Σκηνή από τον εκτοπισμό των Εβραίων των Ιωαννίνων στις 25 Μαρτίου 1944. Σχεδόν όλοι εξοντώθηκαν μετά τη μεταφορά τους στο στρατόπεδο Άουσβιτς-Μπιρκενάου.
Πογκρόμ (από τη ρωσική λέξη погром (πογκρόμ), από το ρήμα "громить" (γκρομίτ) που σημαίνει «συντρίβω») είναι μια μαζική και οργανωμένη επίθεση εναντίον κάποιας συγκεκριμένης ομάδας ατόμων για λόγους είτε εθνικής καταγωγής είτε θρησκευτικής πεποίθησης, με ταυτόχρονη καταστροφή του περιβάλλοντός τους (σπίτια, επιχειρήσεις, θρησκευτικοί χώροι, κοκ). Ο όρος έχει χρησιμοποιηθεί ιστορικά για να δηλώσει τις μαζικές πράξεις βίας, είτε αυθόρμητες είτε προμελετημένες, κατά των μειονοτικών ομάδων.
Πογκρόμ εναντίον των Εβραίων
Στη Ρωσία
Τα θύματα, κυρίως παιδιά Εβραίων, του πογκρόμ που διαπράχθηκε στο Αικατερινοσλάβ (σημερινό Ντνιπροπετρόβσκ) το 1905.
Με τη λέξη αυτή χαρακτηρίστηκαν οι λαϊκές εξεγέρσεις κατά των Εβραίων στη Ρωσία, κυρίως τον 19ο και στις αρχές του 20ου αι. Το πρώτο εκτεταμένο πογκρόμ έγινε σε 200 ρωσικές πόλεις, το 1881, σε αντίποινα για τη δολοφονία του τσάρου Αλεξάνδρου Β΄, η οποία αποδόθηκε στους Εβραίους. Μετά την επικράτηση των μπολσεβίκων (1917) τα πογκρόμ κατά των Εβραίων σταμάτησαν στη Σοβιετική Ένωση, αλλά αναβίωσαν στη Γερμανία και στην Πολωνία στα χρόνια της ναζιστικής ανόδου και διακυβέρνησης του εθνικοσοσιαλισμού.
Εκτός Ρωσίας
Εκτεταμένο ήταν επίσης το πογκρόμ του 1903 στο Κισινάου της Μολδαβίας (τότε Κισινιόφ), υπό ρωσική κυριαρχία, που είχε την υποστήριξη των τοπικών αρχών και κατέληξε στον θάνατο 45 Εβραίων και στην καταστροφή 1.500 εβραϊκών σπιτιών.[1]
Το 1919 έγινε ένα πογκρόμ κατά τη διάρκεια της Τραγικής Εβδομάδας της Αργεντινής,[2] κατά την οποία Εβραίοι και Καταλανοί δέχθηκαν αδιάκριτες επιθέσεις. Οι λόγοι δεν είναι ξεκάθαροι, αλλά θα μπορούσε να επισημανθεί η επιρροή του ισπανικού εθνικισμού, ο οποίος εκείνη την εποχή χαρακτήριζε τους Καταλανούς ως σημιτικής εθνότητας.[3]
Τα πογκρόμ υποκινήθηκαν και από τους Ναζιστές, ειδικά στις αρχές του πολέμου πριν την έναρξη των μαζικών εκτελέσεων. Το πρώτο από αυτά τα πογκρόμ ήταν το Kristallnacht (Κριστάλναχτ), δηλαδή η «Νύχτα των Κρυστάλλων», στη Ναζιστική Γερμανία, που ονομάζεται και Pogromnacht (Πογκρόμναχτ), δηλαδή η «Νύχτα του Πογκρόμ», οπότε τα σπίτια και οι επιχειρήσεις των Ιουδαίων καταστράφηκαν και περίπου 200 Εβραίοι θανατώθηκαν.
Τα πιο θανατηφόρα πογκρόμ του Ολοκαυτώματος δεν συντελέστηκαν από Γερμανούς. Ιδιαίτερα γνωστό και επαρκώς εξακριβωμένο ήταν το πογκρόμ του Γιεντβάμπνε το 1941, κατά το οποίο Πολωνοί πολίτες σκότωσαν περίπου 380 (σύμφωνα με το Ινστιτούτο "Pamięci Narodowej") έως 1.600 (σύμφωνα με βιβλίο του Γιαν Τομαζ Γκρος, Neighbors: The Destruction of the Jewish Community in Jedwabne, Poland) Εβραίους γείτονές τους πιθανώς χωρίς καμία βοήθεια από τους Γερμανούς. Στην πόλη Λβιβ (Λβοφ), Ουκρανοίεθνικιστές οργάνωσαν δύο μεγάλα πογκρόμ τον Ιούλιο του 1941, στα οποία περίπου 6.000 Εβραίοι δολοφονήθηκαν. Στη Λιθουανία, αντισοβιετικές ομάδες ανταρτών ενεπλάκησαν σε αντισημιτικά πογκρόμ στις 25 και 26 Ιουνίου 1941, πριν ακόμη φτάσουν οι Ναζιστικές δυνάμεις, σκοτώνοντας περίπου 3.800 Εβραίους και καίγοντας συναγωγές και εβραϊκά μαγαζιά. Πιθανόν το πογκρόμ με τα περισσότερα θύματα της εποχής του Ολοκαυτώματος ήταν το πογκρόμ του Γιασί στη Ρουμανία, κατά το οποίο ένα σύνολο 14.000 Εβραίων θανατώθηκαν από Ρουμάνους πολίτες, αστυνομικούς και αξιωματικούς του στρατού.
Ακόμη και μετά το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου δεν έπαψαν να υπάρχουν μεμονωμένα πογκρόμ, εκ των οποίων το πιο αξιοσημείωτο ήταν το Πολωνικό πογκρόμ του Κιέλτσε το 1946, κατά το οποίο θανατώθηκαν 40 Εβραίοι. Το πογκρόμ του Κιέλτσε έπαιξε βασικό ρόλο στη φυγή των Εβραίων από την Ανατολική Ευρώπη στα τέλη του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου.
Τα πρώτα πογκρόμ της δεκαετίας του 1880 προκάλεσαν την παγκόσμια κατακραυγή και, σε συνδυασμό με σκληρούς νόμους, οδήγησαν στη μαζική μετανάστευση των Εβραίων. Δύο εκατομμύρια Εβραίοι τράπηκαν σε φυγή μεταξύ των ετών 1880 και 1914, πολλοί από τους οποίους κατέφυγαν στις Η.Π.Α..
Ως αντίδραση στα πογκρόμ και σε άλλους διωγμούς της Τσαρικής περιόδου, οι Εβραίοι ολοένα και περισσότερο δραστηριοποιούνταν πολιτικά. Η Γενική Εβραϊκή Εργατική Ένωση, κατά το κοινώς λεγόμενο Το Δεμάτι, και η συμμετοχή των Εβραίων στα Μπολσεβικικά κινήματα αποτελούσε απόρροια των πογκρόμ. Παρόμοια, η οργάνωση εβραϊκών συνδέσμων αυτοάμυνας (τα οποία ανέκοψαν τους πογκρομιστές σε κάποια σημεία κατά το δεύτερο πογκρόμ του Κίσινεφ) όπως η Χιμπάτ Σιών οδήγησε όπως ήταν φυσικό στην ισχυρή αποδοχή του Σιωνισμού ειδικά από τους Ρωσοεβραίους.
Σημερινή χρήση του όρου
Άλλες εθνικές ομάδες έχουν υποφέρει τέτοιου είδους σκοπευμένων αναταραχών, σε διάφορες περιόδους και σε διάφορες χώρες. Το 1955 στο πογκρόμ της Κωνσταντινούπολης, Έλληνες στην εθνικότητα δέχτηκαν επίθεση από ένα σαρωτικό πλήθος Τούρκων. Έτσι ο όρος χρησιμοποιείται συνήθως για περιπτώσεις επεισοδίων σε βάρος διαφόρων εθνικών ομάδων, για παράδειγμα στην περίπτωση των Αρμενίων στο Σουμγκαΐτ το 1988 και στο Μπακού του Αζερμπαϊτζάν το 1999.
