بقعه امامزاده قاسم مربوط به دوره صفوی است و در شهرستان شمیرانات، در مجاورت کوهستان شمیران واقع شده و این اثر در تاریخ ۲۸ فروردین ۱۳۵۱ با شمارهٔ ثبت ۹۰۸ بهعنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.[۱]
امامزاده قاسم در شمال منطقه شمیران و در روستای قدیمی «دژ علیا» واقع است. بنای اصلی امامزاده برجی هشت ضلعی است که هر ضلع آن از داخل ۲/۲۵ متر عرض دارد و از آجر ساخته شدهاست. این بقعه امروزه دارای صحن، ایوان، رواق و گنبد کاشیکاری است. اصل بنای بقعه را از قرن هفتم هجری دانستهاند. در زمان شاه تهماسب صفوی صندوقی با تاریخ ۹۶۳ هـ. ق بر روی مرقد نهاده شد.
طبق معتبرترین نظرات، این امامزاده، قاسم بن حسن بن زید بن حسن مجتبی میباشد که دختر او به نام خدیجه به همسری عبدالعظیم حسنی در میآید.[۲][۳][۴][۵][۶]
طبق گفته برخی از علما مانند فاضل دربندی در اسرار الشهادة و سرمایهی ایمان،ابی مخنف و سید مرتضی رازی در بحرالانساب که در حالِ حاضر نسخهی خطی این کتاب موجود هست، روضهخوان تبریزی در بحرالمصائب و مقتل فاضل هندی و امامزادگان ری، این بقعه، مدفن سر قاسم بن حسن هم هست که به دستور عمر بن سعد به نشانهی پیروزی به ری فرستاده شد و پس از مصائب سخت در محل فعلی امامزاده قاسم دفن شد.
تاریخچه بقعه
در زمان فتحعلی شاه قاجار این بقعه توسعه پیدا کرد و ایوانی رو به جنوب ساخته شد و ایوان شرقی تبدیل به رواق حرم شد. سپس گنبد کاشیکاری شدهای نیز بر فراز بارگاه احداث کردند و مرمتهایی نیز به دستور ناصرالدینشاه قاجار انجام گرفت. بیرون بقعه و در گوشه جنوب غربی بنای قدیم، هنوز طاق نماها و رومیهای عهد صفویه مشهود است. گنبد بیرونی بنا پیازی شکل است و ساقه آن با پوششی از کاشی خشتی با نقوش هندسی و خطوط کوفی بنایی تزیین شدهاست. صندوق امامزاده در سال ۹۶۳ هـ. ق در سی و سومین سال پادشاهی شاه تهماسب صفوی روی مرقد نصب شد.
روزی صندوقچه چوبی اینگونه حک شده است:
(اسدالله الغالب علی بن ابیطالب علیهالسلام، هذا المرقد الشریف و المقبر المنیف، صلوات الله علی مشرفها و هو سلطان المقربین و برهان المتقین و سلاله ائمه المعصومین صلوات الله علیهم اجمعین قاسم بن حسن بن امیرالمؤمنین، و یعسوب الدین، و این عم رسول رب العالمین)...