Διοικητική διαίρεση του Πριγκιπάτου της Αχαΐας

Βαρωνίες του Πριγκιπάτου της Αχαΐας (σημειώνονται οι πρωτεύουσες προσεγγιστικά)

Το Πριγκιπάτο της Αχαΐας, το οποίο ιδρύθηκε από τον Γουλιέλμο Σαμπλίτη κατά την Δ' Σταυροφορία (1205-1210) στον Μοριά (Πελοπόννησο), διαιρέθηκε σε^[1][2]:

• Δώδεκα (αρχικά) Βαρωνίες τις οποίες διοικούσαν οι στρατιωτικοί (σταυροφόροι) που συνόδευαν τον Σαμπλίτη (οι Βαρωνίες ήταν δεκαέξη κατά το Αραγωνικό χρονικόν)
• Επτά επισκοπικές Βαρωνίες τις οποίες διοικούσαν οι τοπικοί Λατίνοι Επίσκοποι και δύο ακόμα έπειτα
• Τρεις μοναστικές βαρωνίες τις οποίες διοικούσαν μοναστικά τάγματα

Σε κάθε Βαρωνία δόθηκαν φέουδα (φία) ή/και τιμάρια.

Το 1209 ο πρίγκιπας Γουλιέλμος Σαμπλίτης λόγω του ότι ήταν να φύγει για τη Γαλλία να παραλάβει την κληρονομιά του μετά τον θάνατο του αδελφού του, σύστησε επιτροπή για να κάνΕΙ τη διοικητική διαίρεση του πριγκιπάτου. Πρόεδρος της επιτροπής ήταν ο Ιωάννης ντε Σωντερόν, ο αρχιεπίσκοπος Πάτρας Αντέλμος, ένας ακόμα επίσκοπος, δύο φλαμπουράριοι και πέντε Έλληνες άρχοντες που γνώριζαν την περιοχή. Η επιτροπή επέβαλε γραπτή την έκθεση της στη κούρτη όπου έγινε δεκτή.

Οι Βαρωνίες ήταν οι εξής:

Οι δώδεκα που ιδρύθηκαν αρχικά από τον Σαμπλίτη το 1209 και οι οποίες αναφέρονται στο Χρονικό του Μωρέα:

• Βαρωνία της Βελιγοστής (1209-1382) στο κέντρο περίπου της σημερινής Αρκαδίας και στο σημερινό Λεοντάρι Αρκαδίας
• Βαρωνία της Βοστίτσας (1209-1430) με εδάφη των επαρχιών Αιγιαλείας και Καλαβρύτων, με πρωτεύουσα τη Βοστίτσα, σημερινό Αίγιο, όπου χτίστηκε κάστρο το οποίο σήμερα δεν διασώζεται
• Βαρωνία του Γερακίου (1209-1262) στα όρια της σημερινής Λακωνίας στην περιοχή της Τσακωνίας.
• Βαρωνία της Γρίτσενας (1209-;) μικρή σε έκταση βαρωνία στα όρια της σημερινής Λακωνίας. Σε άγνωστη ημερομηνία είχε περάσει στα χέρια των βαρώνων των Καλαβρύτων, πάντως πριν το 1295
• Βαρωνία των Καλαβρύτων (1209 - 1295) ορεινή βαρωνία με έδρα τα Καλάβρυτα, με κάστρο μετά τα Καλάβρυτα ερείπια του οποίου που σώζονται μέχρι σήμερα
• Βαρωνία της Άκοβας (1209-1320) ορεινή βαρωνία με έδρα την Άκοβα και το Κάστρο της Άκοβας με εδάφη της σημερινής επαρχίας Καλαβρύτων, επαρχίας Πατρών και της επαρχίας Γορτυνίας
• Βαρωνία των Καλαμών (1209-14ος αιώνας) προσωπικό φέουδο των Βιλεαρδουίνων που είχαν και τον τίλο του βαρώνου και καταλάμβανε μεγάλο μέρος της σημερινής Μεσσηνίας με πρωτεύουσα την Καλαμάτα
• Βαρωνία της Καρύταινας (1209-1324) με έδρα την Καρύταινα και το Κάστρο της Καρύταινας
• Βαρωνία του Νικλίου (1209-;) με έδρα το Νικλί στην περιοχή της Τεγέας, ανάμεσα σε Αρκαδία και Λακωνία
• Βαρωνία της Χαλανδρίτσας (1209 ή αργότερα-;) με έδρα τη η Χαλανδρίτσα Αχαΐας και το Κάστρο της Χαλανδρίτσας (το Αραγωνικό χρονικό αναφέρει ότι δεν ήταν στις αρχικές βαρωνίες, αλλά δημιουργήθηκε)
• Βαρωνία της Πάτρας (1209 - 14ος αιώνας) με πρωτεύουσα την Πάτρα. Μεταξύ τέλους 13υ και αρχών 14ου αιώνα ο Γουλιέλμος Β΄Αλλαμάνος πούλησε την βαρωνία της Πάτρας στην Αρχιεπισκοπική Λατινική Βαρωνία της Πάτρας
• Βαρωνία του Πασαβά (1209-1262) στην σημερινή περιοχή της Μάνης και του Γυθείου. Αργότερα χτίστηκε εκεί και το Κάστρο του Πασσαβά

Μόνο η Αραγωνική έκδοση του Χρονικού του Μωρέα αναφέρει δύο επιπλέον βαρωνίες, τις οποίες δεν αναφέρουν οι υπόλοιπες εκδόσεις, αλλά ούτε και πιο σύγχρονες πηγές. Αυτές είναι

• Βαρωνία της Μιτόπολης (1209-) στην Αχαΐα, με έδρα τη Μιτόπολη και το Κάστρο της Μιτόπολης του οποίου σήμερα ελάχιστα ερείπια διασώζονται
• Βαρωνία του Ελδαμαλά, (1209-) στη σημερινή Τροιζήνα της Αργολίδας

Οι επτά επισκοπικές Βαρωνίες:

• Αρχεπισκοπική Λατινική Βαρωνία της Πάτρας (1209 - 1430), η μεγαλύτερη από τις εννέα εκκλησιαστικές βαρωνίες του πριγκιπάτου
• Επισκοπική Λατινική Βαρωνία Νικλίου (1209-1222) με έδρα το Νικλί μεσαιωνική κώμη στην περιοχή της Τεγέας στην σημερινή Αρκαδία
• Επισκοπική Λατινική Βαρωνία Ωλένης (1209-1350;) με έδρα την Ανδραβίδα της Ηλείας και διοικητή τον Λατίνο Επίσκοπο Ωλένου
• Επισκοπική Λατινική Βαρωνία Λακεδαιμονίας (1209-1262) με έδρα την Λακεδαιμονία, μεσαιωνική κώμη χτισμένη στα ερείπια της αρχαίας Σπάρτης, στη Λακωνία
• Επισκοπική Λατινική Βαρωνία Μεθώνης
• Επισκοπική Λατινική Βαρωνία Κορώνης
• Επισκοπική Λατινική Βαρωνία Βελιγοστής

Οι δύο επισκοπικές βαρωνίες που προστέθηκαν:

• Επισκοπική Λατινική Βαρωνία Άργους
• Επισκοπική Λατινική Βαρωνία Κορίνθου

Οι τρεις μοναστικές βαρωνίες:

• Βαρωνία του τάγματος του Ναού (1209-1312) με φέουδα στην σημερινή Αχαΐα και Ηλεία (1312 που διαλύθηκε τα φέουδα της πέρασαν στην βαρωνία των Ιωαννιτών ιπποτών)
• Βαρωνία του τάγματος του Αγίου Ιωάννη (1209-;) με φέουδα στη σημερινή νότια Μεσσηνία αλλά και κάποιες εκτάσεις στην Αχαΐα
• Βαρωνία των Τευτόνων Ιπποτών (1209-1550;) με φέουδα στη σημερινή Μεσσηνία κοντά στην Καλαμάτα.

Το 1205 ιδρύθηκε η:

• Αυθεντία ή βαρωνία των Σαλώνων που με την ίδρυση του Δουκάτου των Αθηνών αποσπάστηκε από το Πριγκιπάτο κι έγινε υποτελής του δουκάτου, πιθανότατα το 1258 ή λίγο αργότερα.

Το 1211 ή 12 δόθηκαν τα:

• Τιμάρια Άργους και Ναυπλίας στην οικογένεια ντε λα Ρος Δουκών των Αθηνών

Το 1262 ιδρύθηκε η:

• Βαρωνία της Αρκαδίας (1262-1432), στη σημερινή περιοχή της Κυπαρισσίας στην Μεσσηνία, με έδρα το Κάστρο της Αρκαδιάς

Ο Αμεδαίος Ζ΄ της Σαβοΐας έβαλε και σύνταξε για τον εαυτό του, που διεκδικούσε το Πριγκιπάτο, την καταγραφή τιμαρίων, κάστρων, κτλ. Σύμφωνα με αυτή την αναφορά, το 1391 υπήρχαν 2.300 πύργοι (καπνοί πύργων) και 1.300 καπνοί των βαρώνων, σε άλλη λίστα ήταν οι υποτελείς, Αρκαδίας, Πάτρας, Μεθώνης, Κορώνης, Χαλανδρίτσας στη Πελοπόννησο^[3]. Ο Παπαρρηγόπουλος αναφέρει ότι έγγραφο του 14ου αιώνα μιλά για 1.000 τιμάρια (φέουδα - βαρωνίες, εκκλησιαστικά, μοναστικά και ατομικά)^[4].

Παραπομπές

1. Το Χρονικόν του Μορέως, Το ελληνικόν κείμενον κατά τον κώδικα της Κοπεγχάγης μετά συμπληρώσεων και παραλλαγών εκ του Παρισινού, Πέτρου Π. Καλονάρου, διπλωματούχου του Γαλλικού Πανεπιστημίου Aix, καθηγητού παρά τη Στρατ. Σχολή των Ευελπίδων, Αρχαίος Εκδοτικός Οίκος Δημ. Δημητράκου Α.Ε., Αθήναι 1940, σελ. 82 «Επί πλέον δέ εδημιουργήθησαν αι εκκλησιαστικαί βαρωνίαι του αρχιεπισκόπου Πατρών και των επισκόπων, ως καί αι τοιαύται των ιεροπολεμικών ταγμάτων των Σπιταλιωτών, των Ναϊτών και των Τευτόνων (στ. 1951-1961)».
2. Η Μάνη και οι Μανιάτες: Θέματα για την ιστορία τους, τη λαογραφία και την τέχνη, Δήμος Ν. Μέξης, Βιβλιοπωλείο της Εστίας Ι.Δ. Κολλάρου, 1977, σελ. 263, «Εκτός άπό τις δώδεκα κοσμικές βαρωνίες, ιδρύθηκαν και έπτά εκκλησιαστικές.» [1]
3. Στέφανος Θωμόπουλος, Ιστορία της πόλεως Πατρών από αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι του 1821, Εκ της βασιλικής τυπογραφίας Νικολάου Γ. Ιγγλέση, Εν Αθήναις 1888.
4. Κωνσταντίνος Παπαρρηγόπουλος, 'Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Βιβλίο Δέκατο τρίτο, 'Νέος Ελληνισμός-Φραγκοκρατία, εκδόσεις ΚΑΚΤΟΣ, Αθήνα 1992.

Πηγές

• Chroniques greco-romanes: inedites ou peu connues avec notes et tables genealogiques / par Charles Hopf. -- Berlin : Weidmann, 1873. -- xlviii, 538 p. : fold. geneal. tables.
• Juan Fernández de Heredia, Alfred Morel -Fatio, Libro de los fechos et conquistas del principado de la Morea compilado por comandamiento de Don, Imprimerie Jules -Guillaume Fick 1885 (Αραγωνικό Χρονικό).
• Το Ελληνικό Χρονικόν του Μωρέως.