Χώρα των Βάσκων (αυτόνομη κοινότητα)

Για την ευρύτερη περιοχή, δείτε: Χώρα των Βάσκων.

Euskadi (βασκικά), País Vasco (ισπανικά) Αυτόνομη Κοινότητα της Χώρας των Βάσκων Euskal Autonomia Erkidegoa (βασκικά) Comunidad Autónoma del País Vasco (Ισπανικά)
Αυτόνομη κοινότητα
Σημαία Έμβλημα
Χάρτης
Χώρα	Ισπανία
Πρωτεύουσα	Βιτόρια-Γκαστέιζ (ντε φάκτο) Μπιλμπάο (μεγαλύτερη πόλη)
Διοίκηση
• Πρόεδρος	Lehendakari (αρχηγός κυβέρνησης) Ινίγο Ουρκούλου
Έδρες
• Βουλή	18
• Γερουσία	15
Επίσημες γλώσσες	Βασκικά, ισπανικά
Έκταση
• Συνολική	7.234 χλμ²
• Ποσοστό	4,9%
• Κατάταξη	14η
Πληθυσμός
• Συνολικός	2.189.534
• Ποσοστό	4,9%
• Πυκνότητα	300
• Κατάταξη	7η
ISO 3166-2	ES-PV
Ιστοσελίδα	Κυβέρνηση των Βάσκων

Η Χώρα των Βάσκων (βασκικά: Euskal Autonomia Erkidegoa‎‎, ισπανικά: Comunidad Autonoma Vasca‎‎, γαλλικά: Communauté Autonome du Pays Basque‎‎) έχει μεγάλη ιστορία της οποίας οι ρίζες είναι ασαφείς. Αυτό το γεγονός, σε συνδυασμό με την ύπαρξη των βασκικών, μια απομονωμένη γλώσσα που δεν διατηρεί σχέση με καμία από τις υπόλοιπες γνωστές γλώσσες του κόσμου, προσέλκυσαν από νωρίς το ενδιαφέρον ιστορικών και γλωσσολόγων. Μετά τη ρωμαϊκή και βησιγοτθική κατάκτηση, απέφυγε τον μουσουλμανικό έλεγχο και τέθηκε μεταξύ των δύο σημαντικότερων κρατικών οντοτήτων της βόρειας Ιβηρικής, των βασιλείων της Ναβάρας και της Καστίλης, καταλήγοντας εν τέλει να ενσωματωθούν στη δεύτερη. Οι σχέσεις μεταξύ των κατοίκων της Βασκονίας και των ηγεμόνων τους ορίστηκαν βάσει των ιστορικών βασκικών νόμων οι οποίοι σε μεγάλο βαθμό καθορίζουν τη βασκική ιδιαιτερότητα που αναγνωρίζεται και από το ισχύον ισπανικό σύνταγμα που χαρακτηρίζει τη Χώρα των Βάσκων ως ιστορική εθνότητα της Ισπανίας. Κατά τον 19ο και 20ό αιώνα, αποτέλεσε μαζί με την Καταλονία τις μοναδικές περιοχές του Ισπανικού κράτους που εκβιομηχανοποιήθηκαν, λόγω κυρίως της υψηλής ποιότητας του τοπικού σιδήρου. Η επεξεργασία σιδήρου και η αλιεία στον Ατλαντικό ωκεανό (με τους Βάσκους να φτάνουν μέχρι την Τερανόβα στον σημερινό Καναδά) αποτέλεσαν διαχρονικά τις πιο αποδοτικές ασχολίες των κατοίκων της. Την ίδια εποχή ο βασκικός εθνικισμός αναδείχθηκε σε κυρίαρχη πολιτική δύναμη και το 1936 πέτυχε το πρώτο καθεστώς αυτοδιοίκησης που ακυρώθηκε μετά την επικράτηση των εθνικιστών στον Ισπανικό Εμφύλιο. Μετά το πέρας της δικτατορίας του στρατηγού Φράνκο και την επαναφορά της δημοκρατίας στην Ισπανία, το Εουσκάδι απέκτησε ένα νέο καθεστώς αυτονομίας το 1979. Την ίδια εποχή γνώρισε μια μαζική αποβιομηχάνιση που προκάλεσε πολλά κοινωνικά προβλήματα, τα οποία όμως με την πάροδο του χρόνου ξεπεράστηκαν και σήμερα η περιφέρεια αποτελεί μία από τις πιο πλούσιες της Ισπανίας, με μέσο μισθό τα 1950€, τον υψηλότερο της χώρας.^[1]

Το καθεστώς αυτονομίας αναγνωρίζει δύο επίσημες γλώσσες, τα βασκικά και τα ισπανικά. Οι βασικοί θεσμοί της περιφέρειας είναι το βασκικό Κοινοβούλιο και η Κυβέρνηση, αμφότερες με έδρα τη Βιτόρια-Γκαστέις που λειτουργεί ως εκ των πραγμάτων πρωτεύουσα. Σε ένα παρόμοιο επίπεδο με αυτό της Ναβάρας, η Χώρα των Βάσκων διαθέτει ένα ιδιαίτερο φορολογικό καθεστώς που το επιτρέπει να δρα με μεγαλύτερη αυτονομία σε τέτοια θέματα στις σχέσεις του με το Ισπανικό κράτος.

Γεωγραφία

Η Αυτόνομη Κοινότητα της Χώρας των Βάσκων περιτριγυρίζεται από την Κανταβρική Θάλασσα (τον Βισκαϊκό κόλπο, στα βασκικά Bizkaiko golkoa), τη Γαλλία (Ακουιτανία), την Καστίλλη και Λεόν, τη Ναβάρρα, τη Λα Ριόχα και την Κανταβρία. Πρόκειται για μια κυρίως ορεινή περιοχή της οποίας τα όρη θεωρούνται γεωμορφολογική μετάβαση μεταξύ της οροσειρά των Πυρηναίων και των Κανταβρικών ορέων. Το ήπιο ωκεάνιο κλίμα της και ταυτόχρονα εξαιρετικά υγρό (περισσότερα από 1000 mm βροχοπτώσεων ετησίως) και τα πράσινα τοπία της, έρχονται σε αντιπαράθεση με ένα μεγάλο τμήμα της Ιβηρικής Χερσονήσου.

Καλύπτει έκταση μεγέθους 7.234 τ.χλμ. αλλά διαθέτει μια υψηλότατη πληθυσμιακή πυκνότητα (291 κάτοικοι/τ.χλμ.), κάτι που την καθιστά μία από τις πλέον αστικοποιημένες περιοχές της Ισπανίας, με τις μητροπόλεις του Μπιλμπάο (παραπάνω από 800.000 κάτοικοι), του Σαν Σεμπαστιάν και της Βιτόρια-Γαστέις (περίπου 250.000 κάτοικοι), καθώς και ένα ολόκληρο δίκτυο μεσαίων ή μικρών πόλεων.

Αποτελείται από τρεις επαρχίες (επισήμως territorios históricos, ιστορικές περιοχές) :

• Την Άλαβα (στα βασκικά Araba), της οποία η πρωτεύουσα είναι η Βιτόρια-Γαστέις (στα ισπανικά Vitoria, στα βασκικά Gasteiz),
• Την Μπιθκάια (στα βασκικά Bizkaia, στα ισπανικά Vizcaya), της οποία η πρωτεύουσα είναι το Μπιλμπάο (στα βασκικά Bilbao ή Bilbo),
• Την Γκιπούθκοα (στα βασκικά Gipuzkoa, στα ισπανικά Guipúzcoa), της οποία η πρωτεύουσα είναι το Σαν Σεμπαστιάν (στα ισπανικά San Sebastián, στα βασκικά Donostia).

Ιστορία

Η Γέφυρα της Μπιθκάια, Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO

Όσον αφορά την προϊστορία, στη σημερινή Χώρα των Βάσκων έχουν εντοπιστεί σπήλαια με τοιχογραφίες στο Σαντιμαμίνε και το Αλτσέρι και Εκάιν (και τα τρία σπήλαια αποτελούν Μνημεία Παγκόσμιας Κληρονομιάς). Η εισβολή κελτικών φύλων θεωρείται δεδομένη κατά την πρώτη χιλιετία π.Χ. που σηματοδότησαν την έναρξη της Εποχής του Σιδήρου, γεγονός που αποδεικνύουν τόσο οι αρχαιολογικοί χώροι όπως τα castros της Αρόλα, Μαλμασίν ή Μπολύμπουρου. Τα ονόματα των κύριων φύλων του σημερινού Εουσκάδι την εποχή της ενσωμάτωσής του στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία ήταν Καρίστιοι και Αυτριγόνες (Βισκαΐα), Βερόνες (Άλαβα) και Βάρδουλοι και Βασκώνες στην Γκιπούθκοα και τη γειτονική Ναβάρα (η Οιασσώ ήταν πόλη τους). Σύμφωνα με τις τελευταίες θεωρίες, εκείνη την εποχή οι κάτοικοι της περιοχής ήταν πιθανότατα στην πλειοψηφία τους γλωσσολογικά Ινδοευρωπαίοι και παρουσίαζαν ένα ιδιαίτερα αυξημένο βαθμό εκρωμαϊσμού ενώ ως επικράτεια ήταν ενταγμένη πλήρως στο συγκοινωνιακό σύστημα της αυτοκρατορίας.^[2] Τη διαπερνούσε η οδός που ένωνε το Βριγάντιο με τα Βουρδιγαλά και η οδός που ακολουθούσε την πορεία του ποταμού Έβρου προς την Ταραγόνα. Δευτερεύουσες οδοί έκαναν προσβάσιμα τα ρωμαϊκά λιμάνια της ακτής (που ήταν συνδεδεμένα και μέσω θαλάσσης κατά μήκος του Κανταβρικού πελάγους) και τα ορυχεία σιδήρου του εσωτερικού της σημερινής Βισκαΐας.^[3]

Με την πτώση της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, φαίνεται πως λαμβάνει χώρα μια ρήξη στα οικιστικά πρότυπα της περιοχής και σύμφωνα με τη θεωρία της ύστερης βασκοποίησης, μόλις τον 3ο-4ο αιώνα μ.Χ. τα βασκικά αναδεικνύονται σε κυρίαρχη γλώσσα χάρη στην εισβολή βασκόφωνων από την τέως ρωμαϊκή Ακουιτανία βόρεια των Πυρηναίων.^[2] Πέραν τούτου, κατά την ύστερη αρχαιότητα, δεν φαίνεται να εγκαταστάθηκαν στο σημερινό Εουσκάδι ούτε οι Βησιγότθοι ούτε και οι μουσουλμάνοι μετά την κατάκτηση της Ιβηρικής μεταξύ 711 και 714. Το Βασίλειο των Βησιγότθων, κατά της διάρκεια των τριών αιώνων ύπαρξής του, έφερε εις πέρας διάφορες εκστρατείες εναντίον των Βάσκων δίχως ωστόσο να κυριαρχήσει ποτέ ολοκληρωτικά.^[4] Από την άλλη πλευρά, μοναδική περιοχή που υπήρξε μουσουλμανική επικράτεια κατά τον 8ο αιώνα και μόνο ήταν η Άλαβα.^[5] Θεωρείται ακόμη ότι οι μικροί λιμένες της περιοχής έπεσαν θύματα σποραδικών επιδρομών των Βίκινγκς κατά τον 8ο αιώνα και ότι Νορμανδοί εγκαταστάθηκαν εκεί λόγω της ενσωμάτωσης της ακτής στο ευρύτερο σύστημα πλεύσης, πειρατείας και εμπορίου της βορειοδυτικής Ευρώπης.^[6] Από την πλευρά τους, ήδη από το 600 οργανώθηκε στα βόρεια το Δουκάτο της Βασκωνίας, αρχικά από τους βάρβαρους εισβολείς και στη συνέχεια υπό της μεροβίγγειας Φραγκίας.

Από τις τρεις σημερινές επαρχίες, τόσο η Άλαβα όσο και η Βισκαΐα εξαρχής φαίνεται να ενσωματώθηκαν στη σφαίρα επιρροής του βασιλείου των Αστουριών και των διαδόχων του, βασίλειο του Λεόν και βασίλειο της Καστίλης από το 900 κι έπειτα.^[7] Αντίθετα, η Γκιπούθκοα υπήρξε μέχρι το 1200 μέρος του βασιλείου της Ναβάρρας αποτελώντας τη φυσική του έξοδο στη θάλασσα. Από τον 12ο αιώνα κατοχυρώνονται τα δικαιώματα των αστικών πυρήνων και καθορίζονται οι νομικές υποχρεώσεις τους έναντι του βασιλείου της Καστίλης. Για τη Βισκαΐα (μεγάλο μέρος της οποίας είχε οργανωθεί ως Κυριότητα της Βισκαΐας) τόπος σύγκλισης της γενικής συνέλευσης αποτέλεσε η Γκερνίκα ενώ οι έτερες επαρχίες υιοθέτησαν σε μεγάλο βαθμό τους νόμους της Καστίλης.

Κατά την ευρύτερη κρίση του 14ου αιώνα στη δυτική Ευρώπη, τα βασκικά εδάφη είδαν να αναπτύσσεται το φαινόμενο των πολέμου των φατριών που επηρέασε και τη γειτονική Ναβάρα. Η έλλειψη τροφίμων και η αύξηση της θνησιμότητας λόγω και της μαύρης πανώλης επέφεραν μείωση του πληθυσμού των υποτελών των φεουδαρχικών κυρίων οι οποίοι, στην προσπάθειά τους να βρουν νέους τρόπους αύξησης των εσόδων τους, επιδόθηκαν σε συγκυριακές επιδρομές στις κτήσεις των γειτόνων τους. Το φαινόμενο αυτό διατηρήθηκε μέχρι τον 15ο αιώνα και οι παράγοντες που συνέβαλαν στην εκρίζωσή του υπήρξαν η αύξηση του ελέγχου της καστιλιανικής μοναρχίας στις βασκικές πόλεις και η παραχώρηση της ευγενικής ιδιότητας στο σύνολο των κατοίκων της Βισκαΐας και της Γκιπούθκοα.^[8]

Η Χώρα των Βάσκων υπήρξε μαζί με τη γειτονική Κανταβρία η περιοχή που τροφοδότησε το ναυτικό της Καστίλης με έμπειρους ναυτικούς. Οι κύριοι λιμένες του Κανταβρικού πελάγους ήταν οργανωμένοι στη Ναυτική Αδελφότητα που συγκέντρωνε το βασκικά λιμάνια Μπερμέο, Γκετάρια, Σαν Σεμπαστιάν, Ονταρίμπια και τη Βιτόρια μαζί με τα κανταβρικά Λαρέδο, Κάστρο Ουρδιάλες και Σανταντέρ (Hermandad de las Villas de la Marina de Castilla con Vitoria o Hermandad de las Marismas). Βάσκοι ναυτικοί συμμετείχαν έκτοτε τόσο στην κατάκτηση της Ανδαλουσίας κατά τον 13ο και 15ο αιώνα και στην επάνδρωση των καστιλιανικών στόλων για την Αμερική από τον 1492 κι έπειτα.

Παράλληλα, οι Βάσκοι αμφότερων των πλευρών των Πυρηναίων σταδιακά αναδείχθηκαν σε κυρίαρχους της αλιείας στον Ατλαντικό, φτάνοντας να διατηρούν περιοδικές αποικίες στη Νέα Γη του Καναδά, όπου επιδίδονταν στην αλιεία φαλαινών.

Νεότερη εποχή

Μετά το πέρας του Πολέμου της Ισπανικής Διαδοχής το 1714, οι βασκικές επαρχίες υπήρξαν οι μοναδικές από το σύνολο των ιστορικών βασιλείων της Ισπανίας που διατήρησαν τα μεσαιωνικά τους προνόμια. Σε αντίθεση με το τέως Στέμμα της Αραγωνίας, οι τέσσερις επαρχίες συνέχισαν να απολαμβάνουν το ίδιο καθεστώς μέχρι τον 19ο αιώνα, εποχή κατά την οποία το σύστημα υπέφερε μια σημαντική κρίση. Πριν από αυτήν, είναι σημειωτέον ότι οι νέες ιδέες περί προόδου προερχόμενες από τη Γαλλία, είδαν τους Βάσκους να οργανώνουν τη Βασιλική Βασκική Εταιρεία Φίλων της Χώρας που πρότεινε μέτρα για τη βελτίωση της οικονομίας των επαρχιών και για πρώτη φορά προώθησε τη στενή συνεργασία τους. Ο Ιβηρικός πόλεμος κατά των ναπολεόντειων δυνάμεων είχε στη μάχη της Βιτόρια ένα από τα σημαντικότερα γεγονότα του αλλά ήταν οι Καρλικοί πόλεμοι αυτοί που αδιαμφισβήτητα αποτέλεσαν το κύριο πολεμικό γεγονός στη Χώρα των Βάσκων από το 1830 μέχρι και την επιβολή του Ισπανικού κράτους οριστικά τη δεκαετία του 1870. Οι υποστηρικτές των καρλιστών διεκδικητών του ισπανικού θρόνου προκάλεσαν στο σύνολό τους τρεις πολέμους και βρήκαν στην παραδοσιαρχική μη αστική βασκική κοινωνία τη σημαντικότερη πηγή στρατιωτών και ανώτατων αξιωματούχων όπως τον στρατηγό Τομάς ντε Σουμαλακάρεγι. Οι παράγοντες που συνέβαλαν στην απόρριψη των ιδεών του φιλελευθερισμού που προωθούσε το Ισπανικό κράτος από τους Βάσκους έξω από τα αστικά κέντρα ήταν το έντονο θρησκευτικό συναίσθημα και η προσκόλληση στους παραδοσιακούς νόμους των επαρχιών που απειλούντο από την επιβολή κοινών νόμων στο σύνολο της Ισπανίας από τους φιλελεύθερους.^[9]

Η αποτυχία των Καρλιστών επέφερε τη μετατροπή των παραδοσιακών νόμων σε μια οικονομική συμφωνία που όρισε ότι οι βασκικές επαρχίες υποχρεούντο να πληρώνουν μόνο ένα συγκεκριμένο ποσό στο Ισπανικό κράτος (η αξία του οποίου καθοριζόταν ανάλογα με βάση διάφορες μεταβλητές όπως η οικονομική ανάπτυξη) και από εκεί και πέρα ήταν ελεύθερες να διαχειρίζονται τα υπολειπόμενα κεφάλαια κατά το δοκούν. Μια τέτοια φορολογική αυτονομία προώθησε την ανάπτυξη στην περιοχή και διατηρείται μέχρι σήμερα.^[10] Στα τέλη του 19ου αιώνα η περιοχή του Μπιλμπάο εκβιομηχανίστηκε μαζικά και προσέλκυσε μεγάλο αριθμό μεταναστών από τις πτωχότερες περιφέρειες της Ισπανίας. Η προσέλευση των ισπανικού προλεταριάτου συνέβαλε στην άνθηση δύο πολιτικών κινημάτων, του σοσιαλισμού και του βασκικού εθνικισμού, ο μεν ως μέσο πολιτικοποίησης των προλετάριων και ο δεν ως πολιτική έκφραση της αναδυόμενης μέσης τάξης που διατηρούσε στενές επαφές με την παραδοσιακή ταυτότητα της χώρας. Με πρωταγωνιστικό κόμμα το Βασκικό Εθνικιστικό Κόμμα το 1936 επετεύχθη η ψήφιση από τη Δεύτερη Ισπανική Δημοκρατία του πρώτου βασκικού καθεστώτος αυτοδιοίκησης που εντούτοις δεν πρόλαβε να τεθεί σε ισχύ για μεγάλο διάστημα λόγω της κατάκτησης της Χώρας των Βάσκων από τα στρατεύματα του στρατηγού Φράνκο κατά τον Ισπανικό Εμφύλιο. Η επακόλουθη ήττα των δημοκρατικών και η επιβολή της δικτατορίας επέφερε την καταδίκη των επαρχιών της Βισκαΐας και της Γκιπούθκοα και τον χαρακτηρισμό τους ως «προδοτικών επαρχιών» από το νέο καθεστώς λόγω ακριβώς της αντίστασής τους στις δυνάμεις του Φράνκο και είχε ως αποτέλεσμα την παύση των φορολογικών προνομίων τους, σε αντίθεση με την Άλαβα και τη Ναβάρα που τα διατήρησαν. Η μαζική καταπίεση της βασκικής ιδιαιτερότητας κατά τη διάρκεια της δικτατορίας είδε την άνθηση διαφόρων αντιστασιακών οργανώσεων, η γνωστότερη των οποίων υπήρξε η ΕΤΑ που επέφερε σημαντικό πλήγμα στο καθεστώς με τη δολοφονία του υπουργού και στενού συνεργάτη του δικτάτορα, Καρέρο Μπλάνκο.

Εντούτοις, παρά την κανονικοποίηση και θεσμοποίηση της αυτοδιοίκησης της Χώρας των Βάσκων με την ισπανική μεταπολίτευση από το 1975 και τη θέσπιση ενός νέου καθεστώτος αυτοδιοίκησης το 1979, η ΕΤΑ συνέχισε την τρομοκρατική της δράσης αποτελώντας ένα από τα κύρια προβλήματα της περιφέρειας (που επεκτάθηκε και στο υπόλοιπο κράτος) μέχρι τη διάλυσή της το 2011. Το έτερο πρόβλημα ήταν η αποβιομηχάνιση που προκάλεσε ιδιαίτερα υψηλούς δείκτες ανεργίας και κοινωνικά προβλήματα όπως την εξάπλωση των ναρκωτικών. Παρά ταύτα, σταδιακά, με το πέρας των δεκαετιών του 1980 και 1990, η περιοχή αναδείχθηκε εκ νέου σε μία από τις πλουσιότερες του Ισπανικού κράτους, μειώνοντας την ανεργία και επικεντρώνοντας την οικονομία είτε σε σύγχρονες βιομηχανίες είτε στον τουρισμό. Επίκεντρο της τουριστικής δραστηριότητας της Χώρας των Βάσκων είναι το Μπιλμπάο (που από το 1997 διαθέτει ένα μουσείο Guggenheim) και το Σαν Σεμπαστιάν.

Πολιτική

Διοίκηση

Πρόεδρος της περιφερειακής κυβέρνησης είναι ο Ινίγο Ουρκούλου από τις 15 Δεκεμβρίου 2012. Οι τελευταίες εκλογές για την εκλογή του κοινοβουλίου της αυτόνομης κοινότητας διεξήχθησαν στις 12 Ιουλίου 2020.

Πολιτισμός

Λογοτεχνία

Στη λογοτεχνία η Χώρα των Βάσκων έχει αναδείξει σημαντικούς συγγραφείς τόσο στα ισπανικά όσο και στα βασκικά. Πολλοί Βάσκοι πρωταγωνίστησαν στη σύγχρονη ισπανική λογοτεχνία αποτελώντας τον κύριο πυρήνα της γενιάς του 1898 (Μιγέλ ντε Ουναμούνο, Πίο Μπαρόχα, ως πεζογράφοι), του δοκιμίου (ο ίδιος ο Ουναμούνο και ο Ραμίρο ντε Μαέθτου μέχρι τον Εμφύλιο και ο φιλόσοφος Φερνάντο Σαβατέρ σήμερα) και της μεταπολεμικής ποίησης (Μπλας ντε Οτέρο). Στη σύγχρονη βασκική πεζογραφία κύριες αναφορές αποτελούν οι Κίρμεν Ουρίμπε, Ουνάι Ελοριάγα και Μπερνάρδο Ατσάγα ενώ πατέρας της σύγχρονη βασκικής ποίησης θεωρείται ο Γκαμπριέλ Αρέστι.

Τέχνες

Αναφορικά με την τέχνη, η Χώρα των Βάσκων παρουσίασε μια αξιόλογη σχολή στα τέλη του 19ου αιώνα γύρω από τον ζωγράφο Ιγνάθιο Θουλοάγα ενώ στον 20ό τα κυρίαρχα ονόματα είναι ο Χόρχε Οτέιθα και Εδουάρδο Τσιγίδα.

Σχετικά με την αρχιτεκτονική, στο σύνολο της ιστορικής Χώρας των Βάσκων κυριαρχεί η παραδοσιακή μορφή παραδοσιακού οίκου της επαρχίας γνωστή ως baserri (βασκικά, στα ισπανικά: caserío), κατασκευές ιδιαίτερα μεγάλες όπου συγκεντρώνονταν το σύνολο της οικογένειας μαζί με τα ζώα.^[11]

Αθλητισμός

Αναφορικά με τα σύγχρονα αθλήματα, η Χώρα των Βάσκων κυριαρχείται τόσο από την ποδηλασία (άθλημα αρκετά δημοφιλές στο σύνολο του βασκικού πληθυσμού) όσο και από το ποδόσφαιρο. Κύριες ποδοσφαιρικές ομάδες είναι η Αθλέτικ Μπιλμπάο, η Ρεάλ Σοσιεδάδ (Σαν Σεμπαστιάν) και η Ντεπορτίβο Αλαβές (Βιτόρια).

Παραπομπές

1. VV AA (2017): «La economía del País Vasco: Diagnóstico estratégico.» 'La Caixa', Centro de Estudios. Βαρκελώνη.
2. Μεταξύ πολλών βιβλίων και δημοσιεύσεων που έχουν αναφερθεί στο θέμα: Villar και Prósper (2005) (eds.): Indoeuropeos y euskaldunes en el País Vasco y Navarra. Genes, lenguas y topónimos; en Vascos, celtas e indoeuropeos. Genes y lenguas. Πανεπιστήμιο της Σαλαμάνκα.
3. «La Bizkaia de la Edad del Hierro» (στα es-ES). El Correo. 2014-03-16. https://www.elcorreo.com/vizcaya/20140316/local/bizkaia-edad-hierro-201403151713.html. Ανακτήθηκε στις 2018-07-25. 
4. Llanos, A (1968): «Notas Breves. Estudios arqueológicos de los orígenes de la ciudad de Vitoria». Στο Estudios de Arqueología Alavesa 3, 1968, σελ. 150 και πέρα.
5. Euskal Telebista (2016): «Una historia de vasconia. Capítulo 5: Juego de Reyes y Reynas.». Λεπτό 12:22.
6. Duo, Gonzalo (1988): «La enseñanza de Nautica en Vizcaya». Cuadernos de Sección. Historia. Nº 10. San Sebastián. Sociedad de Estudios Vascos.
7. «En los 4 primeros capítulos». 8 Ιανουαρίου 2009. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 8 Ιανουαρίου 2009. Ανακτήθηκε στις 25 Ιουλίου 2018. 
8. Díaz de Durana Ortiz de Urbina, J. R. (2004). «La hidalguía universal en el País Vasco: sus orígenes y causas de su desigual generalización.»
9. Carr, Raymond (1982). Spain, 1808-1975. σσ. 184-95
10. βλ. Alonso Olea, Eduardo J. (1995). El Concierto Económico (1878–1937). Orígenes y formación de un "Derecho Histórico". Oñati, IVAP.
11. Madariaga, Nikola de Baserrietxea eta Eusko Etxegintza Errikoia Bizkaiko Aurrezki Kutxa: 1983

Δείτε επίσης

Commons logo

Τα Wikimedia Commons έχουν πολυμέσα σχετικά με το θέμα    Χώρα των Βάσκων (αυτόνομη κοινότητα)

• Χώρα των Βάσκων
• ΕΤΑ