PROFILBARU.COM

Rosa Chacel
	; Irudi gehiago
Bizitza
Jaiotzako izen-deiturak	Rosa Clotilde Cecilia María del Carmen Chacel y Arimón
Jaiotza	Valladolid, 1898ko ekainaren 3a
Herrialdea	Espainia
Heriotza	Madril, 1994ko uztailaren 27a (96 urte)
Hobiratze lekua	Panteón de Hijos Vallisoletanos Ilustres (en)
Familia
Ezkontidea(k)	Timoteo Pérez Rubio (en)
Familia	ikusi José Zorrilla (osaba zahar);
Hezkuntza
Heziketa	San Fernandoko Arte Ederren Errege Akademia
Hizkuntzak	gaztelania; ingelesa; txekiera; eslovakiera; alemana
Jarduerak
Jarduerak	idazlea, itzultzailea eta poeta
Jasotako sariak	ikusi Espainiako Kritika Saria (1976) ; Espainiako Letren Sari Nazionala (1987) ; [[]] (1990) ; Arte Ederretako Merituaren Urrezko Domina (1993) ; honorary doctorate of the University of Valladolid (1989) ; John Simon Guggenheim Memorial Foundation beka ;
Mugimendua	Las Sinsombreroa
Genero artistikoa	eleberria; olerkigintza

Rosa Chacel, jaiotzez, Rosa Clotilde Chacel Arimón (Valladolid, 1898ko ekainaren 3a - Madril, 1994ko uztailaren 27a) idazlea izan zen, 27ko belaunaldikoa.^[1]^[2]

Hamar urte zituenetik Madrilen bizi zen. San Fernandoko Arte Ederrako Eskolan ikasi zuen, eskultura batez ere. "Revista de Occidente" talderekin bere karrera literarioa hasi zen. 1930ean "Estacion, ida y vuelta", plazaratu zuen, bere lehen eleberria. Amerikara jo behar izan zuen gerra zibila hasi eta gero. Bai Madrilen bai Janeiroko Rion bizi izan zen. Senarra hil ostean, Espainiara itzuli zen. Genero literario ugari landu zuen, batez ere narratiba.^[3]

Biografia

Familia liberal batean jaioa, independentzia handiko nortasuna garatzeko aukera eman zion giro batean hazi zen, literatura-kultura zabala (ez da ahaztu behar Jose Zorrillaren iloba zela) eta pentsamendu-autonomia ez zela oso ohikoa haur hezi batean, haurtzaroan ikastetxera joan gabe, haren osasun delikatua zela eta. Amarengandik zuzenean jaso zuen hezkuntza, Rosa Cruz Arimón, irakaslea baitzen, eta etxean bertan eman zion oinarrizko prestakuntza.^[4]^[5]

1908an, familia Madrilera joan zen, eta amonaren etxetik hurbil bizitzera joan ziren, Madrilgo Las Maravillas-en.^[6] Hamaika urte zituela, gutxi gorabehera, Arte eta Lanbide Eskolan matrikulatu zen, eta handik gutxira Emakumearen Etxeko eta Lanbide Eskolara pasatu zen. 1915ean, San Fernandoko Arte Ederren Goi Eskolan matrikulatu zen, eskultura ikastearren. 1917an, Arte Ederren Erakusketa Nazionalean parte hartu zuen, bi obren bidez, modalitate honetan.^[7] 68 parte-hartzailetatik, bi emakumek baino ez zuten parte hartu eskulturan: Chacel eta Eva Vázquez, Danimarkakoa. Hala ere, arlo hori alde batera utzi zuen 1918ko ekitaldian.^[6] Orduan ezagutu zuen senarra: Timoteo Pérez Rubio pintorea; eta garai hartako intelektual handienetako bat: Ramón María del Valle-Inclán.^[4]

San Fernandoko Beste Arte Ederren Goi Eskolan sartu zenetik, Ramón El Henos kafe- tertulietan eta Madrileko Ateneoan parte hartzen hasi zen (azken horretan, “Emakumea eta bere aukerak” izeneko lehen hitzaldia eman zuen).^[8] ^[6] Garai hartan (1918-1922), Ultra aldizkari abangoardistarekin elkarlanean hasi zen, eta beste pertsonaia batzuekin adiskidetu zen, besteak beste, José Ortega y Gasset (bere maisutzat har daiteke), Miguel de Unamuno, Ramón Gómez de la Serna edo Juan Ramón Jiménez.

1921ean Timoteo Pérez Rubio («Timo») margolariarekin ezkondu zen, eta harekin izan zuen seme bakarra, Carlos. 1922 eta 1927 bitartean, Europan zehar bidaiatu zuen, lehenbizi Italian, senarrari lagunduz. Senarrak Espainiako Akademian beka bat lortu zuen.^[4]^[5]

1927an itzuli ziren Espainiara, eta Madrilen jarri ziren bizitzen. Ortega y Gasset-en zirkuluan sartu zen, eta Mendebaldeko Aldizkaria-n kolaboratzen hasi zen (bertan bi kontakizun argitaratu zituen: "Chinina Migone", 1928, eta "Juego de las dos esquinas", 1929; eta saiakera bat: “Esquema de los problemas culturales y practicos del amor”, 1931n argitaratua; La Gaceta Literarian eta Ultra aldizkariaren bigarren alean "Las ciudades" kontakizuna argitaratu zuen.^[5]

Bere lehen eleberria ere argitaratu zuen: Estación. Ida y vuelta (1930), Ortegaren garaiko eleberria, zeinek egun horietan José de Esprontzedaren maitalearen biografia bat idazteko agindu zion, "XIX. mendeko ohiz kanpoko bizitzak" izeneko bilduma baterako. Teresa izenburuduna, eta 1941ean argitaratu zen Buenos Airesen. 1933an, amaren heriotzaren ondorengo sormen-krisiak eraginda Berlinera aldatu zen, aldi baterako. Geroago, 1936an, Manuel Altolaguirrek Héroe bilduman, A la orilla de un pozo soneto-liburua argitaratu zuen Juan Ramón Jimenezen hitzaurrearekin.^[4]

Espainiako gerra zibila hastean, Rosa Chacel Madrilen egon zen. Ezkerreko argitalpenekin lankidetzan aritu zen, eta lehen urtean egin ziren manifestu eta deialdiak sinatu zituen. Aldi berean, lanak egiten zituen. Bere aldetik, bere senarra izan zen Pradoko Museoko koadroak Gerra Zibilean ebakuatzeko arduradunetako bat. Gerra Zibila hasi zenean, Madrildik Valentziara, eta ondoren Kataluniara,^[4] Frantziara eta Suitzara eraman zituzten. Rosa eta semea Bartzelonara, Valentziara eta, azkenik, 1937an Parisera joan ziren. Grezian egon ziren, etapa labur batean (Concha Albornozekin bat egin zuen eta, Nikos Kazantzakis idazlearen etxean hartu zuten ostatu). Alkania egunerokoan, Ida eta Vuelta (1982) izenburupean eta Timoteo Pérez Rubio y sus retratos del jardín liburuan ere, autoreak horri buruzko erreferentzia egin zuen. Familia osoa ezin izan zen bildu 1939an gerra amaitu arte. Erbestean elkartu ziren, Brasilen, Buenos Airesen parentesi bat eginda, Carlos semeak gaztelania hizkuntza menperatzen zuela ziurtatzeko.^[4]

Buenos Aireseko egonaldi horretan, adituek La sinrazón (1960) literatura-lanaren onentzat jo duten eleberria argitaratu zuen. Bestalde, Brasilen, literaturak aurrera jarraitzu du: solasaldiak, idatzizko prentsako kolaborazioak, frantsesaren eta ingelesaren itzulpenak. Eta, idazteari uztzi ez zion arren, esan daiteke haren erbesteratzea ez zela oso emankorra izan narrazioari dagokionez, eta, gainera, familiaren egoera ekonomiko larria zen.^[4]

1959an, Guggenheim Fundazioak emandako sorkuntza-beka bat lortu zuen, eta New Yorken bizi izan zen bi urtez. Saiakera-liburu erotiko-filosofiko bat idaztea zen proiektuaren helburua, Saturnal, 1970ean erreskatatu zuen saiakera. New Yorkeko garaiaren alderdirik azpimarragarriena da Chacelek Victoria Kentekin adiskidetasun estua izan zuela, 'Nouveau roman' edo arte "modernoa" aurkituz, izen handiko foroetan defendatzen zuena. Beka amaitzean, 1961eko azaroan, Espainiara etorri zen, 1963ko maiatzera arte bakarrik, eta Brasilera itzuli zen berriro. 1970ean joan-etorri arina eghin zuen eta 1973an Juan March Fundazioak Barrio de Maravillas lana amaitzeko sortze-beka bat eman zionean Rio de Janeiro eta Madril joan-eorrian ibili zen. 1977an, senarra hil zenean, Madrilen jarri zen bizitzen behin betiko.^[5]

Demokrazia iristearekin batera, aldaketak gertatu ziren herrialdeko literatura- eta kultura-esparruetan, oro har. Hori dela eta, Rosa Chacel berriz 'aurkitu' zuten, eta haren lana baloratzen hasi zen. Prozesu hori bat dator autorearen ekoizpen handiko etapa batekin, zeinak bere obra asko argitaratu eta berrargitaratzen zituen.

Aitormena (1970) saiakera argitaratu zuen. Hurrengo urtean Saturnal atera zen. Sobre el piélago (1951) eta Ofrenda a una virgen loca liburuen kontakizunak argitaratu zituen. Liburuki bakar batean hiru liburu argitaratu zituen: Icada, Nevda, Díada. Eta 1976an Barrio de Maravillas argitaratu zuen, eta, neurri batean, 'konsagrazioa' izan zen.^[4]

1980ko hamarkadan, etapa gogor bati ekin zion berriro, eta autorea berriro arduratu zen ekonomiaz. Hori dela eta, RTVEren gidoiak idatzi zituen, Teresa eleberrian oinarritutako serie batean. Baina telesaila, onartuta, filmatu gabe geratu zen.^[4] 1981ean Los títulos saiakera eta Novelas antes de tiempo elebarria argitaratu zituen. 1984an Acrópolis argitaratu zuen, Madrilgo Zirkulu Safikoak idazten zuen tokian, berak eta Victorina Duránek, Elena Fortúnek eta Matilde Rasek.^[9] eta, Natur Zientziak, Barrio Maravillas zikloa itxi zuena. 1986an Rebañaduras argitaratu zen, eta 1989an Balaam, ipuin liburua.^[4]

19942an hil zen, 96 urte zituela. Valladolideko El Carmen Hilerriko Pertsona Ospetsuen Panteoian lurperatuta dago .

Lanak

Eleberria

Geltokia. Ida y vuelta, 1930, Madril, Ulises. 1974: Madril, CVS. 1986: Bartzelona, Bruguera. 1989: Madril, Cátedra (Lletras hispánica; 307), Shirley Manginiren argitalpena, 1996an berrargitaratua. 1993: Bartzelona, RBA. Bildumazaleak. 1999: Bartzelona, Espainia-Calpe

Teresa, 1941, Buenos Aires, Romace Berria. 2. edizioa: 1962, Madril, Aguilar. 1981 eta 1983: Bartzelona, Bruguera. 1991: Bartzelona, Mondadori. 1993: Bartzelona, Círculo de Lector (Mujeres de novela), Ana Rodríguez Fisherren hitzaurrea. 2007, Madril, Hezkuntza Saila eta Visor (Madrilgo hizki garaikideak; 25), Ana Rodríguez Fisherren hitzaurrea.
Leticia Valleren Memoriak, 1945, Buenos Aires, Emecé. 1971: Bartzelona, Lumen. OHARRA: Miguel Ángel Rivasek 1980an filmatua. 1980, 1981 eta 1985: Bartzelona, Bruguera. 1985: Bartzelona, Seix Barral. 1988: Bartzelona, Círculo de Lector, Luis Antonio de Villena sarrera eta Alberto Cousté biografia. 1989: Madril, Club Internacional del Libro. 1993, Bartzelona, Lumen eta Bartzelona, Plaza&Janés (Ave Fénix; 172/2). 1994: Bartzelona, Salvat. 1996, Bartzelona, Editorial Planeta, 7. argitalpena 1999an. 2000: Bartzelona, Lumen. 2005: Bartzelona, Círculo de Lector. 2006: edizio ez-benala, Valladolid, Kultura eta Turismo Saila (1990eko Gaztela eta Leon Letren Saria). 2009: Elena Santiagoren hitzaurrea, Palentzia, Cálamo (Gaztela eta Leongo liburutegi klasikoak; 18). 2009, Madril, Herce. 2010: Carmen Morán; Madril, Iberoamericana Editorial, Cátedra Miguel Delibes; eta Madril, Diario público (Voces crítica). 1980an filmatu zuen Miguel Ángel Rivas.
La Sinrazón, 1960, Buenos Aires, Losada. 2. edizioa: 1961, Andorra, Andorra La vella. 1970: Bartzelona, Andorra (Valira liburutegia), Julián Maríasen hitzaurrea. 1977: Madril, Albia. 1981: Bartzelona, Bruguera.1986: Bartzelona, Bruguera. 1989, Valladolid, Diputazioa eta Jorge Guillén Sorkuntza eta Azterlan Zentroa (Obra Osoa; 1), Ana Rodríguez Fischer-en atariko azterketa. 1992: Madril, Proiektu eta Eragiketen Talde Batua. 1994: Bartzelona, Plaza&Janés (Ave Fénix; 172/4)
Barrio de Maravillas, 1976, Bartzelona, Seix Barral. 2. arg. 1978an. 3. arg. : 1978, 4. arg. : 1981. 1980 eta 1985: Bartzelona, Bruguera. Plaza&Janés (El Ave Fénix; 172/7. 1986: Bartzelona, Seix Barral. 1991: Bartzelona, Seix Barral. 1993: Madril, Castalia, Ana Rodríguez Fischer eta Bartzelonako edizioa, sarrera eta oharrak, Plaza&Janés (Ave Fénix; 172/1). 1993: Bartzelona, Círculo de lector, Luis Antonio de Villenaren hitzaurrearekin. 1994: Bartzelona, Salvat. 1996: Bartzelona, Círculo de Lector. 1998: Bartzelona, Planeta (IV. liburukia. obra osoa). 2001: Bartzelona, Bibliotex eta Bartzelona, Planeta.
Novelas antes de tiempo, 1981, Bartzelona, Bruguera. 1985: Bartzelona, Bruguera.
Acrópolis, 1984, Bartzelona Seix Barral. 1994: Bartzelona, Plaza&Janés (El Ave Fénix; 172/3).
Natur zientziak, 1988, Bartzelona, Seix Barral. 1994: Bartzelona, Plaza&Janés (El Ave Fénix; 172/7)

Ipuinak

Sobre el piélago, 1952, Buenos Aires, Iman. 1992: Madril, Ediciones Torremozas, Ana Rodríguez Fischer-en sarrera.
Ofrenda a una virgen loca, 1961, Mexiko, Veracruzeko Unibertsitatea.
Icada, Nevda, Diada, 1971, Bartzelona, Seix Barral. Aurreko bi liburukien kontakizunak biltzen ditu. 1982: Bartzelona, Seix Barral.
Balaam y otros historias, 1989, Relatos infantiles, Bartzelona, Mondadori. 1993: Valladolid, Valladolideko Diputazioa, Mª José P. Celinosen irudiekin.
Narrativa Corta, 2003, Carlos Pérez Chacel eta Antonio Piedra, Valladolid, Jorge Guillén Fundazioa (Obra osoa; 7).

Poesia

A la orilla de un pozo, 1936, Madril, Héroe. Juan Ramón Jiménezen hitzaurrea. 1985: Valencia, Editorial Pre-textos.
Versos prohibidos, 1978, Madril, Caballo Griego para la Poesía.
Poesía (1931-1991), 1992, Bartzelona, Tusquets.

Biografia eta egunerokoak

Desde el amanecer (1972), Madril, Revista de Occidente. Autobiografia. 1981: Bartzelona, Bruguera. 1985, Bartzelona, Seix Barral. 1991 eta 1993, Madril, Editorial Debate. 1997: Bartzelona, Círculo de Lector, Ana Rodríguez Fischer-en hitzaurrea.
Timoteo Pérez Rubio y sus retratos del jardín, 1980, Madril, Katedra
Autobiografiak, 2004, Valladolid, Jorge Guillén Fundazioa. Obra osoa, 8

Egunerokoak

Alcancía I. Ida, 1982, Bartzelona, Seix Barral. 1994: Bartzelona, Plaza&Janés (El Ave Fénix; 172/5).
Alcancía II. Vuelta, 1982, Bartzelona, Seix Barral. 1994: Bartzelona, Plaza&Janés (El Ave Fénix; 172/5).
Alcancía, estación Termini , 1998, Valladolid, Gaztela eta Leongo Junta. Hezkuntza eta Kultura Saila (Maravillas auzoa), hil ondoko lana, Carlos Pérez Chacel eta Antonio Piedra.
Diarios, 2004, Valladolid, Jorge Guillén Fundazioa. Obra osoa, 9 liburuki.

Saiakerak

Poeía de las circunstancias. Cómo y por la novela, 1958, Bahía Blanca, Universidad Nacional del Sur (El viento).
Confesión, 1971, Bartzelona, Edhasa. 1980: Bartzelona, Edhasa.
Saturnal, 1972 Bartzelona, Seix Barral. 1991: Bartzelona, Seix Barral.
Los títulos, 1981, Bartzelona, Edhasa.
Rebañaduras, 1986, artikuluen bilduma, Moisés Mori, Valladolid, Gaztela eta Leongo Juntak hautatuak. Hezkuntza eta Kultura Saila (Maravillas auzoa; 11).
La lectura es secreto, 1989, Gijón, Ediciones Júcar.

Itzulpenak

CAMUS, Albert (1913-1960) La peste. Argitalpenak: 1951, 1957, 1968, 1970, 1977, 1979, 1983, 1988, 1990, 1994, 1995, 2005, 2006.
COCTEAU, Jean (1889-1963), Antígona; Reinaldo eta Armida, Miguel Alfredo Oliveraren itzulpena lehen obrarako eta Miguel Alfredo Oliveraren eta Rosa Chacelen bigarren obrarako; Rosa Chacelen hitzaurrea, Buenos Aires, Emecé (Teatro del mundo), 1952.
FRY, Christopher, La dama no es para la hoguera, itzulpena: Rosa Chacel, Buenos Aires, Editorial Sudamericana, 1955.
Venus observada, Rosa Chacelen itzulpena, Buenos Aires, Editorial Sudamericana, 1955.
KAZANTZAKIS, Nikos (1885-1957), Libertad o muerte, Rosa Chacelen gaztelaniazko bertsioa, Buenos Aires, Carlos Lohlé, 1957.
POGGIOLI, Renato, Teoría del arte de vanguardia, itzulpena: Rosa Chacel, Madril, revista de Occidente, 1964.
PRIESTLEY, J. B. (1894-1984), Edén termino; El retamal; Cornelius, itzulpena: Rosa Chacel eta Vera Macarow, Buenos Aires, Editorial Sudamericana, 1957.
RACINE, Jean, Seis tragedias, itzulpena: Rosa Chacel, argitalpen elebiduna, Madril, Alfaguara (Clásicos Alfaguara; 32), 1983. Honela osatua: Andromaka; Britainiarra; Berenice; Bayaceto; Fedra; Atalia.

Sariak eta aintzatespenak

Rosa Chacel aitorpen ofiziala izaten hasi zen Espainiara behin betiko itzuli eta gutxira. ^[6]

1976an Kritika Saria jaso zuenean, Barrio de Maravillas idazlanagatik, orduantxe izan zen bere lanaren aitorpen zabala.^[6]
1987an Letra Espainierazko Sari Nazionala jaso zuen.
1989an Valladolideko Unibertsitateak Honoris Causa Doktore izendatu zuen.^[6]
1990ean, Gaztela eta Leon Saria jaso zuen.
1993an Arte Ederretako merezimenduaren Urrezko Domina jaso zuen.^[4]
Rosa Chacel izeneko plaza du Valladolideko Las Deliciasen.^[10]