Τραϊανούπολη

Συντεταγμένες: 40°52′N 26°1′E

Τραϊανούπολη
Τραϊανούπολη 40°52′0″N 25°59′0″E
Χώρα	Ελλάδα
Διοικητική υπαγωγή	Περιφερειακή Ενότητα Έβρου
Υψόμετρο	58 μέτρα
Σχετικά πολυμέσα

Η Τραϊανούπολη ήταν πόλη της Θράκης, δυτικά του ποταμού Έβρου από την οποία περνούσε η αρχαία Εγνατία Οδός. Η θέση της προσδιορίζεται περίπου 12 χλμ. ΒΑ της Αλεξανδρούπολης, δίπλα στην ΕΟ Αλεξανδρουπόλεως - Κήπων, μετά τον Κρατικό Αερολιμένα της πόλης και βόρεια του Δέλτα του Έβρου.

Ιστορία

Ρωμαϊκοί χρόνοι

Η Τραϊανούπολη ιδρύθηκε στις αρχές του 2ου αιώνα από τον αυτοκράτορα Τραϊανό (98 -117), στο πλαίσιο της επαρχιακής και αστικής πολιτικής του που απέβλεπε στην αστικοποίηση της Θράκης. Η πόλη χτίστηκε στη θέση αρχαίου θρακικού πολίσματος, σύμφωνα με το πρότυπο της ελληνικής «πόλης-κράτους» και την ελληνιστική μέθοδο του «συνοικισμού», που σήμαινε ότι στην ίδρυσή της είχαν συνεισφέρει δημογραφικά όλες οι θρακικές κώμες της γύρω περιοχής. Σύντομα η Τραϊανούπολη αναδείχτηκε σε μια από τις σημαντικότερες πόλεις της Θράκης, γνωρίζοντας μάλιστα ιδιαίτερη ακμή επί αυτοκράτορα Διοκλητιανού, την περίοδο της Τετραρχίας, ως πρωτεύουσα της επαρχίας Ροδόπης. Από τα σωζόμενα ερείπια, την επιφανειακή κεραμική και διάφορα άλλα ευρήματα (όπως π.χ. τάφοι) εξάγεται το συμπέρασμα ότι η πόλη, οχυρωμένη με τείχος στα υστερορωμαϊκά χρόνια, ήταν χτισμένη στη νότια πλαγιά του οχυρού λόφου του «Αγίου Γεωργίου» και εκτεινόταν νοτιοανατολικά ως το ρέμα «Τσάι», όπου τα σημερινά Λουτρά^[1].

Όσον αφορά την επιλογή της θέσης της, φαίνεται πως βασικό κριτήριο ήταν, εκτός από την ύπαρξη ιαματικών πηγών, η εξαιρετική συγκοινωνιακή της σημασία στο οδικό δίκτυο της Βαλκανικής και γενικότερα της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Συγκεκριμένα από δω περνούσε υποχρεωτικά από την πρώιμη ακόμη αρχαιότητα ένας πολύ σπουδαίος δρόμος που συνέδεε την Ανατολή με τη Δύση - πρόκειται για το δρόμο που είχε χρησιμοποιήσει ο Ξέρξης κατά την εκστρατεία του στην Ελλάδα. Κατά τη ρωμαϊκή εποχή, από το νοτιοανατολικό άκρο της πόλης διερχόταν η Εγνατία οδός και υπήρχε σε αυτή ρωμαϊκός σταθμός, που βρισκόταν, σύμφωνα με τα Οδοιπορικά, ανάμεσα στους σταθμούς Τέμπυρα και Δύμη^[2].

Η Τραϊανούπολη ως πόλη ελληνικού τύπου διέθετε δική της «χώρα» (αστική περιφέρεια), η οποία, όσο μπορεί να κρίνει κανείς από τη μορφολογία του εδάφους, θα πρέπει να εκτεινόταν από τους ανατολικούς πρόποδες της οροσειράς της Ροδόπης ως τον Έβρο ποταμό. Βόρεια πάλι τα όριά της πιθανόν να έφταναν λίγο βορειότερα από το σημερινό Σουφλί και νότια ως τα όρια της «ιεράς χώρας» των Σαμοθρακών. Σχετικά με την οικιστική οργάνωση της «χώρας» της, εξαιρετικό ενδιαφέρον παρουσιάζει η ανεύρεση ενός μιλιαρίου (202), στο οποίο αναγράφεται ένας πλήρης κατάλογος με τα ονόματα των γύρω κωμών. Παρά τις φθορές της επιγραφής, αναγνωρίζονται στον κατάλογο τα ονόματα πέντε κωμών : Κελερβα (ή Κελεββαι), Ρούπτουλος, Πυλεμωλος, Κορσαντος, Στρύμη^[3].

Βυζαντινοί και νεότεροι χρόνοι

Η Χάνα αποτελεί ένα σωζόμενο επιβλητικό καμαροστέγαστο ξενώνα ^[4], ο οποίος ανοικοδομήθηκε τον 1370-1390 από τον στρατηγό Γαζή Αχμέτ Εβρενός. Θεωρείται μαζί με το Ιμαρέτ Κομοτηνής ένα από τα παλαιότερα οθωμανικά μνημεία στα Βαλκάνια ^[5].

Από την Τραϊανούπολη καταγόταν και η Αγία Γλυκερία, η οποία μαρτύρησε εκεί το 161. Η μεγάλη αύξηση του αριθμού των Χριστιανών συντελεί ώστε η Τραϊανούπολη να καταστεί έδρα επισκοπής, πριν το διωγμό του Διοκλητιανού το 305. Από τον 5ο αιώνα αναφέρεται ως Μητρόπολη Τραϊανουπόλεως, στην οποία υπαγόταν αρχικά τρεις και αργότερα πέντε επισκοπές. Σύντομα υπάγεται εκκλησιαστικά και διοικητικά σε αυτήν ολόκληρη η επαρχία Ροδόπης. Η πόλη αποτέλεσε το διοικητικό και θρησκευτικό κέντρο της ευρύτερης περιοχής για 12 περίπου αιώνες.

Μετά την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης από τους Φράγκους το 1204, η «επίσκεψις Τραϊανουπόλεως, Μάκρης και Βήρας (Φερών)» παραχωρήθηκε στον ανηψιό του Βιλλεαρδουίνου, τον Anseau de Courcelles και εκλατινίστηκε. Δύο χρόνια αργότερα, το 1206, ο τσάρος των Βουλγάρων Ιωαννίτζης άρχισε να λεηλατεί και να γκρεμίζει τις θρακικές πολιτείες, μεταξύ των οποίων και η Τραϊανούπολη^[6].

Το 1329 μια στρατιά Τούρκων από την περιοχή της Σμύρνης αποβιβάζεται με εβδομήντα πλοία στην περιοχή του δέλτα του Έβρου και λεηλατεί την Τραϊανούπολη και τη γειτονική Βήρα. Ο Αυτοκράτορας Ανδρόνικος Γ', ο οποίος βρισκόταν στο οχυρωμένο Διδυμότειχο μαζί με τον Μεγάλο Δομέστικο Ιωάννη Καντακουζηνό, κατάφερε να τους διαλύσει, αλλά μάλλον όχι να αποτρέψει την οριστική εγκατάλειψη της πόλης. Ακολούθησε εμφύλιος πόλεμος (από 1341 έως το 1346) μεταξύ της χήρας του Ανδρονίκου Άννας της Σαβοΐας και του Ιωάννη Καντακουζηνού (με Τούρκους συμμάχους) και η Τραϊανούπολη βρέθηκε στο επίκεντρο των συγκρούσεων. Μετά τη λήξη του πολέμου αυτού, η πόλη ερημώνεται οριστικά. Χαρακτηριστικά, ο ιστορικός του Καντακουζηνού αναφέρει: «εις Τραϊανούπολιν κατεσκαμμένην ούσαν εκ πολλών ετών (...)»^[7].

Στη διάρκεια της Τουρκοκρατίας αναφέρεται η ύπαρξη του «τεκέ του Ισικλάρ ή Νεφές Μπαμπά» που υπήρχε στο γειτονικό ύψωμα του Αγίου Γεωργίου. Χτίστηκε πιθανόν περί το 1361 και ήταν ο πυρήνας μια δραστήριας μονής του δερβίσικου τάγματος των Μπεκτασήδων με 40 ή 50 μύστες. Σήμερα διασώζονται μόνο χαλάσματα του τεκέ και μια πηγή, της οποίας τα νερά οι μουσουλμάνοι εξακολουθούν να θεωρούν ιερά.

Τα ερείπια της πόλης (ξενώνας/κτίσμα θερμών λουτρών «Χάνα», παρακείμενα θολωτά κτίρια) σώζονται δίπλα στο σημερινό χωριό Λουτρός, όπου κάθε χρόνο συγκεντρώνονται πολλοί επισκέπτες για να απολαύσουν τα ιαματικά λουτρά. Στην πόλη έχουν γίνει ελάχιστες ανασκαφές, με πιο σημαντική αυτή του 1995, η οποία αποκάλυψε τάφους στην εξωτερική ανατολική πλευρά του τείχους της πόλης, κτίσματα, ηλιακό ρολόι^[8] και νομίσματα^[9]. Μεταξύ των νομισμάτων ξεχωριστή θέση κατέχει ένας τύπος που παριστάνει την ποτάμια θεότητα του Έβρου. Τα περισσότερα ευρήματα εκτίθενται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Κομοτηνής.

Από το 1964 με την ΥΑ 4499/12-6-1964 - ΦΕΚ 239/Β/30-6-1964 η περιοχή που περιλαμβάνεται εντός των τειχών της αρχαίας πόλεως, μαζί τον διπλανό λόφο της ακρόπολης (Αγίου Γεωργίου) έχει κηρυχθεί αρχαιολογικός χώρος^[10].

Παραπομπές

1. Δ. Κ. Σαμσάρης, Ιστορική γεωγραφία της Δυτικής Θράκης κατά τη ρωμαϊκή αρχαιότητα, Θεσσαλονίκη 2005, σ. 108-109
2. Δ. Κ. Σαμσάρης, Ιστορική γεωγραφία της Δυτικής Θράκης κατά τη ρωμαϊκή αρχαιότητα, σ. 109-110
3. Δ. Κ. Σαμσάρης, ό. π., σ. 110-113
4. Έρση Μπρουσκάρη (2008). Η Οθωμανική Αρχιτεκτονική στην Ελλάδα. Αθήνα: Υπουργείο Πολιτισμού, Διεύθυνση Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Αρχαιοτήτων. σελ. 333. ISBN 978-960-214-792-4. 
5. Kate Fleet (2009). History of Turkey Vol 1, Byzantium to Turkey 1071-1453. Cambridge University Press. σελίδες 161. ISBN 978-0-521-62093-2. 
6. Ο Γεώργιος Ακροπολίτης αναφέρει (Χρονική Συγγραφή, Bonnae, 1835): Κατέσκαψε γουν εκ βάθρων αυτών την Φιλιππούπολιν, (...) είτα τας άλλας πόλεις, την Ηράκλειαν, το Πάνιον, την Ραιδεστόν, Χαριούπολιν, Τραϊανούπολιν, Κλυδιούπολιν, Μονυσούπολιν Περιθεώριον και άλλας πολλάς, ας αριθμείν ου χρεών.
7. Βασιζόμενος στην αναφορά αυτή, του χαρακτηρισμού της ως «κατεστραμμένης εκ πολλών ετών» από τον ιστορικό του Καντακουζηνού, ο Στίλπων Κυριακίδης, στο βιβλίο του «περί την Ιστορίαν της Θράκης» (Θεσσαλονίκη 1960, σελ. 57) προσδιορίζει την καταστροφή περί το 1343.
8. «Ηλιακό ρολόι Τραϊανούπολης». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 6 Μαΐου 2005. Ανακτήθηκε στις 13 Απριλίου 2007. 
9. «Η αρχαιολογική έρευνα στην Τραϊανούπολη». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 15 Νοεμβρίου 2005. Ανακτήθηκε στις 13 Απριλίου 2007. 
10. «ΔΙΑΡΚΗΣ ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΚΗΡΥΓΜΕΝΩΝ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΧΩΡΩΝ ΚΑΙ ΜΝΗΜΕΙΩΝ». listedmonuments.culture.gr. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 27 Σεπτεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 28 Μαρτίου 2020. 

Βιβλιογραφία

• Θεόδωρου Κυρκούδη, Η Ιστορία της Τραϊανούπολης^{[νεκρός σύνδεσμος]}