Γεννήθηκε τον Νοέμβριο του 1483 στο Άισλεμπεν της Σαξονίας από φτωχή οικογένεια. Μετά την γέννησή του οι γονείς του εγκαταστάθηκαν στην πόλη Μάνσφελντ, όπου ο πατέρας του εργαζόταν στα εκεί μεταλλεία. Ο Λούθηρος ανατράφηκε μέσα σε ένα ευσεβές και αυστηρό οικογενειακό περιβάλλον. Η ίδια αυστηρότητα επικρατούσε και στο λατινικό σχολείο, στο οποίο φοιτούσε. Τις βασικές του σπουδές τις έκανε στο Μαγδεμβούργο και στο Άϊζεναχ, όπου μια πλούσια αστική οικογένεια, του Κουντς Κόττα, τον πήρε στο σπίτι της.[23] Εκεί βρήκε δασκάλους οι οποίοι τον δίδαξαν ανώτερα λατινικά, φιλολογία και ρητορική, ενώ ταυτόχρονα δούλευε ως πλανόδιος τραγουδιστής. Το 1501, με την οικονομική συμπαράσταση μιας πλούσιας χήρας, γράφτηκε στο Πανεπιστήμιο της Ερφούρτης και σπούδασε φιλοσοφία. Κατά επιθυμία του πατέρα του άρχισε τον Μάιο του 1505 να σπουδάζει νομικά. Αλλά δυο μήνες αργότερα, απαρνήθηκε τον κόσμο κι έγινε μοναχός στο μοναστήρι των Αυγουστίνων ερημιτών στην Ερφούρτη. Στο μοναστήρι ο Λούθηρος παρακολούθησε θεολογικά μαθήματα και το 1507 χειροτονήθηκε ιερέας. Κατόπιν συνέχισε τις θεολογικές σπουδές του στο Πανεπιστήμιο της Βιττεμβέργης.[23]
Το 1512 ονομάστηκε Διδάκτορας της φιλολογίας και ανέλαβε στο ίδιο πανεπιστήμιο την έδρα της Βιβλικής φιλολογίας. Το 1507 χειροτονήθηκε ιερέας σε μια μονή Αυγουστινιανών μοναχών και σπούδασε για δυο χρόνια Θεολογία στο Πανεπιστήμιο της Ερφούρτης. Ένα χρόνο αργότερα έγινε καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Βιτεμβέργης, από όπου το 1512 πήρε και το διδακτορικό του δίπλωμα στην Θεολογία. Μια επίσκεψή του στη Ρώμη τον απογοήτευσε κι αναγκάστηκε να αναθεωρήσει τις απόψεις του σχετικά με την Παπική εκκλησία, βλέποντας την διαφθορά που επικρατούσε εκεί σχετικά με τα συγχωροχάρτια και την «ειδική» για ιερωμένους πορνεία.[24][25]
Ύστερα από μελέτη της Προς Ρωμαίους Επιστολής, πείστηκε πως η σωτηρία της ψυχής του ανθρώπου ήταν αποτέλεσμα μόνο της Θείας Χάριτος και της πίστης κι όχι των αγαθών ή μη έργων. Για τον λόγο αυτό ήρθε σε σύγκρουση με τον θεσμό του συγχωροχαρτιού, που έδινε τότε η Καθολική Εκκλησία και με τον τρόπο αυτό παραχωρούσε άφεση των αμαρτιών.[26]
Η Μεταρρύθμιση
Στις 31 Οκτωβρίου1517 και ενώ είχε ήδη εκφράσει την αντίθεσή του σε σχέση με τις πρακτικές της ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας στους φοιτητές του, θυροκόλλησε στην εξώπορτα του Μητροπολιτικού Ναού της Βιτεμβέργης στα λατινικά τις 95 Θέσεις του, οι οποίες αποτέλεσαν μια ανοιχτή πλέον επίθεση εναντίον του Παπισμού. Οι 95 Θέσεις μεταφράστηκαν στα γερμανικά και διαδόθηκαν από τους φίλους του, όπως ο νεαρός συνάδελφός του καθηγητής αρχαίων ελληνικών Φίλιππος Μελάγχθων. Σύντομα ο Λούθηρος κλήθηκε σε απολογία στην Αυγούστα, ενώπιον του επιτετραμμένου του Πάπα στην Γερμανία. Εκεί αρνήθηκε να ανακαλέσει και φυγαδεύτηκε νύχτα από φίλους του. Οι αντι-Θέσεις που κυκλοφόρησε ο Γιόχαν Τέτσελ δεν είχαν καμιά απήχηση και μάλιστα οι φοιτητές τις έκαιγαν δημόσια. Με τα επόμενα έργα του ο Λούθηρος μεγάλωσε το χάσμα που τον χώριζε από την Καθολική Εκκλησία, ενώ βρήκε ιδιαίτερη απήχηση στην Γερμανία αλλά και σε άλλες χώρες της βόρειας κυρίως Ευρώπης.[27]
Το 1520 ο πάπαςΛέων Ι΄ εξέδωσε την βούλαExsurge Domine καταδικάζοντας ως αιρετικές 41 από τις 95 Θέσεις του Λούθηρου, τον οποίο κάλεσε να αποκηρύξει δημόσια τις Θέσεις του μέσα σε 60 μέρες, ενώ οι απανταχού πιστοί διατάχθηκαν να κάψουν όλα τα βιβλία του, ώστε να μην αφοριστούν, συλληφθούν και τιμωρηθούν ως αμετανόητοι αιρετικοί.[28] Αντιδρώντας στην είδηση πως στα πανεπιστήμια του Παρισίου και της Κολωνίας κάηκαν τα βιβλία του, στις 10 Δεκεμβρίου ο Λούθηρος έκαψε δημόσια την παπική βούλα και απάντησε γράφοντας το βιβλίο Ενάντια στην Βλάσφημη Βούλα του Αντίχριστου. Στις 3 Ιανουαρίου1521, ο Λέων Ι' εκδίδει δεύτερη Βούλα, με την οποία ο Λούθηρος αφορίζεται.[29]
Τελικά, ο Λούθηρος κλήθηκε σε απολογία ενώπιον του δικαστηρίου της Δίαιτας της Βορμς, τον Απρίλιο του 1521. Εκεί αρνήθηκε να ανακαλέσει τις θέσεις του. Η απολογία του τελείωσε με τα εξής λόγια:
Εάν δεν με πείσουν με επιχειρήματα από την Αγία Γραφή ή με αδιάσειστη λογική, δεν μπορώ να αναιρέσω τις θέσεις μου, γιατί δεν πιστεύω στο αλάθητο του πάπα ούτε στο αλάθητο των συνόδων, γιατί όλοι γνωρίζουν ότι πολλές φορές και οι πάπες και οι σύνοδοι έχουν σφάλει και έχουν πέσει σε αντιφάσεις. Εγώ έχω πειστεί από τα βιβλικά επιχειρήματα που έχω ήδη αναφέρει και είμαι απόλυτα ενωμένος με τον λόγο του Θεού. Δεν μπορώ και δεν θέλω να ανακαλέσω τίποτα, γιατί δεν είναι ορθό και αντίθετα είναι επικίνδυνο να πράττει κανείς αντίθετα με την φωνή της συνείδησής του. Ο Θεός ας με βοηθήσει. Αμήν.[30]
Τελικά, ο Λούθηρος φυγαδεύτηκε με την βοήθεια του Φρειδερίκου Γ΄ Εκλέκτορα της Σαξονίας και μεταφέρθηκε στον Πύργο του Βάρτμπουργκ κοντά στο Άιζεναχ, όπου παρέμεινε ως Πρίγκιπας Γεώργιος. Εκεί έγραψε αρκετά κείμενα και μετέφρασε στα γερμανικά την Αγία Γραφή.[31]
Πλέον η διδασκαλία του Λούθηρου άρχισε να κηρύττεται σε αρκετές γερμανικές εκκλησίες. Πολλοί μοναχοί εγκαταλείπουν τις μονές τους προκειμένου να κηρύξουν τις αρχές της Μεταρρύθμισης, ενώ οι φοιτητές αλλά και μεγάλος αριθμός πανεπιστημιακών δασκάλων της Γερμανίας άρχισε να τάσσεται σχεδόν στο σύνολό του υπέρ της Μεταρρύθμισης.[26] Όμως κάποιοι από τους μεταρρυθμιστές με ηγέτη τον Αντρέα Κάρλσταντ ριζοσπαστικοποίησαν τις ιδέες του Λούθηρου, με αποτέλεσμα να σημειωθούν επεισόδια σε εκκλησίες. Ο Λούθηρος πληροφορήθηκε για τις εξελίξεις και στις 6 Μαρτίου1522 επέστρεψε στην Βιττεμβέργη, όπου συντέλεσε στην εξομάλυνση της κατάστασης.
Τον Ιούνιο του 1524 ξέσπασε ο λεγόμενος Πόλεμος των Χωρικών, ο οποίος εξαπλώθηκε ταχύτατα από την νότια Γερμανία μέχρι την Θουριγγία[32] και είχε ως βασικά αιτήματα την κατάργηση της δουλοπαροικίας, την ελάφρυνση των φορολογικών μέτρων και γενικά την αποτίναξη της άρχουσας τάξης και της Παπικής εκκλησίας.[33] Ο Λούθηρος στις 6 Μαΐου1525 γράφει την Προτροπή προς Ειρήνευση, στην οποία υποστηρίζει την ειρηνική διευθέτηση, ενώ κατηγορεί την άρχουσα τάξη ως υπεύθυνη για την καταπίεση που ασκούσε στους χωρικούς και συμβουλεύει τους τελευταίους να αποφύγουν τις εκδικητικές πράξεις.[25] Όμως η βιαιότητα των εξεγερμένων κάνει τον Λούθηρο να γράψει το τετρασέλιδο φυλλάδιο Κατά των ληστρικών και δολοφονικών ορδών των χωρικών, με την οποία ζητά από τους ευγενείς να καταστείλουν το κίνημα των χωρικών. Οι βιαιοπραγίες τελειώνουν τον Μάιο του 1525 με την καταστολή και την εκτέλεση των ηγετών του κινήματος.
Στις 20 Ιουνίου1530, ο Κάρολος Ε' συγκαλεί νέα Δίαιτα στην Αυγούστα, ζητώντας να κατατεθούν Ομολογίες Πίστεως από τους Καθολικούς και τους εκπροσώπους της Μεταρρύθμισης. Ο Λούθηρος δεν συμμετέχει λόγω της ισχύος της Εδίκτου της Βορμς, αλλά στην Δίαιτα παραδίδεται η Ομολογία της Αυγούστας που είχε γραφτεί από αυτόν. Η Μεταρρύθμιση καταδικάζεται για ακόμα μία φορά, με αποτέλεσμα οι πρίγκιπες και οι εκπρόσωποι των ελεύθερων πόλεων που ανήκαν στις γραμμές της Μεταρρύθμισης, να συγκροτήσουν την Ένωση του Σμαλκάλντεν.[35]
Ο Λούθηρος πέθανε στις 17 Φεβρουαρίου του 1546 στην πατρίδα του, στο Άισλεμπεν. Εννιά χρόνια αργότερα δόθηκε σχετική ελευθερία για την άσκηση της Αναμορφωμένης/Μεταρρυθμισμένης πίστης.[36]
Η σωτηριολογία του Λουθήρου
Στην Σχολαστική θεολογία η σωτηρία γίνεται αντιληπτή σύμφωνα με την Αυγουστίνεια αντίληψη: η περί προπατορικού αμαρτήματος διδασκαλία του βασίζεται στην έννοια της κληρονομικής ενοχής για το αμάρτημα του Αδάμ. Η massa damnata της πεσμένης ανθρωπότητας αποτελεί το αντικείμενο της θείας οργής γιατί είναι ένοχη. Μπορεί να δικαιωθεί με την χάρη που αρχικά συγχωρεί και αποκαθιστά τη θέα της θείας ουσίας από την ανθρώπινη ψυχή. Αυτό μπορεί να συμβεί μόνο μεταθανάτια. Σε συνδυασμό με την διδασκαλία του Άνσελμου Καντερβουρίας για την Θεία ικανοποίηση που γνώριζε ευρεία διάδοση, η λυτρωτική θυσία του Χριστού ερμηνεύτηκε με τρόπο διαφορετικό: μέσα από αυτήν είμαστε όλοι δικαιωμένοι μπροστά στον Θεό. Οι καρποί της θυσίας απονέμονται μέσα από την χάρη, η οποία πρώτα μας δικαιώνει κι έπειτα δημιουργεί μια κατάσταση μέσα μας ώστε οι πράξεις μας να αποκτούν χαρακτήρα αξιών. Η Εκκλησία ως η μόνη διαθέτουσα την δωρεά της χάρης μέσα στον κόσμο έχει την ισχύ να απονέμει τον χαρακτήρα αξιών στις πράξεις αυτές. Έτσι προκύπτουν οι εξουσίες της αναφορικά με την τέλεση των μυστηρίων και την άφεση των αμαρτιών.[37]
Για τον Λούθηρο έχει σημασία η σωτηρία πρώτιστα (sola fide και sola gratia) χωρίς οτιδήποτε άλλο παρά μόνο την άμεση εξουσία της αγάπης του Θεού και της ανθρώπινης πίστης που δέχεται την χάρη Του, χωρίς οποιαδήποτε αξιέπαινα έργα, χωρίς όλες εκείνες τις μαγικές πράξεις που συχνά αγοράζονταν με χρήμα που υποτίθεται ότι εξασφάλιζαν την χάρη με τρόπο αυτόματο και ατομικό.[38]
Προσφορά και επιρροή
Η διδασκαλία του και ειδικότερα η μετάφραση της Αγίας Γραφής στην γερμανική γλώσσα τόνωσε το πατριωτικό αίσθημα των Γερμανών που ήθελαν να κόψουν κάθε εξάρτηση με την Εκκλησία της Ρώμης και τους συχνούς φόρους της και πιστεύεται ότι σ' αυτό οφείλεται κατά ένα μέρος η τεράστια ανάπτυξη της Λουθηρανικής Εκκλησίας στη Γερμανία. Δημοσίευσε πολλά έργα θεολογικού περιεχομένου και μετέφρασε στα γερμανικά την Αγία Γραφή συμβάλλοντας στην περαιτέρω ανάπτυξη της γερμανικής γλώσσας και της τέχνης της μετάφρασης. Επίσης ο Λούθηρος συνέθεσε διάφορους χριστιανικούς ύμνους με πιο γνωστό τον ύμνο Θεός το Φρούριον ημών.[39]
Έργα του Μαρτίνου Λούθηρου στα Ελληνικά
Μαρτίνος Λούθηρος, Για την εγκόσμια εξουσία και μέχρι που εκτείνεται η υπακοή μας σ' αυτήν, μτφρ. Γιώργος Γρηγορίου, εκδ. Πόλις, Αθήνα, 2004
↑π.Ιωάννη Μάγιεντορφ, «Η σημασία της Μεταρρύθμισης στην ιστορία της Χριστιανοσύνης», Σύναξη, τ/χ.51 (Ιούλιος-Σεπτέμβριος 1994), σελ.10-12
↑John Julian, ed., A Dictionary of Hymnology: Setting forth the Origin and History of Christian Hymns of all Ages and Nations, Second revised edition, 2 vols., n.p., 1907, reprint, New York: Dover Publications, Inc., 1957, 1:322-25
Βιβλιογραφία
Tomus secundus omnium operum, 1562
Κώστας Δεληκωσταντής, «Διπλή ηθική: Η διαλεκτική της ελευθερίας στον Λούθηρο», Σύναξη, τ/χ. 51 (Ιούλιος-Σεπτέμβριος 1994), σελ.41-58
Συλλογικό: Λούθηρος. Η Διαμαρτυρία που έγινε Εκκλησία, Ε Ιστορικά, Ελευθεροτυπία, 20 Ιουλίου 2000
Hanz Schwartz, «Θεμελιώδεις αρχές της περί θεού διδασκαλίας του Λουθήρου», Θεολογία, τομ.82, τ/χ.3 (Ιούλιος-Σεπτέμβριος 2011), σελ. 169-182
.jpg)
