Το βιβλίο Σοφία Σολομώντος, το οποίο επιγράφεται και ως «Σοφία» και από μερικούς εκκλησιαστικούς συγγραφείς «Θεία Σοφία» ή «Πανάρετος Σοφία»,[1] συνιστά μια διατριβή για τα αγαθά της σοφίας και τα κακά της ασέβειας. Η αρχαία παράδοση, που θεωρούσε ως συγγραφέα του βιβλίου τον βασιλιά Σολομώντα, δεν φαίνεται να δικαιώνεται απ' τα πράγματα, γιατί η εποχή της συγγραφής του έργου είναι αναμφίβολα μεταγενέστερη απ' την εποχή του Σολομώντα και ο κόσμος του δεν είναι ο μητροπολιτικός Ιουδαϊσμός. Γράφτηκε κατά τα μέσα του 2ου π.Χ. αιώνα από κάποιον άγνωστο Ιουδαίο της Διασποράς της Αλεξάνδρειας.[1] Ο τίτλος του οφείλεται στη φήμη του Σολομώντα ως σοφού βασιλιά και στην τάση της εποχής να αποδίδονται τα περισσότερα σοφιολογικά έργα σ' αυτόν. Το βιβλίο γράφτηκε πρωτοτύπως σε ελληνική γλώσσα στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου οπότε δε συμπεριλαμβάνεται μεταξύ των έργων της Εβραϊκής Βίβλου. Παρατίθεται μόνο από την ελληνική μετάφραση των Εβδομήκοντα, η οποία το κατατάσσει στα «Ποιητικά - Διδακτικά Βιβλία» της Παλαιάς Διαθήκης.[2]
Στόχος του συγγραφέα είναι κυρίως να στηρίξει την κλονισμένη, εξαιτίας των επιτευγμάτων και της λάμψης του αλεξανδρινού πολιτισμού, πίστη των Ιουδαίων, αλλά και να προσελκύσει τους ειδωλολάτρες στην πίστη του αληθινού Θεού. Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του έργου είναι η επίδραση της ελληνιστικής σκέψης, κυρίως της πλατωνικής φιλοσοφίας, σε ορισμένες ιδέες του συγγραφέα και πολύ περισσότερο στη γλώσσα του. Αυτός ο επιτυχής συνδυασμός ελληνικής παιδείας και ιουδαϊκής πίστης αποτελεί ένα άριστο δείγμα του πόσο δημιουργική μπορεί να αποβεί η συνάντηση δύο πολιτισμών.[2]
Περιεχόμενο
Η πραγμάτευση του βασικού θέματος του έργου αρχίζει με τη διερεύνηση του ρόλου της σοφίας στη ζωή του ανθρώπου και στη συνέχεια γίνεται σύγκριση της τύχης των δικαίων με εκείνη των αδίκων κατά την παρούσα ζωή αλλά και μετά τον θάνατο. Ακολουθεί ανάλυση της προέλευσης και της φύσης της σοφίας και παρουσίαση των τρόπων απόκτησής της. Τέλος, εξετάζονται, μέσα από μια επισκόπηση της ιερής ιστορίας με ιδιαίτερη αναφορά στα γεγονότα της εξόδου των Ισραηλιτών από την Αίγυπτο, οι συνέπειες της σοφίας και ασκείται σκληρή κριτική κατά της ειδωλολατρίας.[2]
Αναλυτικά, στο πρώτο μέρος, κεφάλαια 1 έως 5, εξετάζεται η φύση της σοφίας και τα ευεργετικά αποτελέσματά της για τον άνθρωπο που την κατέχει. Αντιπαραβάλλεται ο δίκαιος προς τον ευσεβή και απαριθμούνται τα επερχόμενα στον ασεβή κακά. Στο δεύτερο μέρος, κεφάλαια 6 έως 9, υμνείται η σοφία και παροτρύνονται οι άρχοντες να μεριμνήσουν για την απόκτησή της. Προβάλλεται το παράδειγμα του βασιλιά Σολομώντα, ο οποίος επιζήτησε και απέκτησε τη σοφία, που αξίζει περισσότερο απ' όλα τα πράγματα. Τέλος, στο τρίτο μέρος, κεφάλαια 10 έως 19, περιγράφονται τα θαυμαστά έργα της σοφίας, όπως αυτά αποκαλύφτηκαν στην ιστορία του Ισραήλ από τον Αδάμ μέχρι τη διάβαση της Ερυθράς Θάλασσας και την περίοδο των περιπλανήσεων στην έρημο. Εδώ παραβάλλεται η αληθινή σοφία του Ισραήλ προς τη μωρία της ειδωλολατρίας των Αιγυπτίων.[1]
