Δημητριακός Πόλεμος

Δημητριακός πόλεμος
Περιοχή της Αρχαίας Κεντρικής Ελλάδας
Χρονολογία	239/238 π.Χ. ή 237/236 π.Χ. - 229/228 π.Χ. ή 228/227 π.Χ.
Τόπος	Ελλάδα
Έκβαση	Ήττα των Μακεδόνων
Αντιμαχόμενοι
Βασίλειο των Μακεδόνων Αιτωλική Συμπολιτεία Αχαϊκή Συμπολιτεία
Ηγετικά πρόσωπα
Δημήτριος Β' Αιτωλικός Αντίγονος Γ' Δώσων Βίθυς Πανταλέων Άρατος ο Σικυώνιος
Δυνάμεις
Άγνωστες Άγνωστες
Απώλειες
Άγνωστες Άγνωστες

Ο Δημητριακός πόλεμος (239/238 π.Χ. ή 237/236 π.Χ. - 229/228 π.Χ. ή 228/227 π.Χ.) έφερε αντιμέτωπους το Μακεδονικό βασίλειο της δυναστείας των Αντιγονιδών με τις δύο Συμπολιτείες της Κυρίως Ελλάδας, Αχαϊκή και Αιτωλική ^[1].

Συμμαχία Αιτωλών και Αχαιών

Ύστερα από τον θάνατο του Αντίγονου Γονατά (239 π.Χ.)και την ανάληψη του θρόνου από τον γιό του Δημήτριο που ήταν άγνωστος στους Έλληνες της κεντρικής και νότιας Ελλάδας οι ηγέτες των δύο Συμπολιτειών Πανταλέων (Στρατηγός από τον Σεπτέμβριο του 235 π.Χ.) και Άρατος (Στρατηγός από τον Μάιο του 235 π.Χ.) αποφάσισαν να παραμερίσουν τις διαφορές τους και να συνάψουν συμμαχία^[2] (μεταξύ Σεπτεμβρίου του 235 π.Χ. και του Μαΐου 234 π.Χ.) ^[3] προκειμένου να καταλύσουν τα απολυταρχικά καθεστώτα που είχε επιβάλλει στις ελληνικές πόλεις ο Αντίγονος και ταυτόχρονα να επεκτείνουν την επιρροή τους οι Αχαιοί στην Πελοπόννησο και την Αττική ^[4] και οι Αιτωλοί να διασπάσουν τον κλοιό πού τους είχαν επιβάλλει οι Μακεδόνες^[3] .

Αφορμή του πολέμου

Ο Δημήτριος το 236 π.Χ. εισέβαλλε στην Βοιωτία. Το Βοιωτικό Κοινό είχε γίνει σύμμαχος των Αιτωλών το 245 π.Χ. ύστερα από την ήττα και τον θάνατο του Βοιωτού στρατηγού Αβαιόκριτου σε μάχη πού δόθηκε στην Χαιρώνεια εναντίον των Αιτωλών^[5][6]. Η εισβολή έγινε από την Χαλκίδα (η Εύβοια βρίσκονταν υπό τον έλεγχο των Αντιγονιδών ) καθώς οι Θερμοπύλες ελέγχονταν από τους Αιτωλούς . Οι Βοιωτοί δεν επιθυμούσαν την συμμαχία με τους Αιτωλούς και ήδη βρίσκονταν σε συνεννόηση με τον Δημήτριο πριν από την εισβολή του . Ωστόσο παραμένει άγνωστος ο χρόνος που έγιναν οι πρώτες επαφές μεταξύ τους. Μόλις ο Δημήτριος εισέβαλλε στην Βοιωτία οι Βοιωτοί διέλυσαν την συμμαχία τους με τους Αιτωλούς . Στον Δημήτριο προσχώρησαν οι Φωκείς και οι Οπούντιοι Λοκροί . Οι τελευταίοι είχαν προσχωρήσει στην Αιτωλική Συμπολιτεία ένα χρόνο πριν^[7][8].

Οι Αιτωλοί ένιωθαν ότι απειλούνται τόσο από τους Βοιωτούς στα δυτικά όσο και από το βασίλειο της Ηπείρου στα ανατολικά που κατείχε ένα τμήμα της Ακαρνανίας. Η Φθία αδελφή του βασιλιά των Μολοσσών Πύρρου ήταν σύζυγος του Δημητρίου ^[4][9]. Έτσι οι Αιτωλοί στράφηκαν προς τους Αχαιούς ^[3]. Οι εχθροπραξίες μεταξύ των δυο Συμπολιτειών είχαν διακοπεί από το 241 π.Χ.. Επιπλέον οι σύμμαχοι των Αιτωλών στην Πελοπόννησο (Μεσσήνιοι , Ηλείοι και στην Αρκαδία οι πόλεις Τεγέα , Φιγαλεία , Μαντίνεια , Ορχομενός και η πόλη Ψωφίς που είχε συμμαχήσει με τους Ηλείους ) δεν ήταν εύκολο να ενισχυθούν αν δέχονταν την επίθεση των Αχαιών^[10].

Η πολιτική του Άρατου και η αντιπαράθεση Αιτωλών–Δημητρίου

Χάρτης της Αρχαίας Μεγαρίδας

Η πολιτική της Αχαϊκής Συμπολιτείας καθοδηγούνταν από τον Άρατο από το 251 π.Χ. ^[11] . Χάρις στις προσπάθειες του στην Συμπολιτεία ανήκαν η Σικυών, η Κόρινθος, τα Μέγαρα, η Τροιζήνα, η Επίδαυρος και ορισμένες αρκαδικές πόλεις^[12]. Ο ‘Αρατος είχε συμμαχήσει και με την συντηρητική μερίδα που είχε αντιταχθεί στις μεταρρυθμίσεις του βασιλιά Άγι και κατείχε πλέον την εξουσία στην Σπάρτη^[1].

Επόμενοι στόχοι του Άρατου ήταν το Άργος και η Αθήνα. Οι δυο πόλεις ανήκαν στην μακεδονική σφαίρα επιρροής. Στην πρώτη την εξουσία κατείχε ο τύραννος Αρίστιππος .Ο Άρατος προσπάθησε με επιδρομές (εναντίον της Αθήνας το 242 π.Χ. και του Άργους το 241/240 π.Χ. ) να τις καταλάβει (ή στην περίπτωση των Αθηνών) να τις πείσει να προσχωρήσουν στην Συμπολιτεία χωρίς όμως αποτέλεσμα^[13].

Ύστερα από το σύμφωνο συμμαχίας Πανταλέοντα-Άρατου οι Αχαιοί προσπάθησαν να υποστηρίξουν τους Αιτωλούς εισβάλοντας στην Αττική. Αποχώρησαν όμως άπρακτοι αφού πρώτα λεηλάτησαν την ύπαιθρο ^[14]. Ο Δημήτριος είτε είχε ήδη καταφέρει, ενδεχομένως από το 236 π.Χ., είτε κατάφερε ύστερα από την επιδρομή (το πιο πιθανό) να τους αποσπάσει την Μεγαρίδα^[15]. Η μόνη επιχείρηση που έφερε αντιμέτωπους τον Δημήτριο και τους Αιτωλούς έγινε στις ακτές της Αιτωλίας και ήταν μια μακεδονική ναυτική επιδρομή εναντίον της Πλευρώνας (πιθανόν το 234 π.Χ.)^[16][17] .

Επιχειρήσεις στην Ακαρνανία

Οι Αιτωλοί δεν απάντησαν στην επιδρομή του Δημητρίου επειδή το ενδιαφέρον τους στράφηκε στα γεγονότα που συνέβαιναν στην Ήπειρο. Εκεί πέθανε ο βασιλιάς Πύρρος και τον διαδέχτηκε στον θρόνο ο αδελφός του Πτολεμαίος που δολοφονήθηκε το 234 π.Χ. ^[18]. Η μητέρα τους Ολυμπιάδα πέθανε το ίδιο έτος από μελαγχολία^[19] και η κόρη του Πύρρου Δηιδάμεια , η μοναδική κληρονόμος του θρόνου παραιτήθηκε από αυτόν και από το μεγαλύτερο μέρος της βασιλικής περιουσίας , χωρίς όμως να γλυτώσει την ζωή της αφού το 232 π.Χ. δολοφονήθηκε από τον φανατισμένο όχλο στην Αμβρακία^[20].

Η βασιλεία καταλύθηκε στην Ήπειρο και συστάθηκε ένα Κοινό των Ηπειρωτών. Οι Αθαμάνες έγιναν ανεξάρτητοι με δικό τους βασιλιά και δεν συμμετείχαν στο Κοινό. Την ίδια απόφαση πήραν και οι Ακαρνάνες που τα εδάφη τους ανήκαν στο πρώην βασίλειο (δυτική Ακαρνανία ) όταν το Κοινό συμμάχησε με την Αιτωλική Συμπολιτεία. Ταυτόχρονα επειδή δεν συμπαθούσαν τους Αιτωλούς ζήτησαν την βοήθεια του Δημήτριου ^[21]. Οι Αιτωλοί ζήτησαν από τον Μεδεώνα μια πόλη που ανήκε στην δυτική Ακαρνανία να προσχωρήσει στην Συμπολιτεία. Οι κάτοικοι αρνήθηκαν και οι Αιτωλοί εισέβαλαν στην Ακαρνανία και πολιόρκησαν την πόλη. Ο Δημήτριος ο οποίος την εποχή εκείνη δεν μπορούσε να βοηθήσει τους Ακαρνάνες ούτε όμως και να παρέμβει υπέρ αυτών στο Κοινό των Ηπειρωτών τους έφερε σε επαφή με τον σύμμαχό του βασιλιά των Ιλλυριών Άγρωνα. Ο Άγρων αφού έλαβε από τους Ακαρνάνες ένα σημαντικό χρηματικό ποσό αποβίβασε 5.000 άντρες του σε μια παραλία κοντά στον Μεδεώνα. Οι Αιτωλοί οι οποίοι πολιορκούσαν την πόλη δέχτηκαν ταυτόχρονη επίθεση από τους Ιλλυριούς και τους πολιορκημένους και ηττήθηκαν. Κατόπιν οι Ιλλυριοί αποχώρησαν. Το ίδιο έκαναν και οι Αιτωλοί που διέκοψαν την πολιορκία ( Μάχη του Μεδεώνα φθινόπωρο 231 π.Χ.) ^{[22] [23]}.

Επιχειρήσεις στην Πελοπόννησο

Ακρόπολη του Άργους (Λάρισσα)

Ο Άρατος έστεψε ξανά την προσοχή του στο Άργος θεωρώντας το σημαντικότερο από την Αττική . Στην πόλη επιτέθηκε αιφνιδιαστικά δυο φορές . Την πρώτη φορά μπήκε στην πόλη ,αποκρούστηκε όμως από τους μισθοφόρους του τύραννου Αρίστιππου και αποχώρησε τραυματισμένος. Την δεύτερη φορά εμφανίστηκε αιφνιδιαστικά στην πεδιάδα του Άργους οδηγώντας τον στρατό της Συμπολιτείας . Στην μάχη που έγινε αν και ηττήθηκε από τον Αρίστιππο κατάφερε να καταλάβει τις πόλεις Κλεωνές και Ηραία^[24].

Ο Αρίστιππος επιχείρησε να καταλάβει τις Κλεωνές δέχτηκε όμως αιφνιδιαστική επίθεση και υποχώρησε. Κατά την διάρκεια όμως της υποχώρησης του σκοτώθηκε στις Μυκήνες . Τον διαδέχτηκε ο αδελφός του Αριστόμαχος (235 π.Χ.) ^[24].

Ύστερα από τις επιχειρήσεις αυτές φάνηκε ότι τα τυραννικά καθεστώτα δεν θα αργούσαν να καταλυθούν. Ύστερα από ένα χρόνο ο τύραννος της Μεγαλόπολης Λυδιάδας αντιλαμβανόμενος το γενικό κλίμα και έπειτα από την κατάληψη από τους Αχαιούς των γειτονικών του πόλεων Κλείτωρος και Τέλφουσας παραιτήθηκε από την εξουσία και ζήτησε η πόλη να προσχωρήσει στην Αχαϊκή Συμπολιτεία. Η Συμπολιτεία τον εξέλεξε στρατηγό για τον επόμενο χρόνο. Το παράδειγμά του ακολούθησε και ο τύραννος του Ορχομενού Νέαρχος. Τον ίδιο χρόνο επίσης ( 234 π.Χ.) προσχώρησε στην Συμπολιτεία και η Μαντίνεια^[25].

Το 232 π.Χ. ο στρατηγός του Δημητρίου Βίθυς εισέβαλε με ισχυρές δυνάμεις στην Πελοπόννησο. Ο Άρατος που εκείνο το έτος ήταν στρατηγός έσπευσε να τον αντιμετωπίσει . Στην μάχη που δόθηκε στην θέση Φυλακία (πιθανόν κοντά στις πηγές του Αλφειού) ο Αχαϊκός στρατός υπέστη πανωλεθρία και ο Άρατος θεωρήθηκε νεκρός^[26] . Όμως ο Άρατος αφού συγκέντρωσε νέες δυνάμεις επιτέθηκε για ακόμη μια φορά χωρίς αποτέλεσμα στην Αττική^[27].

Ο Βίθυς αποχώρησε ύστερα από διαταγή του Δημητρίου από την Πελοπόννησο χωρίς να έχει πετύχει τίποτα το ουσιαστικό. Οι Αχαιοί που χρειάζονταν ύστερα από την ήττα τους περισσότερο από ποτέ την συμπαράσταση των Αιτωλών τους παραχώρησαν τις πόλεις Μαντίνεια και Ορχομενό . Στους Αιτωλούς προσχώρησαν και οι Καφυές ^[27].

Εισβολή των Δαρδάνων

Το ενδιαφέρον του Δημητρίου είχε επικεντρωθεί από το 232 π.Χ. στα βόρεια σύνορα του όπου βρίσκονταν αντιμέτωπος με το ισχυρό φύλο των Δαρδάνων^[28]. Ο Δημήτριος συμμάχησε με τον Άγρωνα που αντιμετώπιζε την ίδια απειλή^[29]. Οι Δάρδανοι υπό τον βασιλιά τους Λόγγαρο επιτέθηκαν το επόμενο έτος στην Παιονία^[27] .

Η επιδρομή τους ήταν καταστροφική . Ο Δημήτριος ηττήθηκε και η περιοχή της Παιονίας καταλήφθηκε (231 π.Χ.) ^[27].

Αναταραχή στην δυτική Ελλάδα

Χάρτης της Αρχαίας Βορειοδυτικής Ελλαδας

Το 230 π.Χ. οι Ιλλυριοί υπό την βασίλισσα τους Τεύτα η οποία είχε διαδεχτεί το σύζυγο της Άγρωνα που είχε πεθάνει επιτέθηκαν στην Ήπειρο και κατέλαβαν την πρωτεύουσα του Κοινού Φοινίκη. Οι Ηπειρώτες έσπευσαν να αντιμετωπίσουν τους Ιλλυριούς πριν οι τελευταίοι λάβουν ενισχύσεις ( 5.000 άνδρες που έστειλε η Τεύτα υπό τον Σκερδιλαϊδα) ηττήθηκαν όμως χάνοντας και την πόλη Αντιγόνεια ^[30]. Τότε οι Ηπειρώτες ζήτησαν την βοήθεια των συμμάχων τους Αιτωλών. Όταν οι τελευταίοι έφτασαν στην Ήπειρο οι Ιλλυριοί αποχώρησαν. Οι Ηπειρώτες όμως διαπιστώνοντας είτε ότι αδυνατούσαν να αντιμετωπίσουν τους επιδρομείς είτε ότι η συμμαχία με τους Αιτωλούς δεν θα κρατούσε για πολύ συμμάχησαν με την Τεύτα και της παραχώρησαν την περιοχή της Ατιναντίας (καλοκαίρι του 230 π.Χ.) ^[31]. Οι πόλεις Αμφιλοχία και Αμβρακία αντέδρασαν σε αυτή την ενέργεια αποχωρώντας από το Κοινό και προσχωρώντας στην Αιτωλική Συμπολιτεία (229 π.Χ.) ^[32][33].

Το 229 ή 228 π.Χ. οι Ιλλυριοί κατέλαβαν την Κέρκυρα. Οι Κερκυραίοι ζήτησαν την βοήθεια των Αιτωλών και των Αχαιών. Οι δυο σύμμαχοι τους έστειλαν μόνο δέκα πλοία^[34]. Στην ναυμαχία που έγινε κοντά στους Παξούς οι Ιλλυριοί με την υποστήριξη των Ακαρνάνων που τους ενίσχυσαν με επτά πλοία νικήσαν. Οι Αχαιοί έχασαν πέντε πλοία ( τέσσερα αιχμαλωτίστηκαν και ένα βυθίστηκε ) και ο επικεφαλής τους Μάργος σκοτώθηκε^[35]. Οι Ιλλυριοί παρέμειναν στο νησί για λίγους μήνες πριν εκδιωχθούν από τους Ρωμαίους(228 π.Χ.) ^[15][36].

Το τέλος του Δημητρίου και η διαδοχή του

Ο Δημήτριος ηττήθηκε και τραυματίσθηκε σε νέα μάχη εναντίον των Δαρδάνων. Λίγους μήνες αργότερα πέθανε ( άνοιξη του 229 π.Χ.). Τον διαδέχθηκε στον θρόνο ο ανήλικος γιος του Φίλιππος που είχε αποκτήσει με την ερωμένη του και κατοπινή βασίλισσα Χρυσηίδα την οποία παντρεύτηκε αφού εγκατέλειψε την Φθία ^[15].

Βασιλιάς έγινε ο θείος του Φιλίππου Αντίγονος, ο οποίος υιοθέτησε τον Φίλιππο και παντρεύτηκε την Χρυσηίδα. Τότε έλαβε και την προσωνυμία «Δώσων» που σημαίνει προφανώς «επίτροπος» ή «κηδεμών» ^[15][37] .

Το τέλος του πολέμου

Ιλλυρία Δαρδανία και Παιονία

Η είδηση του θανάτου του Δημητρίου προκάλεσε κύμα αποστασιών^[38]. Ο Αντίγονος Δώσων έπρεπε να παραμείνει στα βόρεια σύνορα του καθώς η κατάσταση εκεί ήταν κρίσιμη καθώς οι Δάρδανοι εισέβαλαν και πάλι στην Μακεδονία^[39]. Τελικά αποχώρησαν εξακολουθούσαν όμως να κατέχουν την Παιονία^[15].

Στην Κεντρική Ελλάδα η Θεσσαλία εξεγέρθηκε με παρακίνηση των Αιτωλών που έστειλαν στρατό στην περιοχή. Η Αχαΐα Φθιώτιδα, η Θεσσαλιώτιδα και η Εστιαιώτιδα έγιναν μέλη της Αιτωλικής Συμπολιτείας. Υπό μακεδονική κυριαρχία παρέμειναν η Μαγνησία και η Πελασγιώτιδα Ο Αντίγονος Δώσων βρέθηκε στην Θεσσαλία το 228 π.Χ. και αφού νίκησε τους Αιτωλούς ανακατέλαβε το μεγαλύτερο μέρος της χώρας^[40] .Κατόπιν επιτέθηκε στην Δωρίδα κατέλαβε την πόλη Κυτίνιον και την έκαψε^[41]. Ειρήνη έγινε το 228 π.Χ. ^[42] ή το χειμώνα του 228 / 227 π.Χ. ^[43] . Σύμφωνα με αυτήν οι Αιτωλοί κρατούσαν την Αχαΐα Φθιώτιδα^[44].

Οι συνέπειες

Η μακεδονική κυριαρχία δέχονταν ισχυρά πλήγματα και στην νότια Ελλάδα. Οι Βοιωτοί διέλυσαν την συμμαχία με την Μακεδονία και έγιναν σύμμαχοι των Αιτωλών και των Αχαιών. Οι Αχαιοί κατέλαβαν τα Μέγαρα και την Αίγινα πού ήταν κτήση των Αντιγονιδών^[15].

Στην Πελοπόννησο ο τύραννος του Άργους Αριστόμαχος παραιτήθηκε αφού έλαβε 50 τάλαντα για να πληρώσει τους μισθοφόρους του (καλοκαίρι του 229 π.Χ.). Οι Αχαιοί τον εξέλεξαν στρατηγό της Συμπολιτείας για το επόμενο έτος . Ακολούθησαν οι τύραννοι του Φλειούντος Κλεώνυμος και της Ερμιόνης Ξένων που παρέδωσαν την εξουσία με τον ίδιο τρόπο^[45]. Στην Αθήνα ο Διογένης διοικητής των μακεδονικών φρουρών του Πειραιά της Φυλής και του Πάνακτου ζήτησε από τους Αθηναίους 150 τάλαντα για να αποχωρήσει. Τελικά οι Αθηναίοι κατάφεραν να συγκεντρώσουν τα χρήματα (ο Άρατος τους έδωσε είκοσι τάλαντα από την προσωπική του περιουσία) και οι φρουρές αποχώρησαν (καλοκαίρι 228 π.Χ.)^[46][47].

Οι Αθηναίοι πολιτικοί Ευρυκλείδης και Μικίων που ανέλαβαν την ηγεσία της πόλης ακολούθησαν μια γραμμή ουδετερότητας καθώς η Αθήνα διέθετε μόνο πολιτιστικό κύρος^[48].

Παραπομπές

1. Ιστορία του Ελληνικού έθνους Τόμος Δ' Μέγας Αλέξανδρος –Ελληνιστικοί Χρόνοι Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΟΥ ΑΝΤΙΓΟΝΟΥ ΓΟΝΑΤΑ ΚΑΙ Η ΑΝΤΙΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗ ΚΙΝΗΣΗ ΣΤΗΝ ΚΥΡΙΩΣ ΕΛΛΑΔΑ . Δημητριακός πόλεμος (239-229π.Χ.)σελ.387
2. Perseus Digital Library Plutarch, Aratus 33.1
3. Grainger John D. The League of the Aitolians 12. The First Macedonian War (The War of Demetrios) (238 -228)σελ. 223
4. Ιστορία του Ελληνικού έθνους Τόμος Δ' Μέγας Αλέξανδρος –Ελληνιστικοί Χρόνοι Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΟΥ ΑΝΤΙΓΟΝΟΥ ΓΟΝΑΤΑ ΚΑΙ Η ΑΝΤΙΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗ ΚΙΝΗΣΗ ΣΤΗΝ ΚΥΡΙΩΣ ΕΛΛΑΔΑ . Δημητριακός πόλεμος (239-229π.Χ.)σελ.388
5. Perseus Digital Library Plutarch, Aratus 16.1
6. Ιστορία του Ελληνικού έθνους Τόμος Δ' Μέγας Αλέξανδρος –Ελληνιστικοί Χρόνοι Η ΕΠΕΚΤΑΣΗ ΤΗΣ ΑΧΑΊ΄ΚΗΣ ΣΥΜΠΟΛΙΤΕΙΑΣ σελ.383-384
7. Grainger John D. The League of the Aitolians 12. The First Macedonian War (The War of Demetrios) (238 -228)σελ. 225
8. Grainger John D. The League of the Aitolians 12. The First Macedonian War (The War of Demetrios) (238 -228)σελ. 222
9. Anemi Digital Library of Modern Greek Studies Ιουστίνος Επιτομή των Φιλιππικών του Πομπηίου Τρόγου Βιβλίο ΚΗ Κεφ. 1 .σελ. 422
10. Grainger John D. The League of the Aitolians 12. The First Macedonian War (The War of Demetrios) (238 -228)σελ. 223-225
11. Ιστορία του Ελληνικού έθνους Τόμος Δ' Μέγας Αλέξανδρος –Ελληνιστικοί Χρόνοι Η ΕΠΕΚΤΑΣΗ ΤΗΣ ΑΧΑΊ΄ΚΗΣ ΣΥΜΠΟΛΙΤΕΙΑΣ σελ.383
12. Ιστορία του Ελληνικού έθνους Τόμος Δ' Μέγας Αλέξανδρος –Ελληνιστικοί Χρόνοι Η ΕΠΕΚΤΑΣΗ ΤΗΣ ΑΧΑΊ΄ΚΗΣ ΣΥΜΠΟΛΙΤΕΙΑΣ σελ.384
13. Ιστορία του Ελληνικού έθνους Τόμος Δ' Μέγας Αλέξανδρος –Ελληνιστικοί Χρόνοι Η ΕΠΕΚΤΑΣΗ ΤΗΣ ΑΧΑΊ΄ΚΗΣ ΣΥΜΠΟΛΙΤΕΙΑΣ σελ.384-385
14. Ιστορία του Ελληνικού έθνους Τόμος Δ' Μέγας Αλέξανδρος –Ελληνιστικοί Χρόνοι Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΟΥ ΑΝΤΙΓΟΝΟΥ ΓΟΝΑΤΑ ΚΑΙ Η ΑΝΤΙΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗ ΚΙΝΗΣΗ ΣΤΗΝ ΚΥΡΙΩΣ ΕΛΛΑΔΑ . Δημητριακός πόλεμος (239-229π.Χ.)σελ.388-389
15. Ιστορία του Ελληνικού έθνους Τόμος Δ' Μέγας Αλέξανδρος –Ελληνιστικοί Χρόνοι ΕΞΑΣΘΕΝΙΣΗ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ.σελ.391
16. Perseus Digital Library Στράβων Γεωγραφικά 10.2.4
17. Grainger John D. The League of the Aitolians 12. The First Macedonian War (The War of Demetrios) (238 -228)σελ. 225-226
18. Grainger John D. The League of the Aitolians 12. The First Macedonian War (The War of Demetrios) (238 -228)σελ. 226
19. Anemi Digital Library of Modern Greek Studies Ιουστίνος Επιτομή των Φιλιππικών του Πομπηίου Τρόγου Βιβλίο ΚΗ Κεφ. 3 .σελ. 426
20. Grainger John D. The League of the Aitolians 12. The First Macedonian War (The War of Demetrios) (238 -228)σελ. 228
21. Ιστορία του Ελληνικού έθνους Τόμος Δ' Μέγας Αλέξανδρος –Ελληνιστικοί Χρόνοι ΚΑΤΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΗΠΕΙΡΟ. ΕΠΕΚΤΑΣΗ ΤΩΝ ΙΛΛΥΡΙΩΝ.σελ.390-391
22. Grainger John D. The League of the Aitolians 12. The First Macedonian War (The War of Demetrios) (238 -228)σελ. 230
23. Perseus Digital Library Polybius Histories 2.3
24. Ιστορία του Ελληνικού έθνους Τόμος Δ' Μέγας Αλέξανδρος –Ελληνιστικοί Χρόνοι Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΟΥ ΑΝΤΙΓΟΝΟΥ ΓΟΝΑΤΑ ΚΑΙ Η ΑΝΤΙΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗ ΚΙΝΗΣΗ ΣΤΗΝ ΚΥΡΙΩΣ ΕΛΛΑΔΑ . Δημητριακός πόλεμος (239-229π.Χ.)σελ.389
25. Ιστορία του Ελληνικού έθνους Τόμος Δ' Μέγας Αλέξανδρος –Ελληνιστικοί Χρόνοι Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΟΥ ΑΝΤΙΓΟΝΟΥ ΓΟΝΑΤΑ ΚΑΙ Η ΑΝΤΙΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗ ΚΙΝΗΣΗ ΣΤΗΝ ΚΥΡΙΩΣ ΕΛΛΑΔΑ . Δημητριακός πόλεμος (239-229π.Χ.)σελ.389-390
26. Perseus Digital Library Plutarch, Aratus 34.1
27. Ιστορία του Ελληνικού έθνους Τόμος Δ' Μέγας Αλέξανδρος –Ελληνιστικοί Χρόνοι Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΟΥ ΑΝΤΙΓΟΝΟΥ ΓΟΝΑΤΑ ΚΑΙ Η ΑΝΤΙΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗ ΚΙΝΗΣΗ ΣΤΗΝ ΚΥΡΙΩΣ ΕΛΛΑΔΑ . Δημητριακός πόλεμος (239-229π.Χ.)σελ.390
28. Grainger John D. The League of the Aitolians 12. The First Macedonian War (The War of Demetrios) (238 -228)σελ. 229
29. Ιστορία του Ελληνικού έθνους Τόμος Δ' Μέγας Αλέξανδρος –Ελληνιστικοί Χρόνοι ΚΑΤΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΗΠΕΙΡΟ. ΕΠΕΚΤΑΣΗ ΤΩΝ ΙΛΛΥΡΙΩΝ.σελ.390
30. Perseus Digital Library Polybius Histories 2.5
31. Perseus Digital Library Polybius Histories 2.6
32. Ιστορία του Ελληνικού έθνους Τόμος Δ' Μέγας Αλέξανδρος –Ελληνιστικοί Χρόνοι ΚΑΤΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΗΠΕΙΡΟ. ΕΠΕΚΤΑΣΗ ΤΩΝ ΙΛΛΥΡΙΩΝ.σελ.391
33. Grainger John D. The League of the Aitolians 12. The First Macedonian War (The War of Demetrios) (238 -228)σελ. 231-232
34. Perseus Digital Library Polybius Histories 2.9
35. Perseus Digital Library Polybius Histories 2.10
36. Grainger John D. The League of the Aitolians 12. The First Macedonian War (The War of Demetrios) (238 -228)σελ. 232
37. Anemi Digital Library of Modern Greek Studies Ιουστίνος Επιτομή των Φιλιππικών του Πομπηίου Τρόγου Βιβλίο ΚΗ Κεφ. 3 .σελ. 427
38. Grainger John D. The League of the Aitolians 12. The First Macedonian War (The War of Demetrios) (238 -228)σελ. 233
39. Grainger John D. The League of the Aitolians 12. The First Macedonian War (The War of Demetrios) (238 -228)σελ. 231-235
40. N.G.L.Hammond, F.W.Walbank A History of Macedonia: 336-167 B.C.PART TWO FROM THE BATTLE OF IPSUS TO THE DEATH OF ANTIGONUS DOSON. XII ANTIGONUS DOSON (229-221 B.C.) 4. The first two years (229-228 B.C.) σελ.338-339
41. N.G.L.Hammond, F.W.Walbank A History of Macedonia: 336-167 B.C.PART TWO FROM THE BATTLE OF IPSUS TO THE DEATH OF ANTIGONUS DOSON. XII ANTIGONUS DOSON (229-221 B.C.) 4. The first two years (229-228 B.C.) σελ.339-340
42. N.G.L.Hammond, F.W.Walbank A History of Macedonia: 336-167 B.C.PART TWO FROM THE BATTLE OF IPSUS TO THE DEATH OF ANTIGONUS DOSON. XII ANTIGONUS DOSON (229-221 B.C.) 4. The first two years (229-228 B.C.) σελ.340
43. Grainger John D. The League of the Aitolians 12. The First Macedonian War (The War of Demetrios) (238 -228)σελ. 242
44. Grainger John D. The League of the Aitolians 12. The First Macedonian War (The War of Demetrios) (238 -228)σελ. 239-240
45. Ιστορία του Ελληνικού έθνους Τόμος Δ' Μέγας Αλέξανδρος –Ελληνιστικοί Χρόνοι ΕΞΑΣΘΕΝΙΣΗ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ.σελ.391-392
46. Perseus Digital Library Plutarch, Aratus 34.4
47. Ιστορία του Ελληνικού έθνους Τόμος Δ' Μέγας Αλέξανδρος –Ελληνιστικοί Χρόνοι ΕΞΑΣΘΕΝΙΣΗ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ.σελ.392
48. Ιστορία του Ελληνικού έθνους Τόμος Δ' Μέγας Αλέξανδρος –Ελληνιστικοί Χρόνοι ΕΞΑΣΘΕΝΙΣΗ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ.σελ.393

Πηγές

Wikisource logo

Στη Βικιθήκη υπάρχει υλικό που έχει σχέση με το θέμα:   Πολύβιος Ιστορίαι(Βιβλίο 2)

Wikisource logo

Στη Βικιθήκη υπάρχει υλικό που έχει σχέση με το θέμα:   Στράβων Γεωγραφικά (Βιβλίο 10)

Wikisource logo

Στη Βικιθήκη υπάρχει υλικό που έχει σχέση με το θέμα:    Πλούταρχος. Βίοι Παράλληλοι. Άρατος

• Ιστορία του Ελληνικού έθνους Τόμος Δ' Μέγας Αλέξανδρος –Ελληνιστικοί Χρόνοι Εκδοτική Αθηνών 1979
• Nicholas Geoffrey Lemprière Hammond, Frank William Walbank A History of Macedonia: 336-167 B.C.^{[νεκρός σύνδεσμος]} Oxford University Press, 1988
• Grainger John D. League of the Aitolians Koninklijke Blill NV Leiden The Netherlands 1999
• Perseus Digital Library Polybius Histories
• Anemi Digital Library of Modern Greek Studies Ιουστίνος Επιτομή των Φιλιππικών του Πομπηίου Τρόγου νῦν πρῶτον ἐκ τοῦ λατινικοῦ εἰς τὴν αἰολοδωρικὴν ἑλληνικὴ διάλεκτον μεταγλωττισθεῖσα, καὶ ἐκδοθεῖσα παρὰ τοῦ ἀποπειρογράφου τῆς Ρουμουνίας, καὶ προσφωνηθεῖσα. Εν Λειψία: Παρά τω Τάουχνιτζ, 1817.