawata, K. (2001). "Zoological gardens of Japan". In Kisling, V.N. (ed.). Zoo and Aquarium History: Ancient Animal Collections to Zoological Gardens. Boca Raton, Florida: CRC Press. p. 295–329. ISBN978-0-8493-2100-9.