Leonardo Sciascia (Racalmuto, 1921ekourtarrilaren 8a – Palermo, 1989koazaroaren 20a), idazle, saiakeragile eta politikari italiarra.
Hainbat egunkari eta aldizkaritako kolaboratzailea izan zen, eta beti esku-hartze aktiboa izan zuen Italiako arazo politiko eta sozialetan.
Bizitza
Leonardo Sciasciaren esaldi bat Racalmuto herrian.
Leonardo Sciascia Racalmuton jaio zen, Agrigentoko probintzian (garai hartan Girgenti deitua). Bi anaia zituen, bera baino gazteagoak. Aita, Pasquale Sciascia, sufre-meategi bateko bulegaria zen, eta ama, Genoveffa Martorelli, etxekoandrea, artisau familia bateko alaba; idazlearen historiak sufre-meategian ditu sustraiak, izan ere haren aitak eta aitonak bertan lan egiten zuten.
Ikasketak
Zazpi urte zituenean, lehen hezkuntza hasi zuen Racamulton eta hasiera-hasieratik irakurle sutsua izan zen. Familia osoa Caltanissettara joan zen bizitzera 1935ean eta bera “IX Maggio” Maisu Eskolan matrikulatu zen; Vitaliano Brancati irakasle izan zuen bertan eta, denboraren poderioz, Leonardoren eredu bilakatu zen eta idazle frantziarren lanak irakurtzera bultzatu zuen. Giuseppe Granata (ondoren senatari komunista bihurtu zena) ere izan zuen irakasle, eta berari esker, Estatu Batuetako literatura eta ilustratuak ezagutu zituen. Bere autobiografian dio Caltanissettan bere bizitzako urterik onenak igaro zituela, urte ahaztezinak; bertan bizi izan zituen bere bizitzako lehenengo esperientziak eta aurkikuntzak, eta baita bere prestakuntza kulturalaren oinarria jaso ere.
Lizentziatura eta lehen lanak
Leonardo Sciasciari Racalmuton ipinitako estatua.
Soldadutza egitera joateko deitu ziotenean, osasun azterketan bi aldiz ez zuten onartu; hirugarrenean, ordea, bai, baina eginkizun sedentarioak egokitu zizkioten.
1941ean maisu-titulua lortu zuen; urte hartantxe hasi zen lanean bere herrian, ez ordea eskolan, baizik eta gari uztak kontrolatzen zituen Estatuaren partzuergo batean. Lan horretan, 1948ra arte aritu zen eta horri esker gertutik erzagutu ahal izan zuen bere herriko nekazarien bizimodua.
1944an ezkondu zen, Racalmutoko eskola elementalean irakasten zuen Maria Andronico izeneko maistra batekin; bi alaba izan zituzten, Laura eta Anna Maria.
Sciasciaren anaia batek, Giuseppek, bere buruaz beste egin zuen 1948an, eta heriotza hark eragin sakona izan zuen Leonardoren aldartean. 1949an, Racalmutoko eskola elementalean hasi zen irakasten.
Lehen idazlanak: poesia eta saiakerak
1950eanFavole della dittatura argitaratu zuen eta Pier Paolo Pasoliniren ohar eta hitzaurrearekin. Liburua hogeita zazpi poesia-testu laburrez osatuta dago.
Bi urte geroago, 1952an, La Sicilia, il suo cuore poesia-bilduma argitaratu zuen, Emilio Greco eskultore siziliarraren irudiekin.
1953an, Siziliako Gobernuak emandako “Pirandello saria” eman zion, Pirandello e il pirandellismo saiakera idazteagatik. Urtebete geroago, 1954an, literaturari eta ikerketa etnologikoei buruzko aldizkari antologiko batzuetan idazten hasi zen, eta Salvatore Sciasciak argitaratzen zituen «Galleria» eta «I quaderni di Galleria» aldizkarien zuzendari kargua hartu zuen bere gain.
1956an, Le parrocchie di Regalpetra deitutako laburpen autobiografikoa argitaratu zuen, bere herriko eskolan irakasle bizi izandako irakasle-esperientzia kontatzeko helburuarekin. Urte horretantxe, Caltanissettako eskola batera bidali zuten lanera.
Erroman: Ipuinak
1957-1958 ikasturtean, Erromako Hezkuntza Publikoaren Ministerioan lanean hasi zen, eta udazken hartan hiru ipuin argitaratu zituen, Gli zii di Sicilia liburu-sortaren barruan aurki ditzakegunak. Liburua La zia d’America ipuinarekin hasten da (Amerikaren mitoa desakralizatzeko asmoz). Bigarren ipuina La morte di Stalin da, eta kasu honetan ere pertsonaia mito bat da, komunismoarena, hain zuzen ere; oraingoan, Stalin da mito horren adierazpena, Calogero Schirò siziliarraren begietan. Hirugarren ipuina, Il quarantotto, Italiako batasunaren garaiko kontakizun batzuk kontatzen ditu siziliar baten ikuspegitik. Ipuin honetan, idazleak klase nagusiaren axolagabekeria eta zinismoa salatu nahi ditu, aurretik Federico De Robertok I Viceré liburuan (1894) eta Giuseppe Tomasi di LampedusakGattopardo elaberrian jorratu zuten bide beretsutik.
Liburua argitaratu ondoren, beste ipuin bat gehitu zion 1960ko edizioan, L’antimonio. Kritikarien aldetik oniritzia lortu zuen, eta Pasolinik ipuinari buruzko artikulu bat idatzi zuen Officina aldizkarian. Ipuin horretan, meatzari siziliar baten istorioa kontatzen du; meatzaria, gas leherketa batetik bizirik atera ondoren, Abisiniako gerrara joan zen boluntario, eta geroago Espainiako gerra zibilean parte hartu zuen.
Caltanissettan: eleberriak
Sciascia Erroman geratu zen urtebetez eta itzulitakoan Caltanissettan bizitzen jarri zen familiarekin, bertako Udalaren Irakaskuntza Patronatoan lanpostu bat hartuta.1961eanHontzaren eguna eman zen argitara, euskaraz Koldo Bigurik itzulia eta Literatura Unibertsala bildumaren barruan Ibaizabal argitaletxeak plazaratua, eta idazlearen lanen erreferentzia genero izango zen polizia-nobelaren lehenengo eredua dela esan daiteke. Eleberri honetan oinarrituko zen 1968anDamiano Damiani zinemagileak egin zuen izen bereko filma; 60ko hamarkadan Sciasciak bere nobelarik entzutetsuenetako batzuk idatziko zituen, siziliar kulturari buruzko ikerketa historikoak ardatz harturik.1963an, XVIII. mendekoPalermo hirian girotutako Il consiglio d'Egitto argitaratu zuen. Bertan Giuseppe Vella abade faltsutzaile trebeak aintzinako kode arabiar bat “asmatzen” du, baroi siziliarrak zilegitasun eta onura askorik gabe utz zitekeena Caracciolo Erregeordearen mesedean.
Saiakera berriro
1964anMorte dell'Inquisitore saiakera edo kontakizun laburra argitaratu zuen; XVII. mendean girotutako liburu honetako pertsonaia nagusia Diego La Matina fraide heretiko siziliarra da, Inkisizioaren biktima izan zena, Siziliako Erresumako Juan Lopez De Cisneros inkisidorea hiltzeagatik.
Ondoko urtean, 1965ean, Feste religiose in Sicilia izeneko beste saio bat argitaratu zuen, Ferdinando Scianna argazkilariaren bilduma baten aurkezpenaren barruan; lan honetan, Sizilia eta Espainia alderatzen ditu, bi herrietako gizartean sineskera erlijiosoek eta mitoek duten garrantziaren ikuspuntutik.
Antzerkia
1965ean, "L'onorevole" izenburuko komedia atera zuen, gobernuaren eta mafiaren arteko konplizitatea gogorki salatzen zuen lana.
Elaberrigintzan berriro
1966an elaberrigintzara itzuli zen, A ciascuno il suo lanarekin, aurreko Hontzaren eguna liburuan erabilitako elaberri beltzaren ereduari jarraituz.
Lan honetan, kontakizuneko protagonista institutu-irakasle bat da, Paolo Laureana izenekoa, jakin-min hutsagatik ikertzen hasten dena herriko botikariaren eta haren lagun mediku baten hilketa; ikerketa horretan, herrikoen isiltasunarekin egingo du topo, beladurraren eta ustelkeriaren eraginez. Elio Petri zine-zuzendariak izen bereko film bat egin zuen 1967an liburu honetan oinarrituta.
Palermon
1967an Palermora joan zen bizitzera eta "Siziliako idazleak" zeritzan antologia bat argitaratu zuen Salvatore Guglielminorekin batera.
1969an Corriere della Sera egunkariarekin kolaboratzen hasi zen eta "Recitazione della controversia liparitana dedicata ad A.D." eman zuen argitara; testu honetan, antzezpen moduan kontatzen da Lipariko gotzaindegiak ez zuela ordaindu nahi txitxirio-zama bat saltzeagatik zegokion zerga (XVIII. mendearen hasieran girotuta dago), eta, horretarako, gotzainak zergalariak eskumikatu zituela, baina Erregek eskumika hori bertan behera utzi zuela. Hutsala dirudien istorio honen atzean, ordea, Sobiet Batasunaren eta haren estatu sateliteen arteko harremanei buruzko salaketa bat ezkutatzen da. Izenburuko A.D. inizial horiek Alexander Dubčeki dagozkio, 1968ko Pragako Udaberria deitutakoaren protagonista izandakoari.
Polizia-elaberriak berriro
1971an "Il contesto" eleberria argitaratu zuen, genero beltzera itzulirik. Liburu honetan, Rogas izeneko inspektoreak justiziaren oker baten ondorio den arazo bat konpondu eta epaile batzuen hilketa argitu behar du. Kontakizuna alegiazko herrialde batean gertatzen den arren, argi dago irakurlearentzat herrialde hori Italia dela. Liburu honek ikamika dexente harrotu zuen, ikuspegi politikotik, literaturaren ikuspegitik baino areago, baina Sciasciak ez zuen eztabaida horretan parte hartu nahi izan eta, horregatik, Campiello Sari garrantzitsurako hautagaitzari uko egin zion.
Francesco Rosi zine zuzendariak film bat egin zuen eleberri honetan oinarriturik, Cadaveri eccellenti izenburuarekin, 1976an.
1971an, halaber, egiazko kronika beltzeko gertakizunei salaketa soziala eransteko joerarekin jarraitu zuen, Atti relativi alla morte di Raymond Roussel izeneko lana argitaratuz. Bide horri eutsi zion geroago ere, 1976ko I pugnalatori eta 1978ko L'affaire Moro eleberriekin.
1973an Il mare colore del vino (euskaraz, Itsaso ardo kolorea, Josu Zabaletak itzulia, Erein, 1984) ipuin sorta plazaratu zuen.
Politikagintza
PCIren zerrendetan aurkeztu zen 1975eko udal hauteskundeetan, independente gisa, Palermoko udalerako. Bigarren geratu zen, alderdiko idazkari erregional Achille Occhettoren ondoren eta Renato Guttuso hautagai ospetsuaren aurretik.
Urte hartantxe, La scomparsa di Majorana argitaratu zuen, 30eko hamarkadan desagertu zen Ettore Majorana izeneko italiar fisikari bati buruzkoa.
Bi urtez jarraitu zuen Palermoko udalean, 1977an dimisioa aurkeztu baitzuen, Italiako Alderdi Komunistarekin hainbat desadostasun aurkitu eta gero. 1979an Partito Radicale delakoaren proposamena onarturik, Europar Parlamenturako eta Italiako Diputatuen Ganberarako hauteskundeetara aurkeztu zen; bietarako aukeratua atera ondoren, Diputatuen Ganbara hautatu zuen, bai eta 1983ra arte bertan jardun ere, Aldo Mororen hilketa argitzeko parlamentu-batzordean lan egin zuelarik batez ere; gogor kritikatu zuen Italiar Estatuak Mororen bahiketan zehar erakutsi zuen "jarrera irmoa", Brigada Gorriekin negoziatzearen alde azaldu ere azaldu baitzen, nahiz eta berak argi eta garbi gaitzesten zuen indarkeriaren erabilera. Botorea zorrotz kritikatzen zuen, bai eta haren sekretu aitorrezinak ere. Hainbat delituren aurkako neurriak gogortu eta Estatuaren aparatuei botere bereziak onartu zizkien emergentziazko legeriaren aurka agertu zen; mafiako eta terrorismoko "pentito" edo damutuen erabilera gaitzetsi zuen, bere ustez abantaila gehiegi onartzen baitzien gaizkile damutuei seguruak ez ziren errebelazioak egitearen truke, eta jende errugabea kaltetu zezakeelako. Estatuaren eta terrorismoaren arteko harreman ilunak salatu zituen lehenengoetarikoa izan zen.
1978an "L'affaire Moro" izeneko liburua argitaratu zuen, italiar politikari horren bahiketa eta hilketa eta geroagoko auziari buruz.
Frantziako kulturarekiko harremanak
Urte horietan bidaia ugari egin zituen Parisera eta asko ugaldu ziren kultura frantsesarekin zituen harremanak.
1979an "Candido ovvero un sogno fatto in Sicilia" argitaratu zuen, Voltaire idazle frantsesaren lanean oinarrituta.
1980an "Il volto sulla maschera" eta Anatole France idazle frantsesaren liburu baten itzulpena argitaratu zuen, "Il procuratore della Giudea" ("Le Procurateur de Judée", frantsesez).
1984an "Stendhal e la Sicilia" izenburuzko entsegu bat argitaratu zuen, idazle frantses horren jaiotzaren gorazarrez.
Bizitzako azken urteak
Urte haietan, medikuek mieloma diagnostikatu zioten eta gero eta sarriago joan behar izan zuen Milanera sendatzera, baina, hala ere, idazten jarraitu zuen.
1986an "La strega e il capitano" argitaratu zuen, Alessandro Manzoni idazlearen jaiotza ospatzearren idatzitako entsegua.
Autobiografia kutsuko hiru eleberri poliziako labur plazaratu zituen geroago: "Porte aperte" 1987an, "Il cavaliere e la morte" 1988an eta "Una storia semplice" 1989an, azken hau Caravaggioren maisulan baten lapurretan inspiratua.
Hil baino hilabete batzuk lehenago, bere azken hiru idazlanak egin zituen: "Alfabeto pirandelliano", "A futura memoria (se la memoria ha un futuro)", hil ondoren argitaratua, eta "Fatti diversi di storia letteraria e civile".
Bibliografia
Leonardo Sciasciaren idazlanak
Le favole della dittatura, Bardi, Roma 1950
La Sicilia, il suo cuore, Bardi, Roma, 1952
Pirandello e il pirandellismo, Salvatore Sciascia, Caltanissetta, 1953
