Edward Lhuyd

Edward Lhuyd
Edward Lhuyden bustoa Galesko Unibertsitateko kanpoko aldean, Galesa eta Zelta hizkuntzen Zentroko atari ondoan, Aberystwyth Irudi gehiago
museo zuzendari

Bizitza
JaiotzaLoppington (en) Itzuli, 1660
Herrialdea Britainia Handiko Erresuma
HeriotzaOxford, 1709ko ekainaren 30a (48/49 urte)
Familia
AitaEdward Lloyd
Hezkuntza
HeziketaJesus College (en) Itzuli
Hizkuntzakingelesa
latina
Jarduerak
Jardueraknaturalista, eduki-editorea, geografoa, botanikaria eta hizkuntzalaria
Lan nabarmenak
Jasotako sariak
KidetzaRoyal Society
Lhwyd-en "arrain laua", berak marraztutakoa 1698an eta orain Ordovician trilobite bezala identifikatua.

Edward Lhuyd noizbehinka Llwyd idatzi zuen, Galesaren ortografia modernoaren ildotik (1660 – 1709ko ekainaren 30a) galestar naturalista, botaniko, hizkuntzalari, geografoa eta antikuarioa izan zen. Eduardus Luidius ere, latindar ordain gisa, izendatzen dute akademian.

Bizitza

Lhuyd 1660an jaio zen, Loppingtonen, Shropshiren, Ingalaterran, Edward Lloyd Llanforda-ren seme ez-legitimoa izan zen, eta Bridget Pryse de Llanffraid, Oswestry,Talybont eta Cardiganshiretik gertu.

Bere familia Galesko hego-mendebaldeko aristokraziakoa zen. Ondo finkatuta egon arren, familia ez zen aberatsa. Aitak nekazaritzarekin eta industriarekin esperimentuak egin zituen, eta bere garaiko zientzia berriari arreta handia jarri zion. Semea ikastera joan zen eta gero irakasle ibili zen Oswestryko Gramatika Eskolan eta geri gira egub zuen Jesus Collegera. Oxfordera, 1682an, non soldata eta prestigioa handiagoak ziren, baina graduatu aurretik ikasketa arautuak utzi egin zituen. 1684an, Robert Plot-i laguntzea eskaini zioten, Ashmolean Museoko Zaindaria zen Robert Plot (museoa orduan Broad Streeten zegoen). Plot laguntzen hasi zen, eta gero,1690ean, ordezkatu zuen. Museoan ibili zen hemeretzi urtez, 1709an hil zen arte.

Ashmolean Museumean lanean ari zela, Lhuyd askotan joan zen bidaietara. 1688an Snowdoniara egindako bisita bati esker, John Ray-ren Synopsis Methodica Stirpium Britannicorum, eskualde horretako flora-zerrenda bat, osatu zuen. 1697. urtearen ondoren, Lhuyd Galesko konderri guztietara joan zen, eta gero Eskoziara, Irlandara, Kornuallesera, Bretainiara eta Man uhartera. 1699an, Isaac Newton lagunak fosilen lehen katalogoa argitaratzeko aukera eman zion: Lithophylacii Britannici Ichnographia. Ingalaterran bildu ziren fosil horiek, batez ere Oxforden, eta oraindik ere Ashmolean museoan ikus daitezke.

Oxfordeko Unibertsitatearen MA honoris causa bat jaso zuen 1701ean, eta Royal Society hartan kide izateko aukera 1708an.

1696an, Eliseg-eko XIX. mendeko zutabean latinezko inskripzioaren zati handi bat transkribatu zuen Lhuydek, Gurutze-haraneko abadiatik (Denbighshire) gertu. Gerora, inskripzio hori ia irakurtezin bihurtu zen, kanpoan zegoelako, baina Lhuyden transkripzioa oso zehatza izan zela uste da.[1]

Lhuyd izan zen, halaber, lehena deskribapen zientifikoa egiten eta orain dinosaurotzat hartuko genukeenaren izenaren arduraduna: Rutellum impicatum sauropodoaren hortz (Delair eta Sarjeant, 2002).[2][3]

Trilobita baten lehen erregistro idatzia Lhuyd-ek egin zuen, 1688an Martin Listerri bidalitako gutun batean, bere Lithophylacii Britannici Ichnographian argitaratu zen (1869).[4] Aipamen iheskorra da, eta "arrain zapalen baten eskeleto" gisa identifikatzen zuen aurkikuntza, bere aurrean benetan zer zeukan ezin erabat asmatu. Gaur egun, trilobita hori, Ogygiocarella debuchii Brongniart, 1822.[5]

Hizkuntzalari aitzindaria

Liga Zelta erakundeak nazio zelta gisa onartutako sei herrialdeak:      Irlanda      Eskozia      Man uhartea      Gales      Kornualles      Bretainia

XVII. mendearen amaieran, John Keigwin de Mousehole buru zuen jakintsu talde batek kontaktatu zuen Lhuyd, kornubiera hizkuntza zaindu eta sakondu nahian. Onartu egin zuen hura ikastera joateko gonbidapena. Kornubiera modernoaren hastapenak izan zen Lhuyd-ek 1702an argitaratutako artikulu baten gaia; aurrekari duen Erdi Aroko hizkuntza zeltikotik bereizten da kornubiera modernoa egitura eta gramatika askoz sinpleagoak izatean.

1707an, bere ikerketan Moses Williams lankide galestar baten laguntza izan ondoren, Lhuydek Archaeologia Britannica: an Account of the Languages, Histories and Customs of Great Britain, from Travels through Wales, Cornwall, Bas-Bretagne, Ireland and Scotland. <i id="mwdA">Britainiar Arkeologiako</i> lehen liburukia argitaratu zuen, non Britainia Handiko hizkuntzak, historia eta ohiturak deskribatzen diren, Gales, Kornualles, Bretainia Beherea, Irlanda eta Eskoziako hizkuntza eta ohituren berri emanez. Liburu horrek, besteak beste, Kornualleseko deskribapen linguistiko garrantzitsua du, eta hizkuntzaren egoera garaikidea erakusten du, eta, horrez gain, hizkuntzalaritza historikoa ulertzeko gako ematen ditu. XIX. mendeko hizkuntzalariei egotzi ohi zaizkien ideia batzuen sustraiak Lhuyden lan honetan daude, "bere metodo eta pertzepzioetan askoz sofistikatuagoa izan baitzen [Sir William] Jones baino".

Lhuydek bi familia linguistikoren arteko antzekotasuna ikusi zuen: Brythonic edo P–Celtic (bretoiera, kornubiera eta galesera) eta Goidelic edo Q–Celtic (irlandera, Manx uharteko gaelikoa eta gaeliko eskoziarra). Brythonic multzoa Gaulen (Frantzia) sortu zela argudiatu zuen, eta Goidelic multzoa, berriz, Iberiar Penintsulan. Ondorioztatu zuen hizkuntzak jatorri zeltakoak zirenez, hizkuntza horiek hitz egiten zituztenak zeltak zirela. XVIII. mendetik aurrera, Bretainia, Kornualles, Irlanda, Man Uhartea, Eskozia eta Gales herriak zelta bezala ezagutzen ziren. Gaur egun nazio zelta moderno gisa ikusten dira.[6]

Heriotza eta legatua

Bere bidaietan, Lhuydek asma gaixotasuna garatu zuen, eta, azkenean, Oxforden hil zen pleuresiagatik, 1709an. Ashmolean Museoko bere gelan hil zen 49 urte zituela eta Northgateko San Migel elizako pasillo galestarrean lurperatu zuten.[7]

(Gagea serotina) lilia Lhuyd-en ondoren Lloydia serotina deitua izan zen denbora batez. Cymdeithas Edward Llwydek, Galesko Naturalisten Elkarte Nazionalak, bere izena darama. 2001eko ekainaren 9an, Dafydd Wigleyk, Plaid Cymruren buruzagi ohiak, brontzezko busto bat erakutsi zuen Galesko Unibertsitateko Galesko eta Zeltiar Ikasketa Aurreratuen Zentrotik kanpo, Aberystwythen, Galesko Liburutegi Nazionalaren ondoan. Eskultorea John Meirion Morris zen; plinth-eko inskripzioak, Ieuan Reesek zizelkatuak, honela dio: "EDWARD LHUYD 1660–1709 IEITHYDD HYNAFIAETHYDD NATURIAETHWR" ("hizkuntzalaria, antikuarioa, naturalista").[8]

Lanak

Erreferentziak

Artikulu hau, osorik edo zatiren batean, ingelesezko wikipediako «Edward_Lhuyd» artikulutik itzulia izan da, 2024-09-01 data duen 1243361994 bertsioa oinarritzat hartuta. Jatorrizko artikulu hori GFDL edo CC-BY-SA 3.0 lizentzien pean dago. Egileen zerrenda ikusteko, bisita ezazu jatorrizko artikuluaren historia orria.
  1. ↑ Robert M. Vermatt, "The text of the Pillar of Eliseg"
  2. ↑ Lhuyd, E. (1699). Lithophylacii Britannici Ichnographia, sive lapidium aliorumque fossilium Britannicorum singulari figura insignium. Gleditsch and Weidmann:London.
  3. ↑ J. B. Delair and W. A. S. Sarjeant, 2002, "The earliest discoveries of dinosaurs: The records re-examined", Proceedings of the Geologists Association, 113 (3), pp. 185–197.
  4. ↑ R. M. Owens, 1984. Trilobites in Wales. Geological Series No. 7. 22 pp. (Geological publications of the National Museum of Wales, Cardiff).
  5. ↑ A. Brongniart, 1822, Les Trilobites, pp. 1–65, plates 1–4: A. Brongniart and A. G. Desmarest, Histoire Naturelle des Crustacés Fossiles, Paris.
  6. ↑ «Who were the Celts? ... Rhagor» Amgueddfa Cymru – National Museum Wales website (Amgueddfa Cymru – National Museum Wales) 4 May 2007.
  7. ↑ «Ashmolean Museum: British Archaeology Collections - Rationalisation and Enhancement Project - Collections - the Collectors Lhwyd» britisharchaeology.ashmus.ox.ac.uk.
  8. ↑ «Edward Lhuyd Memorial» National Recording Project (Public Monuments and Sculpture Association).

Bibliografia osagarria

  • (Ingelesez) Cram, David. (2010). «Edward Lhuyd's Archaeologia Britannica: method and madness in early modern comparative philology» Welsh History Review 25 (1): 75–96..
  • (Ingelesez) Daniel, Glyn. (1966). «Edward Lhuyd: antiquary and archaeologist» Welsh History Review 3: 345–59..
  • (Ingelesez) Delair, Justin B.; Sarjeant, William A. S.. (2002). «The earliest discoveries of dinosaurs: the records re-examined» Proceedings of the Geologists' Association 113 (3): 185–197.  doi:10.1016/S0016-7878(02)80022-0..
  • (Ingelesez) Edwards, Nancy. (2007). «Edward Lhuyd and the origins of early medieval Celtic archaeology» Antiquaries Journal 87: 165–96.  doi:10.1017/S0003581500000883..
  • (Ingelesez) Edwards, Nancy. (2010). «Edward Lhuyd: an archaeologist's view» Welsh History Review 25 (1): 20–50..
  • (Ingelesez) Hellyer, Marcus. (1996). «The pocket museum: Edward Lhwyd's Lithophylacium» Archives of Natural History 23: 43–60.  doi:10.3366/anh.1996.23.1.43..
  • (Ingelesez) MacGregor, Arthur. (2010). «Edward Lhuyd, museum keeper» Welsh History Review 25 (1): 51–74..
  • (Ingelesez) McGuinness, David. (1996). «Edward Lhuyd's contribution to the study of Irish megalithic tombs» Journal of the Royal Society of Antiquaries of Ireland 126: 62–85..
  • (Ingelesez) Parry, Graham. (2010). «Edward Lhuyd: from formed stones to standing stones» Welsh History Review 25 (1): 3–19..
  • (Ingelesez) Roberts, Brynley F.. (1979). «Edward Lhwyd's collection of printed books» Bodleian Library Record 10: 112–27..
  • (Ingelesez) Roberts, Brynley F.. (2009). «Edward Lhwyd (c.1660–1709): folklorist» Folklore 120 (1): 36–56.  doi:10.1080/00155870802647825..
  • (Ingelesez) Roberts, Brynley F.. (2019). «Edward Lhwyd in Cornwall» Studia Celtica 53 (1): 133–152.  doi:10.16922/SC.53.8..

Kanpo estekak

Strategi Solo vs Squad di Free Fire: Cara Menang Mudah!