Το στέμμα είναι μια παραδοσιακή μορφή στολισμού του κεφαλιού, ένας τύπος καπέλου που φορούν οι μονάρχες ως σύμβολο της δύναμης και του αξιώματός τους. Το στέμμα είναι συχνά, κατ'επέκταση, σύμβολο της κυβέρνησης του μονάρχη. Η ίδια η λέξη χρησιμοποιείται, ιδιαίτερα στις χώρες της Κοινοπολιτείας, ως αφηρημένο όνομα για την ίδια τη μοναρχία, ως ξεχωριστή από το άτομο που την φέρει. Ένας ειδικός τύπος στέμματος χρησιμοποιείται στην εραλδική υπό αυστηρούς κανόνες. Πράγματι, ορισμένες μοναρχίες δεν είχαν ποτέ φυσικό στέμμα, απλώς μια εραλδική αναπαράσταση, όπως στο συνταγματικό βασίλειο του Βελγίου, όπου δεν υπήρξε ποτέ στέψη. Η ενθρόνιση των βασιλέων γίνεται με επίσημο όρκο στο κοινοβούλιο, φορώντας στρατιωτική στολή: ο βασιλιάς δεν αναγνωρίζεται ως θεϊκό δικαίωμα, αλλά αναλαμβάνει το μόνο κληρονομικό δημόσιο αξίωμα να υπηρετεί τον νόμο· έτσι με τη σειρά του ορκίζει όλα τα μέλη της ομοσπονδιακής κυβέρνησής του.
Στέμματα που ανάγονται σε προϊστορικούς χρόνους έχουν ανακαλυφθεί στη Χαρυάνα της Ινδίας[3]. Πρόδρομος του στέμματος ήταν το διάδημα, το οποίο φορούσαν οι Αχαιμενίδες Πέρσες Αυτοκράτορες. Υιοθετήθηκε από τον Μέγα Κωνσταντίνο και καθιερώθηκε να φοριέται από όλους τους επόμενους Αυτοκράτορες της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.
Στην αρχαιότητα χρησιμοποιήθηκαν στέμματα διαφόρων μορφών, όπως οι Hedjet, Deshret, Ψχεντ (διπλή κορώνα) και Khepresh της Φαραονικής Αιγύπτου. Οι Φαραώ της Αιγύπτου φορούσαν επίσης το διάδημα, το οποίο συσχετίστηκε με τη λατρεία του ήλιου, μια σύνδεση που δεν χάθηκε εντελώς, καθώς αργότερα αναβίωσε υπό τον Ρωμαίο Αυτοκράτορα Αύγουστο[4]. Μέχρι την εποχή του Φαραώ Αμένοφι Γ΄ (περίπου 1390-1352), το διάδημα ήταν σύμβολο βασιλικών δικαιωμάτων.
Το «ακτινοβόλο στέμμα» (corona radiata), περισσότερο γνωστό από το Άγαλμα της Ελευθερίας, και ίσως από τον Ήλιο που απεικονιζόταν στον Κολοσσό της Ρόδου, συνηθιζόταν να φοριέται από Ρωμαίους αυτοκράτορες ως μέρος της λατρείας του Sol Invictus πριν από την προσχώρηση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας στον Χριστιανισμό. Αναφέρεται στον Λουκιανό, περί το 180 μ.Χ., ως «στεφάνι με ηλιαχτίδες»[5].
Το Σιδηρούν Στέμμα της Λομβαρδίας είναι ίσως το παλαιότερο σωζόμενο χριστιανικό στέμμα στην Ευρώπη. Ανάγεται στην ρωμαϊκή και Λομβαρδική αρχαιότητα και χρησιμοποιήθηκε στην Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία και στο Βασίλειο της Ιταλίας. Αργότερα συνηθιζόταν να στέφονται με αυτό σύγχρονοι Βασιλείς της Ναπολεόνειας και Αυστριακής Ιταλίας, όπως και να συμβολίζει την ενωμένη Ιταλία μετά το 1860. Σήμερα το στέμμα φυλάσσεται στον καθεδρικό ναό της Μόντσα.
Στην χριστιανική παράδοση των ευρωπαϊκών πολιτισμών, όπου η εκκλησιαστικη εξουσία επικυρώνει τη μοναρχική δύναμη όταν ένας νέος μονάρχης ανεβαίνει στο θρόνο, το στέμμα τοποθετείται στο κεφάλι του νέου μονάρχη από έναν θρησκευτικό αξιωματούχο σε τελετή στέψης. Μερικοί, αν και όχι όλοι, από τους πρώτους Αυτοκράτορες της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας ταξίδεψαν στη Ρώμη κάποια στιγμή στην θητεία τους για να στεφθούν από τον Πάπα. Ο Ναπολέων, σύμφωνα με τον μύθο, εξέπληξε τον Πάπα Πίο Ζ΄ όταν έστεψε τον εαυτό του.
Σήμερα, μόνο η βρετανική μοναρχία και η μοναρχία των Τόνγκα, με τους χρισμένους και στεμμένους μονάρχες τους, συνεχίζουν αυτήν την παράδοση, αν και πολλές μοναρχίες διατηρούν το στέμμα ως εθνικό σύμβολο. Τα Γαλλικά Κοσμήματα του Στέμματος πωλήθηκαν το 1885 με εντολή της Τρίτης Γαλλικής Δημοκρατίας, οι πολύτιμοι λίθοι τους αντικαταστάθηκαν από γυαλί, διατηρήθηκαν για ιστορικούς λόγους και εκτίθενται στο Λούβρο. Τα Ισπανικά Κοσμήματα του Στέμματος καταστράφηκαν σε μια μεγάλη πυρκαγιά τον 18ο αιώνα, ενώ τα λεγόμενα «Ιρλανδικά Κοσμήματα του Στέμματος » (στην πραγματικότητα απλώς τα διακριτικά του Βρετανού Βασιλιά από το Τάγμα του Αγίου Πατρικίου) εκλάπησαν από το Κάστρο του Δουβλίνου το 1907, λίγο πριν τη στέψη του Bernard Edward Barnaby FitzPatrick.
Το στέμμα του βασιλιά Γεωργίου ΙΒ΄ της Γεωργίας ήταν χρυσό και διακοσμημένο με 145 διαμάντια, 58 ρουμπίνια, 24 σμαράγδια και 16 αμέθυστους. Είχε τη μορφή κύκλου με στολίδια και οκτώ καμάρες. Στο επάνω μέρος έφερε μια σφαίρα, με έναν σταυρό στηριγμένο στην κορυφή της.
Τα ειδικά καλύμματα κεφαλής των ηγεμόνων ανάγονται στην προϊστορία και βρίσκονται σε πολλούς ξεχωριστούς πολιτισμούς σε όλο τον κόσμο. Συνήθως, σπάνια και πολύτιμα υλικά ενσωματώνονται στο στέμμα. Χρυσός και πολύτιμα κοσμήματα είναι κοινά σε δυτικά και ανατολικά στέμματα. Στους ιθαγενείς αμερικάνικους πολιτισμούς του Προκολομβιανού Νέου Κόσμου χρησιμοποιούνταν σπάνια φτερά, όπως αυτά του κετζάλ, συχνά διακοσμημένα κορώνες. Το ίδιο και στην Πολυνησία (π.χ. Χαβάη).
Οι τελετές στέψης συνδυάζονται συχνά με άλλες τελετές, όπως η ενθρόνιση (ο θρόνος είναι το σύμβολο της μοναρχίας, όπως και το στέμμα) και ο χρισμός (και πάλι, μια θρησκευτική κύρωση, η μόνη στην Βιβλική παράδοση του Ισραήλ).
Σε άλλους πολιτισμούς που δεν χρησιμοποιείται στέμμα ως ισοδύναμο της στέψης, το κεφάλι μπορεί να διακοσμείται διαφορετικά, όπως για παράδειγμα με βασιλικό τίκκα στην ινδουιστική παράδοση της Ινδίας.