در صورت خارج‌کردن:
باد شکم یا باد معده به خارج شدن گازهای تولیدشده در دستگاه گوارش از مقعد اشاره دارد که عموماً گوزیدن نامیده می‌شود.[۱] بخش زیادی از باد معده ممکن است به دلیل بلعیدن هوای محیط باشد و از این‌رو باد معده به‌طور کامل در معده یا روده ایجاد نمی‌شود. مطالعۀ علمی دربارۀ این حوزه در پزشکی «فلاتولوژی» نامیده می‌شود.[۲]
گاز درون معده به راست‌روده آورده می‌شود و توسط ماهیچه‌های روده تحت فشار قرار می‌گیرد. در این شرایط دفع گاز طبیعی است، اگرچه حجم و میزان صدای آن در بین افراد بسیار متفاوت است. همچنین طبیعی است که گاز روده دارای بویی بد و نامطبوع باشد. بوی آن می‌تواند بسیار کم یا شدید باشد. صدایی که معمولاً با نفخ همراه است توسط مقعد و باسن ایجاد می‌شود. نگه‌داشتن مداوم باد معده عملی مضر است.[۳]
عبارت «باد شکم» در واقع اصطلاحی است که به باد درون شکمِ خارج شده از مقعد اشاره دارد. عبارت‌های «باد معده» و «گاز معده» نیز اصطلاح‌های مشابه رایجی هستند. در زبان عامیانه به عمل خارج‌کردن باد شکم از مقعد «باد در کردن»، «گوزیدن» یا «چُسیدن» می‌گویند. تعریف نادرست و غیرپزشکی باد شکم عبارت است از: «شرایط ناراحت‌کننده تجمع گاز در معده، روده یا مجرای گوارش» که نشان می‌دهد که بسیاری از مردم نفخ شکم یا افزایش حجم گاز در روده را مترادف با اصطلاح باد شکم می‌دانند.[۴]
هنگامی که بدن شما غذا را هضم و تجزیه می‌کند، گاز در دستگاه گوارش جمع می‌شود. به عبارتی، هنگامی که دستگاه گوارش شما کارش را انجام می‌دهد، گاز معده به عنوان یک عارضه جانبی تشکیل می‌شود. همچنین گاز ممکن است ناشی از هوایی باشد که هنگام خوردن یا آشامیدن می‌بلعید. روده بزرگ حاوی مقدار زیادی باکتری است که غذا را تجزیه می‌کند و در حین انجام این کار گازهایی آزاد می‌کند. تجمع این گازها باعث ایجاد نفخ می‌شود. هضم این غذاها ممکن است مدت زیادی طول بکشد که منجر به بوی نامطبوع مرتبط با نفخ می‌شود. همچنین، برخی مواد غذایی وجود دارند که بدن نمی‌تواند آنها را به‌طور کامل هضم کند. این به این معنی است که آن مواد از روده کوچک به روده بزرگ، بدون اینکه ابتدا به‌طور کامل هضم شوند، عبور می‌کنند. همه غذاها باعث ایجاد گاز در همه افراد نمی‌شوند. ردیابی غذاهایی که می‌خورید و علائم نفخی که تجربه می‌کنید، می‌تواند در شناسایی علل اصلی ایجاد گاز در بدن‌تان کمک کننده باشد.[۵][۶] اکثر گازهایی که از روده آزاد می‌شوند بی‌بو هستند. ترکیبات شیمیایی این گازها از هر فردی به فرد دیگر متفاوت است؛ اما به‌طور متوسط حدود یک چهارم گاز معده افراد از اکسیژن و نیتروژن هوای بلعیده شده و حدود سه چهارم از کربن دی‌اکسید، هیدروژن و متان تشکیل می‌شود.[۵] یک آمار دیگر درصد اجزای باد شکم بدین شرح است:[۷][۴]
بوی زنندهٔ باد شکم ناشی از ایندول‌ها، اسکاتول‌ها و هیدروژن سولفید است که به وسیله تخمیر باکتری‌ها در پس‌روده ایجاد می‌شوند.[۴][۸] صدای باد شکم برآمده از ارتعاشات اسفنکتر مقعد و ضربه کپل‌های باسن به یکدیگر است؛ سرعت باد و سفتی نگه داشتن کپل‌ها، میزان صدای آن را تعیین می‌کند.[۹] بیشتر نیتروژن و اکسیژن گاز معده ناشی از هوای بلعیده‌شده است. این گازها به شکل طبیعی‌تر با آروغ خارج می‌شوند. بخش زیادی از گازها (مانند دی‌اکسید کربن، متان و هیدروژن) ناشی از فعالیت باکتری‌ها است. اگر متان و هیدروژن به‌گونه‌ای مناسب با اکسیژن هوای بلعیده شده مخلوط شوند، مخلوطی مشتعل ایجاد می‌گردد؛ به‌طوری که استفاده از جریان الکتریکی سبب انفجار خفیفی می‌شود. باد شکم پدیده‌ای بسیار رایج است. همه ما در هر سنی، در سیستم گوارشی خود گاز جمع می‌کنیم. به گفته مؤسسه ملی بهداشت، مردم به‌طور متوسط بین ۱۰ تا ۲۱ بار در روز خروج باد معده را تجربه می‌کنند. اگر بیش از این مقدار و به شکل منظم باد معده داشته باشید، دچار نفخ شده‌اید.[۵][۱۰]
چنانچه گفته شد، در طول روز به‌طور معمول هنگام خوردن و آشامیدن مقداری از هوا بلعیده می‌شود. اگر مکرراً میزان بیشتری از هوا را قورت دهید ممکن است متوجه نفخ بیش از حد شوید. همچنین بلعیدن هوا ممکن است عاملی برای آروغ زدن هم باشد. حتی دلایلی مانند جویدن آدامس باعث می‌شود بیش از حد معمول هوا را ببلعید.[۱۰]
میزان گازی که در اثر خوردن و نوشیدن و تلاش برای هضم آنها تولید می‌شود، در بین افراد و خوراکی‌های مختلف، چه از نظر حجم و چه از نظر بو متفاوت است. برخی خوراک‌های فیبر‌دار مانند انواع حبوبات، بیشتر سبزیجات مثل کلم، شلغم، بروکلی، تربچه، پیاز، گل کلم، سیر، سیب‌زمینی، میوه‌هایی مثل آلو و سیب، انواع لبنیات به جز ماست و دوغ (در افرادی که با لاکتوز مشکل دارند)، جو، گندم و ذرت و برخی نوشیدنی‌ها مانند نوشابه‌های گازدار مثل نوشابه و انرژی‌زا، ماءالشعیر و آب‌میوه‌ها، آدامس و آبنبات اصطلاحاً «نفاخ» یا «نفخ‌آور» هستند و باعث خروج گازهای بیشتر و بدبوتر از مقعد می‌شوند. این خوردنی‌ها حاوی مواد ساکاریدی هستند، مدت زمان بیشتری در روده می‌مانند و باعث فعالیت بیشتر میکروب‌ها می‌شوند که گاز بیشتر و بدبوتری ایجاد می‌کند. برخی از آنها به علت وجود انواع کربوهیدرات‌های جذب‌نشدهٔ تخمیرپذیر، محیطی مناسب برای رشد باکتری‌ها فراهم می‌سازند. اما در برخی موارد، خروج بیش‌ازحد گاز ناشی از آزردگی روده بزرگ است که باعث می‌شود پیش از آنکه گازها جذب شوند، با حرکات دودی دفع گردند.[۱۰][۶][۱۱]
اگر رژیم غذایی‌تان حاوی مقدار زیادی کربوهیدرات یا قند نیست و هوای بیش از حد هم قورت نمی‌دهید، ممکن است دلیل باد معده زیاد‌تان یک بیماری باشد که شرایط احتمالی آن از یک مشکل موقتی تا مشکلات گوارشی زمینه‌ای متغیر باشد. ازجمله برخی شرایط مانند اختلال در اشتها، یبوست، سندرم روده تحریک‌پذیر، عدم تحمل لاکتوز، خودایمنی، رفلاکس معده، سندرم دامپینگ، کولیت اولسراتیو، زخم معده، بیماری‌های سلیاک، دیابت و گاستروپارزی، می‌توانند باعث نفخ بیش از حد شوند. یک علت بسیار شایع دیگر در ایجاد نفخ، وجود میکروب ژیاردیا در دستگاه گوارش است. ژیاردیا یک نوع انگل گوارشی است که توسط آب و سبزی‌های آلوده وارد دستگاه گوارش می‌شود. وجود این میکروب عوارضی مانند نفخ، سروصدای شکم، باد و احساس گرفتگی شکم ایجاد می‌کند. یک مشکل دیگر، افزایش میکروب‌های داخل دستگاه گوارش است. وقتی میکروب‌ها در روده زیاد می‌شوند تولید گاز در روده بزرگ افزایش پیدا می‌کند و مشکلاتی در قسمت‌های تحتانی دستگاه گوارش ایجاد می‌شود. لازم به توجه است که برخی از داروها و مکمل‌ها هم می‌توانند بر هضم معده یا سرعت حرکت غذا در روده تأثیر بگذارند که با مصرف‌شان ممکن است دچار گاز معده یا نفخ شوید. مانند آنتی‌اسیدها، داروی اسهال، مسکن‌های افیونی، مکمل‌های فیبری، مکمل‌های آهن، داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی، داروهای ضد قارچ و داروهای کاهش‌دهنده کلسترول یا استاتین‌ها. در مورد تمام داروهایی که مصرف می‌کنید، از جمله ویتامین‌ها، با پزشک خود صحبت کنید تا با اطلاع از اینکه کدام‌شان ممکن است باعث ایجاد گاز اضافی در گوارش‌تان شود از آنها اجتناب کنید. تغییرات در سطح هورمونی هم یکی از مهم‌ترین مواردی است که می‌تواند علت باد شکم زیاد در زنان باشد. این اتفاق بیشتر در خانم‌‌ها و به‌خصوص قبل از دوران قاعدگی به‌وجود می‌آید. یک علت دیگر که معمولاً فراموش می‌شود استرس است. استرس می‌تواند بر نحوه عملکرد مغز و روده‌تان بسیار تأثیر بگذارد. ممکن است هضم‌تان را کند و باعث افزایش گاز و نفخ در شما شود. استرس روانی همچنین ممکن است باکتری‌های روده‌تان را تغییر دهد یا علائم گاز ناشی از سایر اختلالات گوارشی را بدتر کند.[۵][۶][۱۰][۱۱]
در برخی موارد، باد معده می‌تواند باعث نفخی دردناک شود و فعالیت‌های روزانه شما را تحت تأثیر قرار دهد. عدم خروج باد معده عواقب درازمدتی ندارد. تنظیم رژیم غذایی، مصرف داروهای تجویزی و ورزش می‌توانند به کاهش ناراحتی‌های معده کمک کند. نفخ شدید و مداوم می‌تواند بر سلامت جسمانی شما تأثیر بگذارد. ممکن است باعث درد، گرفتگی و سایر علائم ناراحت‌کننده شود. گاز اضافی می‌تواند برای سلامت روان نیز شما عوارضی ایجاد کند. ممکن است مقابله با نفخ شکم مکرر، به‌خصوص در موقعیت‌های اجتماعی، استرس‌زا یا خجالت‌آور باشد. اگر نفخ معده به دلیل عدم تحمل غذایی یا مشکل گوارشی باشد، ممکن است وضع آن بدتر و عامل بیماری‌های دیگری هم شود. به همین دلیل ضروری است اگر متوجه روند غیرطبیعی خروج گاز از بدن شدید، حساسیت نشان دهید و مطمئن شوید مشکل قابل درمان است. در برخی موارد، نفخ طولانی‌مدت بیش از حد می‌تواند منجر به مسائل دیگری مانند ناراحتی اجتماعی و تغییر عادات غذایی شود. اگر این مسئله روی سبک زندگی شما تأثیر زیادی بگذارد، ممکن است بر روحیه‌تان نیز اثر گذار باشد. رعایت رژیم غذایی سالم و مراجعه به پزشک در صورت ایجاد مشکل در زندگی شما، بسیار مهم است.[۶][۵]
باکتری‌های روده مقدار زیادی گازهای قابل اشتعال ازجمله هیدروژن و متان تولید می‌کنند و گوزهای بدبو به‌طور بالقوه قابل اشتعال هستند، زیرا حاوی سولفید هیدروژن هستند. ترکیب گازها با غذای خورده شده و مقدار و نوع باکتری‌های موجود در روده متفاوت است؛ بنابراین میزان اشتعال گاز در بین افراد نیز متفاوت است. هیدروژن، مشتعل‌ترین گاز روده، به راحتی و حتی در غلظت‌های کمتر از ۴٪ آتش می‌گیرد. بسته به مقدار فیبر مصرفی، محتوای هیدروژن در گاز معده می‌تواند از ۸ تا ۶۳ درصد متغیر باشد. گازهای هیدروژن، متان و دی‌اکسید کربن روی هم حدود ۷۵٪ از یک گوز معمولی را تشکیل می‌دهند. هنگامی که گازها با اکسیژن هوا مخلوط می‌شوند، یک محتوای قابل اشتعال را تشکیل می‌دهند. شعله یک گوز مشتعل معمولاً بسیار کوتاه است؛ زیرا گوزها معمولاً تنها ۱۰۰ میلی لیتر حجم دارند و هیدروژن آنها به سرعت می‌سوزد.[۱۲]
به‌طور خلاصه ترتیب اشتعال باد شکم چنین است:[۱۲]
به آتش کشیدن گاز معده‌تان اگرچه ممکن است سرگرم‌کننده به نظر برسد، اما به هیچ عنوان توصیه نمی‌شود؛ زیرا ممکن است شعله در جهت راست روده کشیده و پخش شود که موجب سوختگی شدید در بدن یا دست خواهد شد.[۱۲]
در بسیاری از فرهنگ‌ها رها کردن باد شکم در ملأ عام عملی زشت و باعث خجالت بوده و غیر مؤدبانه به‌شمار می‌رود. صدا و بوی باد معده هر دو ممکن است عامل خجالت، آزار یا شاید سرگرمی باشند.[۱۴] افراد معمولاً می‌کوشند تا از خروج باد شکم‌شان خودداری یا آن را کنترل کنند، یا صدا و بوی آن را مخفی کنند. رها شدن باد معمولاً یک رخداد ناخجسته و مایهٔ تأسف در نظر گرفته می‌شود که البته رها نکردن آن موجب دل‌درد می‌شود، اما مشکل به‌خصوصی را به وجود نمی‌آورد.[۱۵]
همچنین خارج‌کردن باد شکم می‌تواند با هدف طنز و سرگرمی انجام شود. در طول تاریخ، افرادی با توانایی‌های ویژه در این زمینه به شهرت رسیده‌اند. ژوزف پوژول یکی از محبوب‌ترین و پردرآمدترین اجراکنندگان صحنه‌های نمایش اروپا در قبل از جنگ جهانی اول بود که به «دیوانه‌گازی» (به فرانسوی: Le Pétomane) معروف بود. شواهدی مبنی بر وجود «گوزوها» (به انگلیسی: fartists) به عنوان افرادی مشغول به این کار وجود دارد که قدمت‌شان به قرن چهارم میلادی برمی‌گردد و در دوران کاماکورا ژاپن نیز، مردی به نام فوکوتومی نو اوریبه برای اشراف رقص گوز اجرا می‌کرد.[۱۲]
در رابطه با چگونگی برخورد با باد شکم همیشه بحث وجود داشته است. خروج باد شکم مانند عرق‌کردن، تنفس و تپش قلب، یک روند کاملاً طبیعی و ضروری در بدن جانداران است که در میان همه و در تمام سنین اتفاق می‌افتد.[۱۰] این درحالی است که در اغلب هنجارهای اجتماعی، بد و نکوهیده طلقی می‌شود و افراد سعی می‌کنند جلوی آن را بگیرند تا موجب شرمساری و خجالت‌شان در جمع نشود. با این وجود، پزشکان همیشه بر لزوم نگه‌نداشتن باد معده و نیاز به خروج آن تأکید داشته‌اند. در سال ۲۰۲۲، سخنان کارال راجان یک پزشک بریتانیایی، در فضای مجازی بسیار دیده شد. او گفته بود:[۹]
«هر چه باد معده بیشتر باشد، بهتر است. اگر کسی به شما بگوید باد معده ندارد، دروغ می‌گوید و باید فوراً آن را انکار کنید. اما اگر واقعا چنین باشد، او دچار انسداد روده شده که یک فوریت پزشکی است. اگر باد معده‌تان را برای مدت طولانی نگه دارید، ممکن است دوباره جذب گردش خون‌تان شود و هنگام بازدم از دهان شما خارج شود!»
متخصصان هشدار داده‌اند که محبوس کردن باد شکم می‌تواند باعث اتساع شکم شود. خروج باد شکم همیشه سالم تر از نگه داشتن آن است؛ این پدیده نشان می‌دهد که دستگاه گوارش‌تان کارش را خوب انجام می‌دهد. درحالی که نگه‌داشتن مکرر آن می‌تواند باعث تحریک روده بزرگ شود.[۹] پیش از آنکه توصیه‌های پزشک بریتانیایی در تیک‌تاک درباره اهمیت رها کردن باد شکم دست‌به‌دست شود، شاعر شیرازی، در قرن هفتم هجری همان توصیه را به مخاطبانش کرده بود. کسانی چون سعدی هم مانند دکتر راجان معتقد بودند که نگه‌داشتن باد شکم برای سلامتی خوب نیست هر چند رها کردنش شرم‌آور باشد. سارا باقری، نویسنده امور اجتماعی در ایندیپندنت فارسی نوشت: «توصیه‌های پزشکی زیادی وجود دارند که باعث تعجب ما می‌شوند و همچنین آموزه‌های تربیتی و آداب و رسوم فراوانی وجود دارد که با این توصیه‌های پزشکی سازگار نیست. تحت‌فشار قرار ندادن روده‌ها هم یکی از این‌ها است. تجمع گاز در معده می‌تواند بسیار دردناک باشد. باقیمانده این گازها همراه با گازهای تولیدشده در سیستم گوارش در امتداد روده‌ها حرکت می‌کنند و اگر شما سیستم گوارش سالمی داشته باشید به‌صورت طبیعی از طریق مقعد دفع می‌شود. نگه‌داشتن گاز به‌اندازه نگه‌داشتن مدفوع و ادرار مضر است و در صورت عادت کردن، ضررهای جدی به‌سلامت شما وارد می‌کند. نتیجه یک پژوهش در سال ۲۰۱۸ توسط کلر کالینز، پزشک تغذیه و رژیم‌درمانی در دانشگاه نیوکاسل استرالیا، نشان داد که این گازهای محبوس شده می‌توانند توسط خون جذب شوند!».[۱۶]
—سارا باقری، [۱۶]
اشاره و کنایه به باد شکم در تاریخ ادبیات فارسی رواج داشته است. در گذشته برای اشاره به باد معده از واژه «تیز» هم استفاده می‌کردند. شکل و مقصود سخن گفتن از باد شکم در شاعران پارسی‌گو متفاوت بوده است.
در ادبیات شاعرانی چون سعدی این واژه با هدف خردگرایی و پندآموزی به‌کار می‌رود. سعدی در باب دوم کتابش گلستان داستان فرد بخت برگشته‌ای را روایت می‌کند که نتوانست باد شکم خود را نگه دارد و در توجیه عمل خود می‌گوید که این عمل غیر اختیاری باعث راحتی او شد.[۱۶] سپس سعدی از این روایت یک نتیجه‌گیری پندآموز ارائه می‌کند که «نباید جلوی معضلی را که شوقِ رفتن دارد گرفت»:
در مقابل در ادبیات شاعران دیگری مانند قاآنی، سخن از باد شکم می‌تواند صورت طنز و هزله‌گویانه به خود بگیرد. مانند:
در تفاسیر قرآن ذکر شده است که یکی از مواردی که لوط قومش را به آن نکوهش می‌کرد، این بود که در مجالس خود بدون شرم و حیا باد معده رها می‌کردند.[۱۹] در آموزه‌های دین اسلام خروج هر نوع گاز باعث باطل شدن وضو و نماز می‌شود.
تسکین باد معده با داروهای خانگی، داروهای تجویزی یا هر دو می‌تواند به کاهش عوارض احتمالی کمک کند. پیشنهاد می‌شود روش‌های مختلف را امتحان کنید تا ببینید کدام یک برای شما بهتر عمل می‌کنند؛ اما اگر نفخ شکم همواره عامل ایجاد عوارض در زندگی‌تان است، حتماً به پزشک متخصص گوارش مراجعه کنید.[۵]
راهکارهای خانگی راه‌حل‌هایی هستند که همه افراد می‌توانند آنها را به‌کار گیرند. یکی از راه‌های خانگی خوردن غذا در حجم‌ها و وعده‌های کوچک‌تر است. زیرا خیلی از افرادی که به‌جای سه وعدهٔ غذایی حجیم، شش وعدهٔ غذایی کم‌حجم مصرف می‌کنند، کمتر به باد شکم مبتلا می‌شوند. همچنین داروهای گیاهی که عمدتاً بر پایه نعناع ساخته می‌شوند (مثل چای نعناع) برای نفخ دستگاه گوارش فوقانی (معده) کمک‌کننده هستند، مشروط بر اینکه فرد مشکل رفلاکس معده و یبوست نداشته باشد؛ زیرا نعناع باعث بدتر شدن این دو مشکل می‌شود. اما همین داروها برای افرادی که دارای نفخ روده هستند مؤثر نیست. زیرا نفخ روده مشکلی عمدتاً میکروبی است و بیماران باید با آنتی‌بیوتیک درمان شوند که دوره درمان آن از یک هفته یا بیشتر متغیر است. ازجمله دیگر راه‌ها:[۱۰][۱۱]
اگر درمان خانگی جوابگو نبود، می‌توانید مصرف داروهای بدون نسخه‌ای را که منع مصرف ندارند، امتحان کنید. داروهای حاوی قرص‌های زغال که در داروخانه‌ها موجود هستند با جذب گازهای درون دل و روده، به بهبود نفخ معده کمک می‌کنند. باید توجه داشت که این داروها فقط تسکین‌دهنده موقت هستند نه درمان‌کننده. همچنین لازم است قبل از مصرف این داروها با پزشکتان مشورت کنید، زیرا برخی از آنها ممکن است مواد لازم سایر داروها را نیز جذب نمایند. برخی از این داروها:[۱۰]