Αντώνης Φωστιέρης

Αντώνης Φωστιέρης
Όνομα στη μητρική γλώσσα	Αντώνης Φωστιέρης (Ελληνικά)
Γέννηση	16  Μαΐου 1953 Αθήνα
Χώρα πολιτογράφησης	Ελλάδα
Σπουδές	Πανεπιστήμιο του Παρισιού και Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών
Ιδιότητα	συγγραφέας και ποιητής
Βραβεύσεις	Κρατικό Βραβείο Ποίησης
Σχετικά πολυμέσα

Ο Αντώνης Φωστιέρης (16 Μαΐου 1953) είναι Έλληνας ποιητής, από τους σημαντικότερους της Γενιάς του ’70.

Βιογραφία

Γεννήθηκε στην Αθήνα στις 16 Μαΐου 1953 και κατάγεται από την Αμοργό. Δημοσίευσε τα πρώτα του ποιήματα σε ηλικία δώδεκα ετών, ενώ ως μαθητής Γυμνασίου και Λυκείου συνεργάστηκε με τη Διάπλαση των Παίδων και τη Νέα Εστία. Σε ηλικία δεκαέξι ετών εξέδωσε την πρώτη του ποιητική συλλογή Στροφές και Μεταλλάξεις (που αργότερα απέσυρε) και δεκαοκτώ ετών Το Μεγάλο Ταξίδι.^[1] Έχουν εκδοθεί και κυκλοφορούν δεκαοκτώ μεταφράσεις βιβλίων του σε ευρωπαϊκές γλώσσες. Η ποίησή του έχει τιμηθεί με πολλά λογοτεχνικά βραβεία και περιλαμβάνεται σε πολυάριθμες ανθολογίες, ελληνικές και ξένες, καθώς και στα Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας της Γ΄ τάξης του Λυκείου. Το 1974 ίδρυσε –και εξέδιδε για δύο χρόνια– το ποιητικό περιοδικό Η Νέα Ποίηση. Από τον Ιανουάριο του 1981 συνεκδίδει και διευθύνει το έγκυρο λογοτεχνικό περιοδικό Η Λέξη (Κρατικό Βραβείο Περιοδικού 2008). Είναι μέλος της Εταιρείας Συγγραφέων.

Σπουδές

Ο Αντώνης Φωστιέρης φοίτησε στο Μαράσλειο Πρότυπο Δημοτικό Σχολείο και στο Λεόντειο Λύκειο Πατησίων. Αποφοίτησε με άριστα από το Λύκειο (1971) και πέτυχε πρώτος στις εισαγωγικές (Πανελλήνιες) εξετάσεις της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, όπου φοιτά με υποτροφία του Ιδρύματος Κρατικών Υποτροφιών. Το 1976 παίρνει το πτυχίο του με άριστα και συνεχίζει με μεταπτυχιακές σπουδές Ιστορίας Δικαίου στο Παρίσι (Πανεπιστήμιο του Παρισιού) με υποτροφία του γαλλικού κράτους (1976-1980).

Βραβεία

• 1978: Βραβείο Plotin του περιοδικού Τομές (για τις συλλογές Σκοτεινός Έρωτας και Ποίηση μες στην Ποίηση)
• 1993: Διεθνές Βραβείο Καβάφη
• 1998: Βραβείο Βρεττάκου του Δήμου Αθηναίων (για τη συλλογή Η σκέψη ανήκει στο πένθος)
• 2004: Βραβείο Ποίησης του περιοδικού Διαβάζω (για τη συλλογή Πολύτιμη Λήθη)
• 2004: Κρατικό Βραβείο Ποίησης (για τη συλλογή Πολύτιμη Λήθη)
• 2010: Βραβείο Ιδρύματος Κώστα και Ελένης Ουράνη της Ακαδημίας Αθηνών, για το σύνολο του έργου του.

Το ποιητικό του έργο

Χειρόγραφο του Αντώνη Φωστιέρη

Η ποιητική γλώσσα του Φωστιέρη ξεχωρίζει για τη διαύγεια και τον τόνο οικειότητας που τη διακρίνει. Είναι «γλώσσα πυκνή και λεπτοδουλεμένη στην εντέλεια, μέσω της οποίας ο ποιητής διατυπώνει μια στάση ζωής».^[2] Κύριο χαρακτηριστικό του ποιητικού του ιδιώματος αποτελεί η σύζευξη της συναισθηματικής (και αισθητικής) συγκίνησης με τον φιλοσοφικό στοχασμό, όπως παρατηρεί ο γάλλος μεταφραστής του Μισέλ Βόλκοβιτς: «Ο Φωστιέρης υπήρξε εξαρχής, σαν απόγονος των Προσωκρατικών, στοχαστής ακριβής στις διατυπώσεις του, που μετατρέπει με τρόπο μοναδικό τα αισθήματα σε σκέψεις, αλλά προπάντων τις σκέψεις σε αισθήματα. Ένας δεξιοτέχνης ποιητής, μεγάλος δημιουργός εικόνων, που ανιχνεύει τις πολλαπλές σημασίες της γλώσσας. Πυκνή, στιλπνή, λαμπερή, λεπτουργημένη με ακρίβεια σαν ωρολογιακός μηχανισμός – που το τικ τακ του ακούγεται σαν χτύπος καρδιάς – η ποίησή του, φαινομενικά διαυγής, με όλους τους ηχητικούς της συνδυασμούς και τις αμφισημίες της, χαρακτηρίζεται από την παιγνιώδη της χάρη αλλά και από την αγωνία που την διατρέχει υπόγεια. Και αυτό είναι ένα ακόμη στοιχείο που της χαρίζει, αναμφίβολα, μια γοητεία συχνά διαβολική».^[3]

Δεσπόζουσα θέση στη θεματική του Φωστιέρη κατέχουν τα θεμελιακά οντολογικά ερωτήματα, η καταγωγική ρίζα της ύπαρξης, η φασματική παρουσία του θανάτου, η πάλη και η αλληλοπεριχώρηση των αντιθέτων, η μνήμη και η λήθη, το σκοτάδι, αλλά και ο έρωτας, το πάθος, η γλώσσα, καθώς και η ίδια η ποίηση. «Η γλώσσα του Φωστιέρη», εκτιμά η Κική Δημουλά, «ως άγρυπνος προστάτης του, κατάφερε να ξεφύγει από τις μαγνητίζουσες σειρήνες γλώσσες των επηρεασμών και από τα έτοιμα, παγιδευτικά θέλγητρα της μίμησης, στα οποία πιάστηκαν αι γενεαί πάσαι των νέων ποιητών, και μπόρεσε να χαράξει μια νέα οδό, με προορισμό το δικό της γνώρισμα. Ο λόγος του επιτίθεται στο δύστροπο βάθος των πραγμάτων και των εννοιών με την πολιορκητική απορία εφήβου».^[4] Ανάλογες είναι και οι εκτιμήσεις του Τάσου Λειβαδίτη: «Το πραγματικό ταλέντο, ανάμεσα στ’ άλλα στοιχεία που το συγκροτούν, έχει και το στοιχείο της νεότητας. Κι ακριβώς γιατί είναι έτσι πλασμένη η 'εφηβίζουσα' ιδιοσυγκρασία του Φωστιέρη, βρίσκει τον καλύτερο εαυτό της στον έρωτα και στην ποίηση. Ιδιαίτερα όταν αναφέρεται στην ποίηση, είναι συχνά υποδειγματικός».^[5]

Παρά το υπαρξιακό έρεβος που χαίνει στο βάθος, η γραφή του παραμένει χαρίεσσα, νευρώδης, ευρηματική, συχνά σαρκαστική (και αυτοσαρκαστική), «σκωπτική, δυναμική και έντεχνα ιδιωματική», καθώς υπογραμμίζει σε κριτική του ο Νάνος Βαλαωρίτης.^[6] Και ο Κώστας Γεωργουσόπουλος προσθέτει: «Η ποίηση του Φωστιέρη είναι ένας αιφνιδιασμός, ως διαρρηγνύει το κρύσταλλο της ελπίδας μας, την ψευδαίσθηση της μακαριότητάς μας. Όποιος εκπλήττεται με την ωμή του ειλικρίνεια, με τον καιρό συνηθίζει στον υπαρξιακό ζόφο. Εντέλει το ποιητικό σύμπαν του Φωστιέρη είναι ένα χαροποιόν πένθος, γιατί ο λόγος του είναι εντούτοις ευφρόσυνος, όπως κάθε λόγος απελευθερωμένος από όρκους και απαγορεύσεις. Ο Φωστιέρης είναι ο ποιητής του υποδόριου καγχασμού και του νηφάλιου θυμού».^[7]

Θρεμμένος με την ελληνική και ξένη ποίηση στη διαχρονία της, εισάγει σποραδικά στον λόγο του και αξιοποιεί οργανικά, με σύγχρονο τρόπο, δομικά στοιχεία από την παράδοση προσδίδοντάς τους νέα δυναμική (παρηχήσεις και συνηχήσεις, αντιστίξεις, αναγραμματισμούς, αποστροφές προς τον αναγνώστη και ρητορικές ερωτήσεις, συνομιλία με ποιήματα και ποιητές, ενσωμάτωση αρχαίων ή ιδιωματικών λέξεων, εκφράσεις της αργκό κ.λπ.), έτσι ώστε ο Θεόφιλος Δ. Φραγκόπουλος να υποστηρίξει ότι πρόκειται «για την πρώτη μεγάλη μεταμοντερνιστική ποίηση στον τόπο μας».^[8]

Ειδικά όσον αφορά στη γλώσσα, η Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ επισημαίνει: «Άλλο ενδιαφέρον στοιχείο σ’ αυτή τη μεταφυσική χρήση της λέξης που κάνει ο Φωστιέρης –κι εννοώ την υπέρβαση των γνωστών ορίων της– είναι που τη συνδυάζει μ’ ένα κουβεντιαστό, καθημερινό τόνο, πράγμα που δηλώνει μια φυσικότητα στη σχέση με τη λέξη σ’ όλο της το νοηματικό αχανές».^[9] Αντίστοιχα, οι εικόνες του, παρά το φιλοσοφικό και στοχαστικό τους υπόβαθρο, προβάλλουν με αναγνωρισιμότητα και ενάργεια εικαστικής σύνθεσης, ενώ ο στίχος δεν χάνει ποτέ τον μουσικό του βηματισμό. Η Μαργαρίτα Καραπάνου γράφει σχετικά, σε κριτική της για Το θα και το να του θανάτου: «Η ποίηση του Αντώνη Φωστιέρη μου θυμίζει πάντα τον Ιερώνυμο Μπος και τον Φράνσις Μπέικον. Και στη μουσική, τον Μάλερ. Έτσι, χωρίς σύνορα, εποχές, είδη, στεγανά, η σκέψη συνυπάρχει, άρα υπάρχει. Και ο Αντώνης Φωστιέρης, με το τελευταίο του βιβλίο, ανήκει πια κι αυτός στο παγκόσμιο πνευματικό τοπίο».^[10]

Τέλος, ιδιαίτερο γνώρισμα της ποίησής του αποτελεί αναμφισβήτητα το στοιχείο της ανατροπής και της έκπληξης. Σε μορφολογικό επίπεδο παρατηρούνται δισημίες και πολυσημίες, ομοηχίες, αναγωγή στην ετυμολογική, ιστορική ή κυριολεκτική διάσταση των λέξεων, παλίνδρομες καρκινικές γραφές και συντακτικές καινοτομίες, ενώ στο επίπεδο της θεματικής του γίνεται συχνά φανερή η αμφισβήτηση και αναστροφή παγιωμένων λογικών αξιωμάτων και κατεστημένων δομών, προκειμένου να προβληθεί πειστικά μια νέα (κρυμμένη ή σκοτεινή, όμως στέρεη) αλήθεια. Σύμφωνα με τον Τίτο Πατρίκιο: «Το απρόοπτο, στον ποιητικό λόγο του Φωστιέρη, ανατρέπει την καθιερωμένη ροή των πραγμάτων, τα αναποδογυρίζει, κι έτσι σε κάνει να τα αντικρίζεις από την αρχή, βλέποντας και την εσωτερική πλευρά τους. Εντούτοις η ανατροπή αυτή δεν αποτελεί κατάργηση των λογικών ειρμών, αλλά αντιμετάθεση των συμβατικών ειρμών με αντισυμβατικούς».^[11]

Ποιητικές συλλογές

• 1971: Το Μεγάλο Ταξίδι
• 1973: Εσωτερικοί χώροι ή Τα είκοσι
• 1977: Ποίηση μες στην Ποίηση (Κέδρος)
• 1977: Σκοτεινός Έρωτας (Κέδρος 1977, β΄ έκδ. Εγνατία/Τραμ 1979, γ΄ έκδ. Καστανιώτης 1985, δ΄ έκδ. 1999)
• 1981: Ο διάβολος τραγούδησε σωστά (Εγνατία 1981, β΄ έκδ. Καστανιώτης 1985, γ΄ έκδ. 1999)
• 1987: Το θα και το να του θανάτου (Καστανιώτης 1987, β΄ έκδ. 1990)
• 1996: Η σκέψη ανήκει στο πένθος (Καστανιώτης 1996, β΄ έκδ. 2000)
• 2003: Πολύτιμη Λήθη (Καστανιώτης 2003, β΄ έκδ. 2004, γ΄ έκδ. 2005, δ΄ έκδ. 2007)
• 2007: Ο ήχος του σφυγμού (συλλεκτική έκδοση με πρωτότυπα χαρακτικά του Αλέκου Φασιανού, Μίμνερμος 2007)
• 2008: Ποίηση 1970-2005 (συγκεντρωτική έκδοση όλων των ποιημάτων, Καστανιώτης 2008, β΄ έκδ. 2010)
• 2013: Τοπία του Τίποτα (Καστανιώτης)
• 2019: Ζωγραφική Συνομιλία με την Ποίηση (Καστανιώτης, με πρωτότυπη εικονογράφηση των ποιημάτων του από τον Γιάννη Ψυχοπαίδη)
• 2020: Θάνατος ο Δεύτερος (Καστανιώτης)
• 2021: Άπαντα Τα Ποιήματα 1970-2020 (Καστανιώτης) ISBN 978-960-03-6938-0

Μεταφράσεις

• 1984: Συμβουλές σ’ ένα νέο ποιητή του Μαξ Γιάκομπ (Max Jacob) (εκδ. Καστανιώτη)

Συνεργασίες

Με τον Θανάση Νιάρχο:

• διηύθυνε επί επτά χρόνια την ετήσια έκδοση Ποίηση (Ποίηση ’75 έως και Ποίηση ’81 )
• μετέφρασε τον Καιρό των δολοφόνων του Χένρυ Μίλλερ (Εγνατία/Τραμ 1978, β΄ έκδοση Νεφέλη 1982) και τα
• Ποιήματα του Μπορίς Βιάν (Γνώση 1982, β΄ έκδοση 1992)
• συνέθεσε τις ανθολογίες Σύγχρονη Ερωτική Ποίηση (εκδ. Καστανιώτη 1987, ζ΄ έκδοση 2006),
• Έλληνες ποιητές για τη θάλασσα (εκδ. Καστανιώτη 1997),
• Ποίηση για την Ποίηση (εκδ. Καστανιώτη 2007),
• Ποιητικές Συνομιλίες / ελληνικά ποιήματα για ξένους ποιητές (Οδός Πανός, 2012)
• εξέδωσε τον τόμο συνομιλιών με πενήντα συγγραφείς και καλλιτέχνες Σε δεύτερο πρόσωπο (εκδ. Καστανιώτη 1990) και τον
• συλλογικό τόμο Αιγαίο: Λογοτεχνία και Τέχνη (Η Λέξη / Υπ. Αιγαίου 2001)
• από τον Ιανουάριο του 1981 εκδίδει και διευθύνει το έγκυρο λογοτεχνικό περιοδικό Η Λέξη (Α΄ Κρατικό Βραβείο Περιοδικού, 2008).

Μεταφράσεις έργων του

• Dark Eros, μτφ. Kimon Friar, California: Realities Library, 1984, β΄ έκδ. 1986.
• The Devil Sang in Tune, μτφ. Kimon Friar, California: Realities Library, 1984, β΄ έκδ. 1986.
• Mørk Eros, μτφ. Willy G. Pedersen, Arhus: Husets Forlag, Denmark, 1998.
• Djævelen Sang Rent, μτφ. Willy G. Pedersen, Arhus: Husets Forlag, Denmark, 1998.
• La Pensée Appartient au Deuil, μτφ. Michel Volkovitch, Paris: Desmos/Cahiers grecs, 1998.
• La Reflexion Pertenece al Luto, μτφ. Nina Anghelidis - Carlos Spinedi, Buenos Aires: Edit. Metáfora, 1998.
• Nostalgia del Presente, μτφ. Nicola Crocetti, Milano: Crocetti Editore, 2000, β΄ έκδ. 2001.
• Segnali Morse, μτφ. Maurizio De Rosa, Milano: En Plein Officina, 2002.
• Prezioso Oblio, μτφ. Nicola Crocetti, Milano: Poesia/195, 2005.
• Мисао Припада Жалости, μτφ. Momcilo Radic, Nis: Gradinarnik/NKC, Serbia, 2008.
• Kамење Драгоценог заборава, μτφ. Momcilo Radic, Nis: Gradinarnik/NKC, Serbia, 2008.
• Precious Oblivion, μτφ. Thom Nairn - Dionysia Zervanou, Edinburgh: Dionysia Press, 2008.
• Oubli Précieux, μτφ. Clio Mavroeidakos-Muller, Paris: Desmos/Poésie, 2008.
• Sehnsucht nach Gegenwart, μτφ. Hans και Niki Eideneier, Köln: Romiosini/Poesie griechisch-deutsch, 2013.
• Dichtung in der Dichtung, μτφ. Hans και Niki Eideneier, Köln: Romiosini/Poesie griechisch-deutsch, 2013.
• Poesia nella Poesia, μτφ. Nicola Crocetti, Milano: Crocetti Editore, 2013.
• Paesaggi del Nulla, μτφ. Nicola Crocetti, Milano: Poesia/292, 2014.
• Në sallonin tuaj fëshfërin pylli, μτφ. Niko Kacalidha, Tirana: Neraida, 2014.
• Landscapes of nothing, μτφ. Yannis Goumas, Romi publications, 2021.
• Ars Poetica: Poetry Within Poetry and Other Poems, μτφ. Irene Loulakaki-Moore, London: Colenso Books, 2023.

Δισκογραφία

Μελοποιημένα ποιήματά του περιέχονται στα CD:

• Γιάννης Μαρκόπουλος: Αθέατος Σφυγμός (Columbia/Sony 1997)
• Θάνος Μικρούτσικος: Ανέκδοτα τραγούδια (Ελευθεροτυπία 2009)
• Θανάσης Νικόπουλος: Τραγούδια του έρωτα και της θάλασσας (Ευφωνία 2002)

Ανάγνωση 55 ποιημάτων του σε CD:

• Ο Αντώνης Φωστιέρης διαβάζει Φωστιέρη (Lyra/Διόνυσος 2009)

Αφιερώματα στο έργο του

• 1979: περιοδικό Πολιορκία, τεύχος 6 (Απρίλιος-Μάιος)
• 1997: περιοδικό Ελί-τροχος, τεύχ. 12 (Άνοιξη-Καλοκαίρι)
• 1997: περιοδικό Αλφειός, τεύχ. 12-13 (Καλοκαίρι)
• 2000: περιοδικό Εμβόλιμον, τεύχ. 41-42
• 2005: περιοδικό Poesia (Μιλάνο), τεύχ. 195 (Ιούνιος)
• 2010: περιοδικό Εντευκτήριο, τεύχ. 91 (Οκτώβριος-Δεκέμβριος)

Συνεντεύξεις

• 2014: «Ο μονοφυσιτισμός, στον χώρο της ποίησης, αποτελεί αίρεση», συνέντευξη του Αντώνη Φωστιέρη στον Δημήτρη Κοσμόπουλο, περιοδικό Νέα Ευθύνη, τεύχ. 22 (Μάρτιος-Απρίλιος), σσ. 153-158.
• 2014: «Η ποίηση είναι τέχνη της σιωπής», συνέντευξη του Αντώνη Φωστιέρη στον Μανώλη Πιμπλή, εφημερίδα Τα Νέα, Βιβλιοδρόμιο, 20-21.09.2014.

Παραπομπές

1. Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος-Larousse-Britannica, τόμ. 52, 2007, σελ.232, ISBN 978-960-6715-32-7, Εγκυκλοπαίδεια Δομή, τόμ. 30, σελ. 320-321, ISBN 960-8177-82-0, Εγκυκλοπαίδεια Υδρία-Cambridge-Ήλιος, τόμ. 12, σελ. 4025-4026, ISBN 960-7190-12-2
2. Loulakaki-Moore, Irene (11-01-2010). «Precious Poetry». Athens News: 30. 
3. M. Volkovitch, La Pensée Appartient au Deuil, σελ. 110, 1998, Παρίσι: Desmos/Cahiers grecs, ISBN 978-2-911427-80-0. Για μια ενδελεχή ανάλυση της σχέσης της ποίησης του Φωστιέρη με τους Προσωκρατικούς με έμφαση στον Ηράκλειτο βλέπε και τη μελέτη ‘The Dark Philosopher and the postmodern turn: Heraclitus in the poetry of Seferis, Elytis and Fostieris’, Byzantine and Modern Greek Studies Journal, Vol. 38, no.1 Μάρτιος 2014, Print ISSN 0307-0131|Online ISSN 1749-625X.
4. Εισήγηση της Κικής Δημουλά προς το ΄Ιδρυμα Ουράνη της Ακαδημίας Αθηνών για την απονομή του Βραβείου Ποίησης 2010 στον Α. Φ. για το σύνολο του έργου του.
5. Τάσος Λειβαδίτης, 'Αντώνη Φωστιέρη: Σκοτεινός Έρωτας -Ποίηση μες στην Ποίηση', εφημ. Η Αυγή, 19.11.1978. Και στο βιβλίο του Έλληνες ποιητές, εκδ. Καστανιώτη 2004, σελ. 37-39, ISBN 960-03-3880-9.
6. Βαλαωρίτης, Νάνος (04-05-1997). «Οι μαύρες λέξεις». Το Βήμα. 
7. Γεωργουσόπουλος, Κώστας (2000). «Γραφή Ασεβείας». Εμβόλιμον (41-42): 17. 
8. Φραγκόπουλος, Θ. Δ.; Φωστιέρης, Αντώνης (15-02-1988). «Η σκέψη ανήκει στο πένθος». Νέα Εστία (1455). 
9. Αγγελάκη-Ρουκ, Κατερίνα (Ιούνιος 2006). «Το σκοτάδι του Αντώνη Φωστιέρη». Εντευκτήριο (73): 55-56. 
10. Καραπάνου, Μαργαρίτα (07-02-1988). «Στα όρια του ποιητικού λόγου». Το Βήμα. 
11. Τίτος Πατρίκιος, «Η ποίηση ανήκει σε όλους» περ. Εμβόλιμον, ό.π., σελ. 12.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Η σελίδα του Αντώνη Φωστιέρη για το 2001 Frankfurt Book Fair (Greek)
• Η σελίδα του ποιητή στην ιστοσελίδα της Εταιρείας Ελλήνων Συγγραφέων
• Συνέντευξη του ποιητή για την εκπομπή «Τιμής Ένεκεν» του Δαυΐδ Ναχμία (ΕΡΤ)
• Η σελίδα του ποιητή στον κόμβο του ΕΚΕΒΙ Αρχειοθετήθηκε 2016-03-07 στο Wayback Machine.
• Θανάσης Βενέτης: «Η αποφθεγματική ποίηση του Αντώνη Φωστιέρη»