Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Το προοίμιο του Χάρτη.
Επικυρώθηκε
7 Δεκεμβρίου 2000
Έναρξη ισχύος
1 Δεκεμβρίου 2009
Συντάκτης
Ευρωπαϊκή Συνέλευση (1999–2000)
Υπογράφοντες
Θεσμικά όργανα και κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Σκοπός
Εδραίωση και κατοχύρωση του ευρέος φάσματος δικαιωμάτων που παρέχονται στους πολίτες της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Ο Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης[1] είναι ένα νομικά δεσμευτικό έγγραφο που περιέχει μια σειρά από αστικά, πολιτικά, οικονομικά και κοινωνικά δικαιώματα που εγγυώνται σε όλους τους πολίτες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Αρχικά προτάθηκε στο Συμβούλιο της Νίκαιας το 2000, τέθηκε όμως σε ισχύ ως μέρος της Συνθήκης της Λισσαβώνας την 1η Δεκεμβρίου 2009.[2]
Τα θεμελιώδη δικαιώματα του Χάρτη είναι η αξιοπρέπεια, οι ελευθερίες, η ισότητα, η αλληλεγγύη, τα δικαιώματα των πολιτών και η δικαιοσύνη.[1] Για πρώτη φορά, όλα τα δικαιώματα που μέχρι τότε υπήρχαν σε διάφορα νομικά έγγραφα, όπως οι εθνικές νομοθεσίες των κρατών μελών και οι διεθνείς συμβάσεις του Συμβουλίου της Ευρώπης, των Ηνωμένων Εθνών και της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας συγκεντρώθηκαν σε ένα ενιαίο έγγραφο. Ο Χάρτης ενισχύει την ασφάλεια που απορρέει από το δίκαιο όσον αφορά στην προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων, προστασία που από το 1969 διασφαλίζεται από τη νομολογία του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης και με την τρέχουσα διατύπωση του άρθρου 6 της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση.[3]
Σύμφωνα με τον Χάρτη, τα θεσμικά όργανα της ΕΕ πρέπει να ενεργούν και να νομοθετούν με βάση τον Χάρτη. Σε αντίθετη περίπτωση το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης θα καταργήσει τη νομοθεσία που τον αντιβαίνει. Ο Χάρτης αποτελεί μέρος του ευρωπαϊκού δικαίου και εφαρμόζεται τόσο από τα όργανα και τους οργανισμούς της ΕΕ όσο και από τα κράτη μέλη.[1]
Ο Χάρτης δεν πρέπει να συγχέεται με την Ευρωπαϊκή Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, η οποία υπογράφηκε το 1950. Όλα τα δικαιώματα της ΕΣΔΑ περιλαμβάνονται στον Χάρτη. Ωστόσο, ο Χάρτης αντιμετωπίζει ορισμένα σύγχρονα ζητήματα που δεν περιλαμβάνονται στην ΕΣΔΑ (για παράδειγμα, ανθρώπινη κλωνοποίηση, προστασία δεδομένων κ.α.). Η ΕΣΔΑ διακηρύχθηκε από το Συμβούλιο της Ευρώπης και εποπτεύεται από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων στο Στρασβούργο της Γαλλίας, ενώ ο Χάρτης διακηρύχθηκε από την Ευρωπαϊκή Συνέλευση και εποπτεύεται από το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης στο Λουξεμβούργο.[4]
Κράτη μέλη της ΕΕ που είναι συμβαλλόμενα μέρη στον Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης (με μπλε τα κράτη μέρη και με κόκκινο τα κράτη με δυνατότητα εξαίρεσης).
Δομή
Ο Χάρτης χωρίζεται σε δύο μέρη: ένα εισαγωγικό προοίμιο και 7 κεφάλαια. Τα κεφάλαια περιλαμβάνουν συνολικά 54 άρθρα. Τα 6 πρώτα κεφάλαια αναφέρονται στα θεμελιώδη δικαιώματα (αστικά, πολιτικά, οικονομικά ή κοινωνικά), ενώ το τελευταίο κεφάλαιο περιλαμβάνει γενικές διατάξεις. Κάθε κεφάλαιο χωρίζεται, με τη σειρά του, σε άρθρα που αναπτύσσουν καθένα από αυτά τα δικαιώματα. Έτσι, για παράδειγμα, το κεφάλαιο Ι πραγματεύεται την αξιοπρέπεια του ατόμου. Τα άρθρα που ακολουθούν την αναπτύσσουν, ρυθμίζοντας έτσι την ανθρώπινη αξιοπρέπεια, το δικαίωμα στη ζωή, το δικαίωμα στην ακεραιότητα του προσώπου κ.λπ.
Τα θεμελιώδη δικαιώματα του Χάρτη είναι η αξιοπρέπεια, οι ελευθερίες, η ισότητα, η αλληλεγγύη, τα δικαιώματα των πολιτών και η δικαιοσύνη.
Περιεχόμενο
Προοίμιο
Το Προοίμιο αποτελείται από ένα σύντομο κείμενο που περιγράφει τους λόγους που οδήγησαν το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο και την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να υπογράψουν τον εν λόγω Χάρτη. Η Ευρώπη προσδιορίζεται ως μια ένωση που βασίζεται σε ένα σύνολο κοινών, αδιαίρετων και καθολικών αξιών, οι οποίες πρέπει να προστατεύονται. Το προοίμιο ολοκληρώνεται παραχωρώντας στην Ένωση τα δικαιώματα, τις ελευθερίες και τις αρχές που απαριθμούνται στον Χάρτη.
Το Κεφάλαιο Ι ασχολείται με την αξιοπρέπεια και αποτελείται από τα πρώτα πέντε άρθρα. Ανθρώπινη αξιοπρέπεια, δικαίωμα στη ζωή, δικαίωμα στην ακεραιότητα του προσώπου, απαγόρευση των βασανιστηρίων και των απάνθρωπων ή εξευτελιστικών ποινών ή μεταχείρισης, απαγόρευση της δουλείας και της αναγκαστικής εργασίας αναφέρονται σε καθένα από αυτά τα άρθρα.
Κεφάλαιο ΙΙ
Ελευθερίες
Το Κεφάλαιο II αναφέρεται στις ελευθερίες. Είναι το μεγαλύτερο κεφάλαιο καθώς αποτελείται από δεκατρία άρθρα. Οι ελευθερίες που αναγνωρίζονται ως αξίες όλων των πολιτών των κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι, κατά σειρά άρθρων, το δικαίωμα στην ελευθερία και στην ασφάλεια, ο σεβασμός της οικογενειακής και ιδιωτικής ζωής, η προστασία των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα, το δικαίωμα γάμου και δημιουργίας οικογένειας, η ελευθερία σκέψης, συνείδησης και θρησκείας, η ελευθερία έκφρασης και πληροφόρησης, η ελευθερία του συνέρχεσθαι και του συνεταιρίζεσθαι, η ελευθερία των τεχνών και των επιστημών (συμπεριλαμβανομένης της ελευθερίας διδασκαλίας), το δικαίωμα στην εκπαίδευση, η επαγγελματική ελευθερία και το δικαίωμα στην εργασία, η επιχειρηματική ελευθερία, το δικαίωμα ιδιοκτησίας, το δικαίωμα ασύλου και τέλος η προστασία σε περίπτωση απομάκρυνησς, απέλασης και έκδοσης. Αξιοσημείωτο είναι ότι το άρθρο για τον γάμο περιλαμβάνει αυτό το δικαίωμα χωρίς να γίνεται αναφορά στο φύλο των συζύγων. Σύμφωνα με τις Επεξηγήσεις, η διατύπωση αυτή «ούτε απαγορεύει ούτε επιβάλλει τη χορήγηση ιδιότητας γάμου στην ένωση ατόμων του ιδίου φύλου», κάτι που πρέπει να αποφασίσει κάθε κράτος μέλος.
Κεφάλαιο ΙΙΙ
Ισότητα
Το Κεφάλαιο ΙΙΙ περιλαμβάνει το δικαίωμα στην ισότητα (ισότητα ενώπιον του νόμου, απαγόρευση διακρίσεων ό,τι αφορά στην αναπηρία και στον σεξουαλικό προσανατολισμό, πολιτιστική, θρησκευτική και γλωσσική πολυμορφία, ισότητα μεταξύ ανδρών και γυναικών, δικαιώματα ανηλίκων, δικαιώματα των ηλικιωμένων και ένταξη ατόμων με ειδικές ανάγκες). Ιδιαίτερα σημαντική, λόγω της φύσης της Ευρωπαϊκής Ένωσης, είναι η απαγόρευση των διακρίσεων λόγω ιθαγένειας (άρθρο 21.2), καθώς και ο σεβασμός της πολιτιστικής, θρησκευτικής και γλωσσικής πολυμορφίας. Είναι ένα κεφάλαιο που αποτελείται από 6 άρθρα.
Κεφάλαιο IV
Αλληλεγγύη
Το Κεφάλαιο IV περιλαμβάνει την αλληλεγγύη (κοινωνιολογία) σε άρθρα όπως το δικαίωμα των εργαζομένων στην ενημέρωση και τη διαβούλευση των εργαζομένων στην εταιρεία, το δικαίωμα διαπραγμάτευσης και συλλογικών δράσεων, το δικαίωμα πρόσβασης σε υπηρεσίες εύρεσης εργασίας, την προστασία σε περίπτωση αδικαιολόγητης απόλυσης, τις δίκαιες και ισότιμες συνθήκες εργασίας, την απαγόρευση της εργασίας των παιδιών και προστασία των νέων στην εργασία, την οικογενειακή και επαγγελματική ζωή, την κοινωνική ασφάλεια και κοινωνική πρόνοια, την προστασία της υγείας, την πρόσβαση σε υπηρεσίες γενικού οικονομικού συμφέροντος, την προστασία του περιβάλλοντος και την προστασία του καταναλωτή. Αποτελείται από 11 άρθρα.
Κεφάλαιο V
Δικαιώματα των πολιτών
Το Κεφάλαιο V περιλαμβάνει τα δικαιώματα των πολιτών. Αναφέρεται στο δικαίωμα του εκλέγειν και εκλέγεσθαι στις εκλογές του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, το δικαίωμα του εκλέγειν και εκλέγεσθαι στις δημοτικές και κοινοτικές εκλογές, το δικαίωμα χρηστής διοίκησης, το δικαίωμα πρόσβασης σε έγγραφα, διαμεσολαβητής, το δικαίωμα αναφοράς, η ελευθερία κυκλοφορίας και διαμονής και τέλος η διπλωματική και προξενική προστασία. Από τη φύση τους, ορισμένα από αυτά τα πολιτικά δικαιώματα ισχύουν μόνο για τους πολίτες της Ένωσης, τους υπηκόους ενός από τα κράτη μέλη, και όχι για όλους τους κατοίκους της επικράτειας της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Τα άρθρα που απαρτίζουν αυτό το κεφάλαιο ξεκινάνε το άρθρο 39 έως το 46.
Κεφάλαιο VI
Δικαιοσύνη
Το Κεφάλαιο VI περιλαμβάνει 3 άρθρα που ασχολούνται με τη δικαιοσύνη. Είναι το μικρότερο κεφάλαιο από όλα και περιλαμβάνει το δικαίωμα πραγματικής προσφυγής και αμερόληπτου δικαστηρίου, το τεκμήριο αθωότητας και δικαιώματα της υπεράσπισης, οι αρχές νομιμότητας και αναλογικότητας αξιοποίνων πράξεων και ποινών, και το δικαίωμα του προσώπου να μην δικάζεται ή να μην τιμωρείται ποινικά δυο φορές για την ίδια αξιόποινη πράξη (non bis in idem). Αποτελείται από τέσσερα κεφάλαια.
Κεφάλαιο VII
Γενικές διατάξεις
Ο Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ ολοκληρώνεται με το Κεφάλαιο VII όπου παρατίθενται και συντάσσονται οι γενικές διατάξεις (4 στο σύνολο). Η πρώτη αναφέρεται στο πεδίο εφαρμογής του Χάρτη. Οι ακόλουθες διατάξεις δείχνουν την εμβέλεια των εγγυημένων δικαιωμάτων, το επίπεδο προστασίας και την απαγόρευση κατάχρησης ενός δικαιώματος. Γενικά, τα προαναφερθέντα δικαιώματα αναγνωρίζονται σε όλους τους πολίτες της ΕΕ. Ωστόσο, ο Χάρτης αναφέρεται και σε κατηγορίες πολιτών με ιδιαίτερες ανάγκες (ανήλικοι, ηλικιωμένοι, άτομα με αναπηρία).
