Zoila Aurora Cáceres Moreno "Evangelina" (Lima, 1877ko martxoaren 29a – Madril, 1958ko otsailaren 14a) Peruko idazle, kazetari eta feminista izan zen.[1]
Bere lehen idazkietan "Evangelina" ezizenarekin ezagutzera eman zen. Idazle gisa, normalean Aurora bere bigarren izenarekin sinatu zuen.
Emakumeen eskubideen aldeko borrokan konprometitua eta borrokalari soziala, 1919an proletarioen protestarekin lotu zen eta 1930ean Luis M. Sánchez Cerro komandanteari Peruko emakumeen boto eskubidea eskatu zion.[2] 1924an Feminismo Peruarra erakundea sortu zuen. 1909an Latinoamerikako Literatur Batasunaren sortzailea ere izan zen. Bere lanik ezagunenetako bat La rosa muerta (1914) eleberria da, modernismo literarioarekin duen loturagatik aztertua.[3]
Biografia
Aurora Cáceres Peruko familia ospetsu batean jaio zen. Bere aita Andrés Avelino Cáceres jenerala Peruko armadaren buruzagia izan zen Pazifikoko Gerran (1879-1884) eta bi aldiz (1886-1890) eta (1894-1895) presidente izatera iritsi zen. Txikitan, Txileren eta Peruren arteko Ozeano Bareko gerra bizi izan zuen. Orduan, ahizpa hil egin zuten, familiarekin txiletarrengandik ihesi zihoala. 1891n, aitaren karrera diplomatikoari jarraituz, Ingalaterrara eta Frantziara joan ziren.[4]
1895ean familiarekin Argentinara joan zen bizitzera, Nicolas de Pierolak Perun estatu-kolpea eman ondoren. Etapa horretan Buenos Airesko mundu intelektualean aktiboki parte hartzen hasi zen, hainbat egunkaritarako artikuluak idatziz, besteak beste, Bucaro Americano, non Ricardo Palma, Amado Nervo, Rubén Darío edo Leopoldo Lugones bezalako autoreek ere idazten zuten, eta Clorinda Matto de Turner eta Margarita Práxedes Muñoz herrikideek sortutako Filosofia Positiva-n. 1896an Búcaro Americano-n La emancipación de la mujer argitaratu zuen. Bost urtera Buenos Airestik Europara itzuli zen. Alemana ikasi zuen Berlinen eta 1902an Parisko La Sorbonako Goi Ikasketen Eskolan graduatu zen "Feminismoa Berlinen" tesiarekin.[4]
1905ean, Limara itzultzean, Andereen Gizarte Zentroa sortu zuen, emakumearen hezkuntza sustatzeko.[4]
Frantziako hiriburuan ezagutu zuen gero bere senarra izan zena, Enrique Gómez Carrillo eleberrigile, kazetari, diplomatiko eta bohemiar guatemalarra, Parisen ikusgarritasun handieneko Latinoamerikako idazlea eta Modernismoaren figura nagusietako bat zena. Une horretan, Aurorak Europako hainbat hedabidetan ere kolaboratu zuen, besteak beste ABC hedabide espainiarrean eta Blanco y Negro aldizkarian. Biak ibili ziren zirkuitu intelektual berdinetan Latinoamerikan eta Europan, izan ere, biek kolaboratu zuten El Liberal-en.[4]
Harremana 1902an hasi zen modu epistolarrean. El Liberal-eko zuzendariak bere artikuluak Parisko ordezkari Enrique Gómez Carrillori bidaltzeko esan zion. Lau urte geroago, Parisen ezagutu zuten elkar, eta 1906ko martxoan elkar ezagutu eta hiru hilabetera ezkondu ziren. Rubén Darío eta Victor Margueritte ezkontzaren bi lekuko izan ziren. Ezkontza horrek 1906ko ekainetik 1907ko apirilera arte iraun zuen.[5] Mi vida con Enrique Gómez Carrillo (1929) autobiografian Guatemalako idazlearekin izandako maitasun-esperientzia, eta harremanaren nondik norakoak eta gorabeherak zehazten ditu. Liburua harremanaren egunerokoan idatzi zen, baina Gómez Carrillo hil ondoren argitaratu zen.
Cáceresek adiskidetasun eta harreman intelektualen loturak lantzea eta mantentzea lortu zuen, bere merezimenduz. Bere lanen hitzaurreak Rubén Darío eta Amado Nervo bezalako autoreek egin zituzten. 1909an, Parisen, Latinoamerikako Literatur Batasuna sortu zuen, Buenos Airesen, Madrilen eta Parisen egoitzak zituen Latinoamerikako literatur interesen propaganda eta defentsarako, europeismoaren eta andinismoaren artean zubiak sortzeko asmoarekin.[6] Europako erakunde garrantzitsuen babesa lortu zuen, Espainiako erregetzako kideena barne.[4]
1911n, Emakumezkoen Eboluzioa erakundea sortu zuen, eta, geroago, 1924an, Feminismo Peruarra sortu zuen, emakumeen herritartasun eskubidearen, sufragio eskubidearen eta 1851ko kode zibilaren erreformaren alde borrokatzen zuena.[2]
1930ean Luis Sánchez Cerrok Leguía boteretik kendu zuenean, Aurora Cáceres Limara itzuli zen eta bere Feminismo Peruarra erakundea berraktibatu zuen, baina Z.A.C izenaren inizialak erantsi zizkion, ez baitzuten biziarteko lehendakaritza onartu. Erakundearen aldarrikapenei gehitu zitzaien lan bera egitean gizonek eta emakumeek soldata berdina izatea. Bere erakundeak bolanteak banatu zituen Liman, non emakumearen botoa eskatzen zen.[2]
1930eko azaroaren 29an, Batzar Konstituziogilerako hauteskundeak deituta, gutun ireki bat bidali zion Luis M. Sánchez Cerro komandanteari, Gobernu Batzordeko presidentea zenari, emakumeak aukeratzeko eta hautatua izateko zuen eskubidea onar zezan eskatuz.[2]
II. Mundu Gerraren garaian, Aurora Caceresek Acción Femenina erakunde antifaxista antolatu zuen.
1931n, David Samanez Ocampo presidente zuen Gobernu Batzordeari emakumeen sufragiorako eskubidea ematea eskatu zion, Gobernu Ministeriora bideratu zen dokumentu baten bidez.[2]
1930ean, Estatuko lehen Jostunen Sindikatua sortzeko aholkuak eman zituen, eta 1931n, berriz, Peruko Telefonoen Konpainiako langileei, erreklamazioen agiria eta greba egiteko.[2]
Idazlea zoriontsuagoa izan zen bere liburuekin Parisko esparru sozialean baino, non era askotako lanak argitaratzen hasi zen, Enrique Gómez Carrillo idazle guatemalarraren lehen emaztea zenean. Garai hartakoak dira bi eleberri, La rosa muerta eta Las perlas de la rosa, lehena gai kosmopolitarekin, bigarrena andetarra. Hau da, modernismo literarioa eta indigenismoa lantzen zituen. Bi alderdi kulturalak irudikatzen dituzte idazle transatlantiko horretan, ez beti elkarren artean harmoniatsuak. Geroago, Miguel de Unamunoren filosofiaz, katolizismoaz eta sufragismoaz interesatu zen. Une hunkigarri batean, Peruko senatuaren aurrean agertu zen Peruko kultur-askatasuna ahalbidetuko zuen lege-proposamen berri baten aurka protesta egiteko.[7][8]
Modernismoa genero ikuspegiarekin
Tradizio modernistak eta bere kritikak historikoki ezetsi egin du emakume idazleen presentzia mugimenduan, beraz, Aurora Caceresen izena eta lana ikusezin bihurtzen dira. XXI. mendeko ikerketek eta lanek Aurora Caceresen izena aldarrikatzen dute, baita Delmira Agustini, Gabriela Mistral edo Alfonsina Storni idazleena ere, azken horiek estetika modernistari atxiki baitzitzaizkion bere obran. 1914an, Parisen argitaratu zuen La rosa muerta eleberriarekin, Hispanoamerikako literatur mugimendu berriaren erreferentzia bihurtu zen.[4]
Aurora Cáceresek idazle eta profesional gisa aurkeztu nahi zuen etengabe bere burua espazio eta denbora jakin batean (Modernismoarena). Espazio eta denbora hori, alderdi estetikoez gain, soziabilitate-modu espezifikoen arabera ere definitzen da, eta, askotan, modu horietatik kanpo uzten da. Vanesa Miseres ikertzaileak adierazi duenez, Mi vida con Enrique Gómez Carrillo lanaren edukia Modernismoaren mapa intelektuala genero-ikuspegitik birpentsatzeko testu gisa errebalorizatzen da.[4]
La rosa muerta
Parisen 1914an argitaratu eta Stockcerok 2007an Argentinan berrargitaratu zuen La rosa muerta eleberriak ezaugarri formal ugari partekatzen ditu prosa modernistarekin, baina mugimenduaren parametro ideologikoei aurre egiten die.
"Protagonista emakume izatera egokitzen bada ere, gizonen gurtzaren subjektu gisa, bere bizitza sexualaren kontrol aktiboa hartzen ikusten da, eta hori ezohikoa da senarrek oraindik ere beren emakumeak objektu gisa tratatzen zituzten mundu batean. Nobela honetako «objektuak» ez dira pertsonak, "Komunikazio eta medikuntzako zenbait gauza" baizik, industria-aroaren gailurra agerian uzten dutenak. Ekintza Berlin eta Paris artean gertatzen da, modernistentzako leku enblematikoak baitira, baina aurkeztutako gizon-emakumeen harremanek paradigma zabaltzea dakarte. Kontakizun honetan gizonak ez dira emazteek ihes egiten dieten senarrak, doktoreak baizik, jarrera chauvinista maskulinoetatik aske dauden zientzia-gizonak. Horrela, La rosa muerta filmeko protagonistak bere ginekologoetako batez maitemintzen da, Parisko klinika batean eszenak sortuz, 1914ko irakurleentzat eta, agian, gaur egungo batzuentzat eskandalagarriak izango zirenak." Thomas Wardek adierazi du 2007ko edizioko ohar eta iruzkinetan.[9][10][11]
Lanak
- Angelina, Eva. “La emancipación de la mujer”. El Búcaro Americano 1.6/1.7 (1896ko maiatzaren 15a - ekainaren 1a): 117-118, 127–30.
- Oasis de arte. Ruben Darioren hitzaurrea. París: Garnier Hermanos, 1910? 1911?
- Mujeres de ayer y hoy, 1909
- Cáceres, Aurora. Las perlas de Rosa. Amado Nervoren hitzaurrea. Paris: Garnier Hermanos, 1914.
- Cáceres, Zoila Aurora & Andrés Avelino Cáceres. La campaña de la Breña, memorias del mariscal del Perú, D. Andrés A. Cáceres. Lima, Imp. Americana, 1921.
- Cáceres, Z. Aurora (Evangelina). La ciudad del sol. Enrique Gómez Carrilloren hitzaurrea. Lima: Librería Francesa Científica/Casa Editorial F. Rosay, 1927.
- Cáceres, [Zoila] Aurora (Evangelina). Mi vida con Enrique Gómez Carrillo. Madril: Renacimiento, 1929.
- Cáceres, Zoila Aurora. La princesa Suma Tica (Peruko narrazioak). Madril: Mundo Latino arg, 1929.
- Labor de armonía interamericana en los Estados Unidos de Norteamérica, 1940–1945. Washington, 1946.
- Epistolario relativo a Miguel de Unamuno. En Unamuno y el Perú. Ed. Wilfredo Kapsoli. Lima/Salamanca: Universidad Ricardo Palma/ Universidad de Salamanca, 2002:el flaco y mafe
Erreferentziak
Bibliografia
- Denegri Álvarez Calderón, Francesca. (1996.) El abanico y la cigarrera: la primera generación de mujeres ilustradas en el Perú / Lima: IEP: Flora Tristán,
- La prosa modernista hispanoamericana (2003): introducció̤n crítica y antología / Madril: Alianza Editorial
- Klaus Meyer Minnemann. La novela hispanoamericana del fin de siglo / .México, DF: Fondo de Cultura Económica, 1997
- Claire Emilie Martin. Cien años después: la literatura de mujeres en América Latina: el legado de Mercedes Cabello de Carbonera y Clorinda Matto de Turner / Lima: Universidad de San Martín de Porres, 2010.
- Zoila Aurora Cáceres. Oasis de arte / París: Garnier Hermano
- Arriola Grande, Maurilio. Diccionario literario del Perú: Nomenclatura por autores. Bi liburuki. Lima: Editora Universo, 1983.
- Frederick, Bonnie. Harriet Beecher Stowe and the Virtuous Mother: Argentina, 1852–1910. Journal of Women's History 18.1 (2006): 101-120.
- Glickman, Robert Jay. Vestales del Templo azul: notas sobre el feminismo hispanoamericano en la época modernista. Toronto: Canadian Academy of the Arts, 1996.
- Herrera, Eduardo. “Una visita a Evangelina”. En La ciudad del sol de Aurora Cáceres. Lima: Librería Francesa Científica/Casa Editorial E. Rosay, 1927: 185–193.
- Levano, César. "Las mujeres y el poder Caretas (1999).
- Minardi, Giovanna. La narrativa femenina en el Perú del siglo XX. Alba de América 37/38 (2001): 177–196.
- Rojas–Trempe, Lady. Escritoras peruanas al alba del próximo milenio. En Perú en su cultura. Eds. Daniel Castillo Durante y Borka Sattler. Lima/Ottawa: PromPerú/University of Ottawa; 2002: 175–181.
- Rojas-Trempe, Lady. "Mujeres y movimientos sociales en América Latina: Angela Ramos y Magda Portal, escritoras políticas de pie en la historia del Perú". Debate: Literatura y género (2004).
- Ward, Thomas. Los caminos posibles de Nietzsche en el modernismo, Nueva Revista de Filología Hispánica 50.2 (julio-diciembre de 2002): 480-515.
- Ward, Thomas. "Introducción". La Rosa Muerta. Buenos Aires: Stockcero, 2007: vii-xxiv. ISBN 987-1136-61-7
Ikus gainera
Kanpo estekak
