Το Γενέσιο της Θεοτόκου ή Γενέθλιο της Θεοτόκου είναι χριστιανική εορτή που αναφέρεται στη γέννηση της Παναγίας. Ο πλήρης τίτλος της εορτής είναι Γενέθλιον τῆς ὑπεραγίας δεσποίνης ἡμῶν Θεοτόκου καὶ ἀειπαρθένου Μαρίας και ανήκει στις Θεομητορικές εορτές.
Η κανονική Αγία Γραφή δεν καταγράφει τη γέννηση της Παναγίας. Η πρώτη γνωστή αναφορά στη γέννησή της βρίσκεται στο Πρωτοευαγγέλιο του Ιακώβου (ε΄ 2), ένα απόκρυφο κείμενο του τέλους του Β΄ αιώνα.[1] Από το κείμενο αυτό γνωρίζουμε και τα ονόματα των γονέων της: Ιωακείμ και Άννα.
Συνήθως η Χριστιανική Εκκλησία εορτάζει τους αγίους μόνο την ημέρα του θανάτου τους, αλλά ο Άγιος Ιωάννης ο Βαπτιστής και η Παναγία αποτελούν εξαίρεση. Η αιτία για το γεγονός αυτό έγκειται στην ιδιαίτερη αποστολή του καθενός στην ιστορία της δράσεως της Αγίας Τριάδας για τη σωτηρία των ανθρώπων[2], αλλά και στην παράδοση ότι αμφότεροι υπήρξαν ευλογημένοι από την κοιλιά της μητέρας τους (καθώς και ο προφήτης Ιερεμίας).
Η περίσταση αυτή εορτάζεται ευρύτατα σε πολλά έθνη της Γης.
Η παραδοσιακή αφήγηση
Η Αγία Άννα και ο Άγιος Ιωακείμ με τη Μαρία (Παναγία) ως βρέφος ή νήπιο
Το Πρωτοευαγγέλιο του Ιακώβου περιγράφει τον πατέρα της Θεοτόκου, τον Ιωακείμ (Γιεχογιακίμ στην εβραϊκή γλώσσα) ως εύπορο μέλος μιας από τις Δώδεκα φυλές του Ισραήλ. Ωστόσο, ο ίδιος και η σύζυγός του ήταν βαθιά στενοχωρημένοι από το ότι δεν είχαν παιδιά.[3] Για τον λόγο αυτό, προσευχήθηκαν και είχαν συμφωνήσει να αφιερώσουν το τέκνο τους στον Θεό. Και πράγματι δέχθηκαν ένα θεϊκό μήνυμα ότι θα αποκτούσαν παιδί.
Η βασική παράδοση τοποθετεί τον τόπο της γεννήσεως της Θεοτόκου στη Σέπφωρι, το σημερινό Τζίπορι του Ισραήλ, όπου έχει ανασκαφεί μία βασιλική του 5ου αιώνα. Σύμφωνα με κάποιες άλλες αναφορές, η Παναγία γεννήθηκε στη Ναζαρέτ, ενώ σύμφωνα με άλλες σε ένα σπίτι κοντά στην Πύλη των Αμνών, στα Ιεροσόλυμα. Είναι πιθανό ένας εύπορος άνθρωπος όπως ο Ιωακείμ να διατηρούσε ένα σπίτι στην Ιουδαία και ένα στη Γαλιλαία.[4] Ωστόσο, και η καλή οικονομική του κατάσταση αμφισβητείται από μελετητές όπως ο Charles Souvay[5]
Το παλαιότερο κείμενο που μνημονεύει την εορτή είναι ένας ύμνος του 6ου αιώνα. Πιθανώς ο σχετικός εορτασμός άρχισε κάπου στη Συρία ή στην Παλαιστίνη στις αρχές του ίδιου αιώνα, όταν μετά την Τρίτη Οικουμενική Σύνοδο της Εφέσου, οι εκδηλώσεις ευσέβειας προς τη Μητέρα του Θεού αυξήθηκαν σε ένταση και αριθμό, ιδίως στη Συρία.[8]
Η πρώτη τέλεση λειτουργίας για την εορτή του Γενεσίου συνδέεται με τα θυρανοίξια, τον 6ο αιώνα, της Basilica Sanctae Mariae ubi nata est, που είναι σήμερα γνωστή ως Ναός της Αγίας Άννας στην Ιερουσαλήμ. Ο αρχικός ναός (5ος αιώνας) ήταν μία βασιλική προς τιμή της Θεοτόκου, που ανεγέρθηκε στο σημείο, γνωστό ως «Δεξαμενή του βοσκού», όπου βρισκόταν το σπίτι των γονέων της Παναγίας.[1] Κατά τον 7ο αιώνα το Γενέθλιο εορταζόταν πλέον από τους Βυζαντινούς ως η εορτή της γεννήσεως της Παρθένου Μαρίας. Καθώς η ιστορία της γενέσεως της Παναγίας είναι γνωστή μόνο από απόκρυφες πηγές και ο εορτασμός της άρχισε στη Μέση Ανατολή, η Δυτική Εκκλησία άργησε περισσότερο να υιοθετήσει την εορτή. Στη Ρώμη άρχισε να τιμάται περί τα τέλη του 7ου αιώνα, αφού μεταφέρθηκε από μοναχούς της Ανατολής.[2]
Η επισκοπή της Ανζέ στη Γαλλία υποστηρίζει ότι ο τοπικός Άγιος Μαυρίλιος εγκαινίασε τον εορτασμό του Γενεσίου της Θεοτόκου στην πόλη πολύ νωρίτερα, μετά από μία αποκάλυψη περί το έτος 430: Μια νύκτα της 8ης Σεπτεμβρίου ένας άνδρας άκουσε αγγέλους να τραγουδούν στα ουράνια και ρώτησε γιατί τραγουδούν. Τότε του είπαν πως χαίρονταν επειδή η Παρθένος Μαρία είχε γεννηθεί εκείνη τη νύχτα.[9] Ωστόσο, αυτός ο θρύλος δεν υποστηρίζεται από ιστορικές πήγες.[8]
Σχετικά έθιμα
Οι αμπελουργοί στη Γαλλία αποκαλούν αυτή την εορτή «Παναγιά του Τρύγου» και συνήθιζαν να φέρνουν τα καλύτερα σταφύλια στον τοπικό ναό για να ευλογηθούν και μετά έβαζαν τσαμπιά στα χέρια του αγάλματος της Παρθένου. Μέρος του εορτασμού της ημέρας είναι και εορταστικό γεύμα που περιλαμβάνει τα σταφύλια της νέας σοδειάς.[10]
Στη Γκόα της Ινδίας η εορτή αποκαλείται Monti και αποτελεί μεγάλη εορτή οικογενειακού χαρακτήρα και ευχαριστιακού περιεχομένου για τη νέα σοδειά, με εορταστικό γεύμα επικεντρωμένο στα ευλογηθέντα σιτηρά του θερισμού.[11] Αλλά και νοτιότερα, στην πόλη Μανγκαλόρ οι εκ των κατοίκων Χριστιανοί τρώνε λαχανικά και όσπρια. Ο ιερέας ευλογεί ένα στάχυ, του οποίου ο καρπός προστίθεται στο φαγητό. Πριν την ημέρα της εορτής στις 8 Σεπτεμβρίου τηρούνται εννέα ημέρες προσευχών και παρακλήσεων, ακολουθούμενες από τοποθέτηση ανθέων στο άγαλμα της Παναγίας-βρέφους.
Μονές και ναοί
Στην Ορθοδοξία
Στην Ελλάδα υπάρχουν αρκετές μονές αφιερωμένες στο Γενέσιο της Θεοτόκου, όπως:
Η Μονή Γενεσίου της Θεοτόκου στην κωμόπολη Σάξονμπεργκ της Πενσυλβάνια, βορείως του Πίτσμπεργκ, είναι το παλαιότερο Ελληνορθόδοξο γυναικείο μοναστήρι σε ολόκληρη την Αμερική, αν και ιδρύθηκε μόλις το 1989.[12] Ο ναός της Γεννήσεως της Θεοτόκου στην κωμόπολη Μάντισον του Ιλινόι ανήκει στη ρωσική Αυτοκέφαλη Ορθόδοξη Εκκλησία Αμερικής.[13]
Στον Καθολικισμό
Ο Καθεδρικός Ναός της Γεννήσεως της Παρθένου Μαρίας είναι η έδρα της Ρωμαιοκαθολικής Επισκοπής του Μπιλόξι, στο Μισισίπι.[14] Υπάρχει επίσης Καθεδρικός Ναός της Γεννήσεως της Παρθένου Μαρίας στο Τζούνο (Αλάσκα).[15] Ιστορικός είναι ο Ναός της Γεννήσεως της Παρθένου Μαρίας στο Χάι Χιλ του Τέξας, που ανεγέρθηκε το 1906. Ο ενοριακός ναός της Γεννήσεως της Παρθένου Μαρίας στο Λορέιν του Οχάιο ιδρύθηκε το 1898 για να εξυπηρετήσει τις ανάγκες της εκεί πολωνοαμερικανικής κοινότητας.[16] Ο Ναός και το Σχολείο της Γεννήσεως της Μαρίας[17][18] στο Μπλούμινγκτον (Μινεσότα) υπάγεται στη Ρωμαιοκαθολική Αρχιεπισκοπή Αγίου Παύλου-Μιννεαπόλεως.
Στο Ισλάμ
Το Κοράνιο αφηγείται τη γέννηση της Μαρίας στην τρίτη Σούρα (Κεφάλαιο), όπου αναφέρεται ο πατέρας της ως Ιμράν (τίτλος του κεφαλαίου) και η μητέρα της ως Χάνα. Η Χάνα προσευχήθηκε στον Θεό να εκπληρωθεί η επιθυμία της να αποκτήσει παιδί (3.35) και ορκίσθηκε αν εισακουόταν η προσευχή της να αφιερώσει το τέκνο της στην υπηρεσία του Θεού (μία ευθεία αναφορά στην Άννα της Παλαιάς Διαθήκης, της οποίας η απόκτηση τέκνου, του Σαμουήλ, συνοδεύεται από πανομοιότυπο αφήγημα). Προσευχήθηκε ακόμη για το τέκνο της να προστατεύεται δια βίου από τον Σατανά (αραβ. Shayṭān). Αντιστοίχως η χαντίθ (μουσουλμανική ιερά παράδοση) καταγράφει ότι τα μόνα τέκνα επί Γης που γεννήθηκαν χωρίς το «άγγιγμα του Σατανά» ήσαν η Μαρυάμ (Παναγία) και ο Ισά (Ιησούς).[19]
