Στρατόπεδο συγκέντρωσης Γκρος-Ρόζεν

Στρατόπεδο συγκέντρωσης Γκρος-Ρόζεν
	KL Groß-Rosen
	Η είσοδος του Γκρος Ρόζεν με την κοινή σε όλα επιγραφή "Arbeit macht frei" (Η εργασία απελευθερώνει)
Είδος	Ναζιστικό στρατόπεδο συγκέντρωσης, στρατιωτικό μουσείο και στρατόπεδο συγκέντρωσης
Γεωγραφικές συντεταγμένες	50°59′54″N 16°16′40″E
Διοικητική υπαγωγή	Rogoźnica
Χώρα	Ναζιστική Γερμανία
	Πολυμέσα
	δεδομένα (π)

Το Στρατόπεδο συγκέντρωσης Γκρος-Ρόζεν (Konzentrationslager Groß-Rosen) ήταν στρατόπεδο συγκέντρωσης των Ναζί κοντά στο χωριό Γκρος-Ρόζεν (σήμερα Rogoźnica, Πολωνία) της Κάτω Σιλεσίας. Απείχε περίπου 40 χλμ από το Βρότσουαφ (Wroclaw) και η θέση επιλέχτηκε επειδή η τοποθεσία βρισκόταν στο σιδηροδρομικό άξονα μεταξύ των πόλεων Γιάουερ (Jauer, σήμερα Jawor) και Στρίγκαου (Striegau, σήμερα Strzegom).

Ίδρυση, λειτουργία

Το στρατόπεδο δημιουργήθηκε στις 2 Μαϊου 1940^[3] ως "παράρτημα" του Ζάξενχαουζεν. Το κατασκεύασαν κρατούμενοι από άλλα στρατόπεδα, ενώ οι πρώτοι έγκλειστοι σε αυτό υποχρεώθηκαν να το περατώσουν, εργαζόμενοι στο παραπλήσιο λατομείο γρανίτη, το οποίο βρισκόταν υπό την ιδιοκτησία της "εταιρείας" των SS "Γερμανική εταιρεία γεω- και λατομικών εργασιών" (SS-Deutsche Erd- und Steinwerke GmbH). Η πρώτη μεταγωγή κρατουμένων σε αυτό έγινε στις 2 Αυγούστου του 1940^[4] Το στρατόπεδο ανεξαρτητοποιήθηκε την 1η Μαϊου 1941, αλλά η εργασίες λατόμευσης συνεχίστηκαν και μετά την περάτωση των εργασιών κατασκευής στο στρατόπεδο, αποφέροντας έσοδα στους SS. Οι συνθήκες κράτησης ήταν επαχθείς: Δωδεκάωρη εργασία στο λατομείο, κάκιστη διατροφή, απουσία ιατρικής περίθαλψης και αναίτια κακομεταχείριση και τρομοκρατία των κρατουμένων. Συνέπεια αυτών ήταν το υψηλό ποσοστό θνησιμότητας των κρατουμένων.

Καθώς η Γερμανία ενεπλάκη σε διμέτωπο αγώνα, οι εξοπλιστικές ανάγκες έγιναν έντονες και έτσι το Γκρος-Ρόζεν απέκτησε και άλλες εγκαταστάσεις και συνολικά κατασκευάστηκαν 70^[5] παραρτήματά του, καθώς ο αριθμός των κρατουμένων αυξανόταν και κατασκευάζονταν και εργαστήρια κατασκευής όπλων και άλλων υλικών.^[6]. Μεταξύ των εταιρειών που χρησιμοποίησαν την καταναγκαστική εργασία των κρατουμένων του Γκρος Ρόζεν ήταν ο όμιλος Κρουπ και η IG Farben.^[6] Ενώ ο αρχικός αριθμός κρατουμένων ήταν 1.417, λίγο πριν την εκκένωσή του αριθμούσε 97.414 κρατουμένους, περίπου το 11% του συνολικού αριθμού κρατουμένων σε στρατόπεδα της Ναζιστικής Γερμανίας. Σημαντικότερα από αυτά ήταν τα AL Breslau, AL Fünfteichen, AL Dyhernfurth, AL Landeshut και AL Riesen. Στο στρατόπεδο εγκλείονταν και γυναίκες, για τη φύλαξη των οποίων εκπαιδεύονταν τα γυναικεία μέλη της SS.

Οι πρώτοι Εβραίοι κρατούμενοι στάλθηκαν εκεί στις 18 Ιουνίου 1941 από το Νταχάου και ακολούθησαν τρεις ακόμη μεταγωγές από το Ζάξενχαουζεν (32 άτομα στις 13 Αυγούστου, 21 στις 18 Σεπτεμβρίου και 94 στις 20 Σεπτεμβρίου 1941). Ακολούθησαν μικρές ομάδες από τη φυλακή του Τάρνοβ στην περιοχή του Ράντομ (περίπου 100 άτομα) το 1942. Οι Εβραίοι τοποθετούνταν στο παράπηγμα 4 όπου είχαν τοποθετηθεί και οι αγριότεροι φρουροί, όπως οι G. Prill A. Radtke, οι οποίοι ήσαν σαδιστές δολοφόνοι.

Μέχρι το τέλος του 1941 84 είχαν πεθάνει, οι υπόλοιποι ήσαν ζωντανοί σκελετοί ενώ το Δεκέμβριο του 1941 119 από αυτούς ήσαν θύματα του προγράμματος ευθανασίας Τ-4. Ο ρυθμός θανάτων εξακολούθησε αμείωτος και το 1942. Οι κρατούμενοι που χαρακτηρίζονταν "ανίκανοι προς εργασία" στάλθηκαν στο Νταχάου, ενώ οι τελευταίοι 37 Εβραίοι στάλθηκαν στο Άουσβιτς στις 16 Οκτωβρίου 1942. Για ένα δωδεκάμηνο το Γκρος Ρόζεν ήταν Juden-frei (απαλλαγμένο από Εβραίους).

Διοικητές, προσωπικό

Διοικητές στο στρατόπεδο χρημάτισαν οι: Ως Παράρτημα

(SS-Untersturmführer) Άντον Τούμαν (Anton Thumann)
(SS-Untersturmführer) Γκέοργκ Γκούσσρεγκεν (Georg Gussregen)

Ως ανεξάρτητο στρατόπεδο

(SS-Obersturmbannfuhrer) Άρτουρ Ρεντλ (Arthur Rödl ), 1941 -1942
(SS- Haupsturmfuhrer) Βίλχελμ Γκίντεον (Wilhelm Gideon), 1942
(SS – Sturmbannfuhrer) Γιοχάννες Χάσσεμπρεκ (Johannes Hassebroek), 1943 – 1945

Εκτός από τον πρώτο - περιβόητο για τη σκληρότητά του - διοικητή, άλλα "σημαίνοντα" μέλη του προσωπικού του περιλάμβαναν τους:

Δρ. Καρλ Μπαμπόρ (Karl Babor), "γιατρός" γνωστός για την εξόντωση κρατουμένων με ενέσεις φαινόλης. Συνήθιζε στις ενέσεις να προσθέτει λίγο περισσότερη ποσότητα από τη θανατηφόρο δόση "απλά για να είναι βέβαιος". Μετά τον πόλεμο συνελήφθη από τους Συμμάχους αλλά καθώς τότε δεν υπήρχαν στοιχεία εναντίον του, αφέθηκε ελεύθερος για να συνεχίσει τις σπουδές του στη Βιέννη, απ' όπου πήρε και το πτυχίο ιατρικής. Πρώην κρατούμενοι του στρατοπέδου, ωστόσο, τον εντόπισαν και πριν συλληφθεί έφυγε για την Αφρική, όπου και πέθανε (ανακαλύφθηκε το πτώμα του σε ένα ποτάμι της Αιθιοπίας το 1964).^[7]
Δρ. Γιόζεφ Μένγκελε. Διετέλεσε "γιατρός" εκεί για σύντομο χρονικό διάστημα μέχρι να μεταφερθεί στο Άουσβιτς - Μπίρκεναου.
Χέρμπερτ Ντίλμαν (Herbert Dillman), που υπηρέτησε επίσης στα στρατόπεδα του Μαουτχάουζεν και Νατζβάιλερ - Στρούτχοφ^[8]
Κούνο Σραμ (Kuno Schramm), που υπηρέτησε επίσης στα στρατόπεδα του Νταχάου, του Νοϊενγκάμμε και του Μαϊντάνεκ.
Dr. Χάιντς Τίλο (Heinz Thilo), υπηρέτησε και στο Άουσβιτς κατά το διάστημα 1942 - 1944, όπου επέλεγε κρατουμένους είτε για καταναγκαστική εργασία είτε για άμεση θανάτωση^[9].

Τελευταίο έτος λειτουργίας και εκκένωση

Μεταξύ Απριλίου και Ιουνίου 1944 σημειώθηκαν νέες αφίξεις Εβραίων: περίπου 13.000 άνδρες και γυναίκες έφθασαν στο στρατόπεδο και διαμοιράστηκαν στα παραρτήματά του - οι περισσότεροι από αυτούς προέρχονταν από την Ουγγαρία. Κατά το τελευταίο διάστημα της λειτουργίας του στο Γκρος Ρόζεν υπήρχαν περίπου 78.000 κρατούμενοι (52.000 άνδρες και 26.000 γυναίκες^[10] Η εκκένωση του στρατοπέδου άρχισε προς το τέλος του 1944, καθώς ο Κόκκινος Στρατός είχε αρχίσει να προελαύνει στο έδαφος της Πολωνίας. Πρώτα εκκενώθηκαν και καταστράφηκαν τα παραρτήματα στην ανατολική όχθη του ποταμού Όντερ. Οι κρατούμενοι σε αυτά στάλθηκαν αλλού με τα πόδια (πορείες θανάτου) και πολλοί δεν κατάφεραν να φθάσουν στον προορισμό τους πεθαίνοντας στο δρόμο. Η εκκένωση του κεντρικού στρατοπέδου άρχισε το Φεβρουάριο του 1945, παράλληλα με την των υπολοίπων παραρτημάτων. Οι κρατούμενοι του κεντρικού στρατοπέδου άρχισαν να μεταφέρονται με τρένα σε άλλα στρατόπεδα, αλλά και έτσι πολλοί πέθαναν στο δρόμο καθώς δεν υπήρχε διανομή φαγητού ή νερού. Συνολικά 19.500 Εβραίοι μεταφέρθηκαν σε άλλα στρατόπεδα, ενώ αγνοείται η τύχη των υπόλοιπων 37.500. Δεν είναι επίσης γνωστός ο ακριβής αριθμός των κρατουμένων, Εβραίων και μη, που βρήκαν το θάνατο στο Γκρος Ρόζεν και τα παραρτήματά του. Υπολογίζεται ότι από τους 125.000 κρατουμένους που πέρασαν από αυτό περίπου 40.000 βρήκαν το θάνατο^[11]. Το στρατόπεδο δε διέθετε ούτε κρεματόριο ούτε θαλάμους αερίων, γι' αυτό και έχει χαρακτηριστεί ως "στρατόπεδο εργασίας".

Ο Κόκκινος Στρατός απελευθέρωσε το στρατόπεδο και τα παραρτήματά του στις 8 και στις 9 Μαϊου 1945. Υπήρχαν ακόμη σε αυτά περίπου 9.000 επιζώντες.