Το Σάο Τομέ και Πρίνσιπε[6] (πορτογαλικά: São Tomé e Príncipe, ΔΦΑ: /[sɐ̃w̃ tu.'mɛ i 'pɾı̃.sɨ.p(ɨ)]/, απόδοση: Σάου Τουμέ ι Πρίνσιπι, επίσημη ονομασία: Λαϊκή Δημοκρατία του Σάο Τομέ και Πρίνσιπε) είναι νησιωτικό κράτος στον Κόλπο της Γουινέας. Στα ελληνικά, η ονομασία του κράτους σημαίνει Άγιος Θωμάς και Πρίγκιπας[7][8].
Πρόκειται για τη δεύτερη μικρότερη σε έκταση χώρα στην Αφρική. Αποτελείται από δύο νησιά, το Σάο Τομέ και το Πρίνσιπε, με συνολική έκταση 1.001 τ.χλμ. που απέχουν μεταξύ τους 140 χιλιόμετρα και βρίσκονται περίπου 250 και 225 χλμ., αντίστοιχα, ανοιχτά της βορειοδυτικής ακτής της Γκαμπόν. Και τα δύο νησιά είναι μέρος μιας ανενεργού ηφαιστειακήςοροσειράς. Το Σάο Τομέ, το μεγαλύτερο, νότιο νησί, βρίσκεται σχεδόν ακριβώς στον ισημερινό. Έλαβε το όνομά του από τον Άγιο Θωμά, καθώς οι Πορτογάλοι εξερευνητές ανακάλυψαν το νησί την ημέρα της γιορτής του.
Ο πληθυσμός του Σάο Τομέ και Πρίνσιπε ανέρχεται στις 228.319[2] κατοίκους σύμφωνα με επίσημη εκτίμηση για το 2024. Το Σάο Τομέ είναι η πρωτεύουσα. Η επίσημη γλώσσα είναι η πορτογαλική.
Τα νησιά του Σάο Τομέ και του Πρίνσιπε βρίσκονται στον Ισημερινό και στον Ατλαντικό Ωκεανό περίπου 300 και 250 χιλιόμετρα αντίστοιχα, στα ανοικτά της βορειοδυτικής ακτής της Γκαμπόν, συγκροτώντας τη μικρότερη χώρα στην Αφρική. Αμφότερα τα νησιά αποτελούν τμήμα ηφαιστειακής οροσειράς, η οποία συμπεριλαμβάνει τα νησιά Αννομπόν στα νοτιοανατολικά, Μπιόκο στα βορειοανατολικά (και τα δύο νησιά αποτελούν τμήμα της Ισημερινής Γουινέας και το Όρος Καμερούν στις δυτικές ακτές της Αφρικής.
Το νησί Σάο Τομέ είναι το πιο ορεινό από τα δύο νησιά, με ψηλότερο σημείο τα 2.024 μ. Το Πρίνσιπε έχει πλούσια δάση και εύφορο έδαφος.
Το κλίμα είναι τροπικό, θερμό και υγρό, με τη μέση θερμοκρασία να διαμορφώνεται ετησίως περίπου στους 27 °C με μικρές διαφορές από ημέρα σε ημέρα. Η θερμοκρασία σπανίως ξεπερνά τους 32 °C. Στα υψηλότερα σημεία, η θερμοκρασία είναι γύρω στους 20 °C και γενικά τη νύχτα επικρατεί δροσιά. Η μέση ετήσια βροχόπτωση κυμαίνεται από 5 μ. στις νοτιοδυτικές πλαγιές έως 1 μ. στα βόρεια, χαμηλότερα εδάφη. Η περίοδος των βροχών διαρκεί από τον Οκτώβριο έως τον Μάιο.
Ο Ισημερινός βρίσκεται ακριβώς στα νότια του νησιού Σάο Τομέ, περνώντας ή ευρισκόμενος κοντά στο νησάκι με το όνομα Ιλιέου ντας Ρόλας (Ilhéu das Rolas).
Ιστορία
Ο θυρεός του Σάο Τομέ και Πρίνσιπε κατά την αποικιακή περίοδο
Η χώρα ανακαλύφθηκε και αποικίστηκε από την Πορτογαλία στα τέλη του 15ου αιώνα. Η ίδρυση του πρώτου οικισμού συντελέστηκε το 1493 από τον Αλβάρο Καμίνια. Το 1500 εποικίστηκε και το Πρίνσιπε. Οι πρώτοι κάτοικοι ήταν «ανεπιθύμητοι» (κυρίως Εβραίοι), οι οποίοι είχαν σταλεί εκεί από την Πορτογαλία.
Οι Πορτογάλοι ξεκίνησαν το εμπόριο σκλάβων, οι οποίοι εργάζονταν σε φυτείες ζαχαροκάλαμου. Ως αποτέλεσμα, στα μέσα του 16ου αιώνα, το Σάο Τομέ και Πρίνσιπε ήταν πρώτη εξαγωγός χώρα ζάχαρης. Τον 19ο αιώνα η ζάχαρη αντικαταστάθηκε από φυτείες κακάο και καφέ (rocas), οι οποίες αποτελούσαν ιδιοκτησία μεγάλων πορτογαλικών εταιρειών. Έτσι, έως το 1908 η χώρα ήταν πρώτη σε παραγωγή κακάο, κάτι που σε μεγάλο βαθμό ισχύει μέχρι σήμερα. Το 1876 καταργήθηκε επίσημα η δουλεία[9] ωστόσο η καταπίεση των εργατών συνεχίστηκε και τον εικοστό αιώνα, με κορύφωμα τις ταραχές του 1953 κατά τις οποίες εκατοντάδες Αφρικανών εργατών σκοτώθηκαν σε συμπλοκή με τα αφεντικά τους (που ήταν Πορτογάλοι). Τα γεγονότα εκείνα έμειναν στην ιστορία της νησιωτικής χώρας ως "Η Σφαγή της Μπατεπά" και η επέτειος από τη σφαγή τιμάται επίσημα από την κυβέρνηση ως εορτή.
Έως τα τέλη της δεκαετίας του '50, ομάδα ανθρώπων από το Σάο Τομέ ίδρυσαν το Κίνημα για την Απελευθέρωση του Σάο Τομέ και Πρίνσιπε (MLSTP), που μετέφερε τελικά την έδρα του στη γειτονική Γκαμπόν. Έπειτα από την ανατροπή της δικτατορίας του Καετάνο στην Πορτογαλία, τον Απρίλιο του 1974 το νέο καθεστώς υποσχέθηκε να δώσει ανεξαρτησία σε όλες τις αποικίες. Τον Νοέμβριο του 1974, αντιπρόσωποι της νέας στρατιωτικής κυβέρνησης της Πορτογαλίας συναντήθηκαν στο Αλγέρι με το MLSTP και σύναψαν συμφωνία για τη μεταφορά της κυριαρχίας. Έπειτα από μικρή περίοδο προσωρινής διακυβέρνησης, στις 12 Ιουλίου του 1975 η χώρα ανακηρύχθηκε ανεξάρτητο κράτος. Πρώτος Πρόεδρος εξελέγη στις 12 Δεκεμβρίου του 1975 ο Μανουέλ Πίντο ντα Κόστα, Γενικός Γραμματέας του MLSTP (επανεξελέγη από τη Βουλή το 1985). Το 1978 η χώρα απειλήθηκε με εισβολή από μισθοφόρους. Στρατεύματα της Κούβας και της Αγκόλας ενίσχυσαν το κράτος και αποσόβησαν τον κίνδυνο εισβολής. Τον Σεπτέμβριο του 1979 ο Μιγκέλ Τροβοάντα κατηγορήθηκε για σχεδιασμό πραξικοπήματος. Τον Μάρτιο του 1988 απέτυχε κι άλλη απόπειρα εισβολής.
Το σημείο από το οποίο διέρχεται ο Ισημερινός, στο νησάκι ντας Ρόλας (Ιλιέου ντας Ρόλας) στο Σάο Τομέ και Πρίνσιπε
Μετά τα τέλη της δεκαετίας του ' 80 και σταδιακά το κράτος έγινε πολυκομματική δημοκρατία. Υπήρξε μία από τις πρώτες αφρικανικές χώρες που εφήρμοσε τον πολυκομματισμό, το 1990. Αυτό εγκρίθηκε σε δημοψήφισμα, στις 22 Αυγούστου του 1990. Οι πρώτες ελεύθερες εκλογές διεξήχθησαν στις 20 Ιανουαρίου (βουλευτικές) και στις 3 Μαρτίου (προεδρικές) του 1991 σε κλίμα ελευθερίας και χωρίς να σημειωθούν περιστατικά βίας. Παρά το γεγονός αυτό, ο ανταγωνισμός μεταξύ των κομμάτων επέφερε ένταση, με αποκορύφωμα, δύο πραξικοπήματα το 1995 και το 2003.
Στις προεδρικές εκλογές του 1991 πρόεδρος εξελέγη ο πρώην πρωθυπουργός, Μιγκέλ Τροβοάντα, ο οποίος ήταν εξόριστος από το 1986 και είχε κατέλθει ως ανεξάρτητος υποψήφιος. Ο Τροβοάντα αναδείχθηκε νικητής και των εκλογών της 11 και 21 Ιουλίου του 1996.
Το Κόμμα Δημοκρατικής Συσπείρωσης (PCD) ανέτρεψε το MLSTP και κατέλαβε την απόλυτη πλειοψηφία εδρών στο Κοινοβούλιο στις βουλευτικές εκλογές. Οι πρώτες δημοτικές εκλογές διεξήχθησαν το 1992 και σε αυτές το MLSTP κέρδισε σε 5 από τα συνολικά 7 συμβούλια νομών. Στις πρόωρες βουλευτικές εκλογές του 1994, το MLSTP κέρδισε πλειοψηφία εδρών στην Εθνοσυνέλευση και απόλυτη πλειοψηφία στις εκλογές του Νοεμβρίου του 1998.
Τον Ιούλιο του 2001 πρόεδρος εξελέγη ο υποψήφιος της Ανεξάρτητης Δημοκρατικής Δράσης, Φραντίκε ντε Μενέζες, από τον πρώτο γύρο. Ορκίστηκε στις 3 Σεπτεμβρίου του 2001. Τον Μάρτιο του 2002 διεξήχθησαν βουλευτικές εκλογές και για τα επόμενα τέσσερα έτη, σχηματίστηκαν πολλές κυβερνήσεις με επικεφαλής την αντιπολίτευση, οι οποίες υπήρξαν βραχύβιες. Η περίοδος συγκατοίκησης στην κυβέρνηση έλαβε τέλος τον Μάρτιο του 2006, οπότε στις εκλογές κέρδισε πλειοψηφία εδρών στην Εθνοσυνέλευση ο προσκείμενος στον πρόεδρο συνασπισμός. Έτσι, σχηματίστηκε νέα κυβέρνηση.
Τον Ιούλιο του 2003, όταν ο πρόεδρος ντε Μενέζες επισκεπτόταν την Αμπούτζα της Νιγηρίας, ομάδα στρατιωτικών με επικεφαλής τον ταγματάρχη Φερνάντου Περέιρα κατέλαβαν την εξουσία με αναίμακτο πραξικόπημα, επικαλούμενοι τη διαφθορά. Η πρωθυπουργός Μαρία ντας Νέβες τέθηκε υπό περιορισμό και διαλύθηκε η Βουλή. Έπειτα από μερικές ημέρες διαπραγματεύσεων στις οποίες μεσολάβησαν Πορτογάλοι, Νιγηριανοί και Αμερικανοί διπλωμάτες, οι πραξικοπηματίες συμφώνησαν για την επιστροφή του ντε Μενέζες υπό τον όρο ότι θα εξασφάλιζαν ασυλία.
Στις 30 Ιουλίου του 2006 επανεξελέγη ο πρόεδρος ντε Μενέζες, καθώς νίκησε δύο άλλους υποψηφίους, μεταξύ των οποίων και τον γιο του πρώην Προέδρου, Πατρίς Τροβοάντα. Οι πρώτες τοπικές εκλογές από το 1992 διεξήχθησαν στις 27 Αυγούστου του 2006 και χαρακτηρίστηκαν από την κυριαρχία των μελών του κυβερνώντος συνασπισμού.
Έπειτα από τη διεξαγωγή των προεδρικών εκλογών του 2011, επέστρεψε στο ύπατο αξίωμα ο Μανουέλ Πίντο ντα Κόστα και τον Δεκέμβριο του 2012 ανέλαβε πρωθυπουργός ο Γκαμπριέλ Κόστα.
Δημογραφία
Παραλιακό εστιατόριο στο Σάο Τομέ
Από το σύνολο των κατοίκων της νησιωτικής χώρας, περίπου το 95% ζει στο νησί Σάο Τομέ και το υπόλοιπο 5% στο νησί Πρίνσιπε. Όλοι προέρχονται από διαφορετικές εθνικές ομάδες, που ήρθαν στα νησιά για πρώτη φορά το 1485. Επτά εθνοτικές ομάδες είναι γνωστές:
Mestiços ή με ανάμικτο αίμα, απόγονοι των Πορτογάλων αποικιοκρατών και των Αφρικανών σκλάβων, οι οποίοι μεταφέρθηκαν στα νησιά τα πρώτα χρόνια κατοίκησης από το Μπενίν, την Γκαμπόν και το Κονγκό (Μπραζαβίλ). Οι άνθρωποι αυτοί είναι επίσης γνωστοί filhos da terra δηλαδή "γιοι της στεριάς").
Angolares, που θεωρούνται απόγονοι των Αγκολανών δούλων, οι οποίοι επέζησαν ναυαγίου το 1540 και σήμερα κερδίζουν το ψωμί τους με την αλιεία.
Forros, απόγονοι των απελευθερωμένων σκλάβων όταν καταργήθηκε η δουλεία.
Serviçais, εργάτες με συμβόλαιο και με καταγωγή από Αγκόλα, Πράσινο Ακρωτήριο.
Tongas, παιδιά των serviçais που γεννήθηκαν στα νησιά.
Ευρωπαίοι, κυρίως Πορτογάλοι.
Ασιάτες, κυρίως Κινέζοι, μεταξύ των οποίων και κάτοικοι του Μακάο με ανάμικτες πορτογαλικές και κινεζικές ρίζες.
Κορίτσια του Σάο Τομέ και Πρίνσιπε
Θρησκεία
Περίπου το σύνολο του πληθυσμού είναι Χριστιανοί Ρωμαιοκαθολικοί, Ευαγγελικοί Προτεστάντες ή Αντβεντιστές της Έβδομης Ημέρας. Επίσης, υπάρχουν 693 Μάρτυρες του Ιεχωβά[10]. καθώς και μια μειονότητα μουσουλμάνων.
Γλώσσα
Παρά το γεγονός ότι είναι μικρή χώρα, στο Σάο Τομέ και Πρίνσιπε ομιλούν πορτογαλικά ως επίσημη γλώσσα (95%) και επίσης μιλούν τη Forro, Κρεολική γλώσσα (85%), την Angolar (3%) και τη γλώσσα του Πρίνσιπε (0,1%). Στα σχολεία διδάσκεται και η γαλλική γλώσσα, καθώς η χώρα μεταξύ άλλων είναι μέλος του Francophonie.
Οικονομία
Υπαίθρια μικροπωλήτρια στο Σάο Τομέ
Από τον 19ο αιώνα, η οικονομία βασιζόταν στη γεωργία. Οι φυτείες που ήταν πορτογαλικής ιδιοκτησίας καταλάμβαναν το 90% του καλλιεργημένου εδάφους. Κύριο προϊόν είναι το κακάο, που σχεδόν (95% των εξαγωγών) μονοπωλεί τις εξαγωγές της χώρας. Εξάγονται επίσης κόπρα, καφές και φοινικέλαιο.
Η χώρα αναγκάζεται και εισάγει πολλά είδη τροφίμων. Εκτός από τη γεωργία, οι κάτοικοι ασχολούνται με την αλιεία και με τη βιομηχανία σε λιγότερο βαθμό. Οι βιομηχανίες στο κράτος αφορούν την επεξεργασία τροφίμων. Επίσης, γίνεται προσπάθεια να βελτιωθεί η τουριστική υποδομή και να αυξηθεί η τουριστική κίνηση.
Το 1987, έπειτα από σοβαρή οικονομική κρίση, η κυβέρνηση του Σάο Τομέ και Πρίνσιπε εφήρμοσε ένα δομικό πρόγραμμα της κυβέρνησης και του ΔΝΤ. Παραδοσιακά το κράτος λαμβάνει βοήθεια από ξένες χώρες, τον ΟΗΕ και άλλους.
Η Πορτογαλία παραμένει ο κυριότερος εμπορικός εταίρος. Εισάγονται κυρίως από την ΕΕ φαγητό, μηχανήματα και είδη εξοπλισμού.
Στη διάρκεια του 2003 η αφρικανική νησιωτική χώρα συμφώνησε με τη Νιγηρία να διανείμουν μεταξύ τους τα έσοδα από το πετρέλαιο που βρέθηκε στη θαλάσσια περιοχή ανάμεσα στα δύο κράτη. Ιδρύθηκε Κοινή Ανώτατη Αρχή αρμόδια για την έρευνα πετρελαίου στο διαφιλονικούμενο Κόλπο της Γουινέας. Τον Απρίλιο του ιδίου έτους οι δύο χώρες άρχισαν τον πλειστηριασμό για την παραχώρηση δικαιωμάτων έρευνας σε 9 περιοχές της κοινής τους ζώνης ναυσιπλοΐας. Οι συμφωνίες αυτές υπολογίστηκε ότι θα απέφεραν περίπου 100 εκατομ. δολάρια στο αρχιπέλαγος, διπλασιάζοντας τον ετήσιο προϋπολογισμό.
Η χώρα είναι Προεδρική Δημοκρατία. Ο Πρόεδρος εκλέγεται για πενταετή θητεία με καθολική και μυστική ψηφοφορία. Μπορεί να υπηρετήσει το ανώτερο δύο συνεχείς θητείες. Ο Πρωθυπουργός διορίζεται από τον πρόεδρο και τα 14 μέλη του υπουργικού συμβουλίου επιλέγονται από τον πρωθυπουργό.
Η νομοθετική εξουσία ασκείται από την Εθνοσυνέλευση, η οποία απαρτίζεται από 55 μέλη, που εκλέγονται για τετραετή θητεία και συνεδριάζει στα μέσα του έτους. Η Δικαστική εξουσία ασκείται στον υψηλότατο βαθμό από το Ανώτατο Δικαστήριο. Με βάση το σημερινό Σύνταγμα η Δικαιοσύνη είναι ανεξάρτητη. Επίσης, κατοχυρώνεται η ελευθερία έκφρασης και η ελευθερία να ιδρύονται αντιπολιτευόμενα πολιτικά κόμματα. Δικαίωμα ψήφου έχουν όσες και όσοι είναι ηλικίας 18 ετών και άνω.
Διοικητική διαίρεση
Οι νομοί του Σάο Τομέ και Πρίνσιπε
Η νησιωτική χώρα υποδιαιρείται σε δύο επαρχίες, του Σάο Τομέ και του Πρίνσιπε (το οποίο έχει αυτοκυβέρνηση από τις 29 Απριλίου του 1995), οι οποίες επιμέρους χωρίζονται σε 7 νομούς (αγγλικά: administrative districts).
Επικοινωνίες και μεταφορές
Το κυριότερο λιμάνι είναι του Σάο Τομέ. Στη χώρα λειτουργούν δύο αεροδρόμια. Κύριος αερομεταφορέας είναι η STP Airways' με έδρα το Σάο Τομέ[11]. Ο στόλος της περιλαμβάνει ένα Boeing 767-300ER (νοικιασμένο στην Cubana) και 1 Boeing 757-200[12]
Το οδικό δίκτυο δεν είναι εκτεταμένο. Με βάση στοιχεία του 2000, το συνολικό οδικό δίκτυο καλύπτει 320 χλμ., εκ των οποίων τα 102 δεν είναι ασφαλτοστρωμένα. Η οδήγηση γίνεται στα δεξιά.
Υγεία
Στις αρχές του 2009 η κυβέρνηση ξεκίνησε ένα φιλόδοξο πρόγραμμα για την καταπολέμηση του AIDS. Σύμφωνα με στοιχεία, το 1,5% του συνολικού πληθυσμού της χώρας ζει με τον ιό.[13] Το προσδόκιμο ζωής στο σύνολο του πληθυσμού, σύμφωνα με εκτιμήσεις του 2019 του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας ήταν 70,4 χρόνια (68,8 χρόνια οι άνδρες και 72,0 οι γυναίκες).[14]
Διεθνείς σχέσεις
Η πορτογαλική πρεσβεία στο Σάο Τομέ και Πρίνσιπε
Η χώρα διατηρεί στενές σχέσεις με πολλές χώρες της ΕΕ. Επίσης, πολλά κράτη έχουν πρεσβείες στο Σάο Τομέ και Πρίνσιπε, το οποίο θεωρείται γενικά ήσυχο μέρος για διεξαγωγή διεθνών διασκέψεων. Το 1994-95 οι ΗΠΑ ίδρυσαν ραδιοφωνικό σταθμό της "Φωνής της Αμερικής" στο Σάο Τομέ[15].
Στρατός
Ο στρατός της μικρής νησιωτικής χώρας χαρακτηρίζεται από έλλειψη πόρων και εκτιμάται ότι δύσκολα θα μπορούσε να επέμβει μονομερώς για να διασφαλίσει την άμυνα της χώρας. Οι αμοιβές των στρατιωτικών είναι εξαιρετικά χαμηλές και ο έλεγχος γίνεται από τον Πρόεδρο μέσω του Υπουργού Άμυνας και του Αρχηγού του Γενικού Επιτελείου Στρατού.
Πολιτισμός
Το καλούλου, παραδοσιακό φαγητό του Σάο Τομέ και Πρίνσιπε
Οι Αφρικανοί κάτοικοι έχουν απορροφήσει πολλά πολιτιστικά στοιχεία από τους άλλοτε αποικιοκράτες, Πορτογάλους.
Οι πιο γνωστοί ρυθμού είναι οι ússua και socopé στο Σάο Τομέ και το dêxa beat στο Πρίνσιπε. Οι χοροί αυτοί έχουν επηρεαστεί σε μεγάλο ποσοστό από τα πορτογαλικά.
Ο χορός Tchiloli συνοδεύεται από μουσική και κατά την εκτέλεσή του γίνεται αφήγηση ιστοριών. Το danço-congo αποτελεί συνδυασμό μουσικής, χορού και θεατρικών δρώμενων.
↑ 2,02,1«Número da População em 2024». Instituto Nacional de Estatísticas da Republica Democrática de São Tomé e Príncipe (INE). Ανακτήθηκε στις 14 Ιουνίου 2024.
Το Βιβλίο της Χρονιάς, 2004, Ανασκόπηση 2003, εκδ. Britannica.
Chabal, Patrick (ed.) 2002. A history of postcolonial Lusophone Africa. London: C. Hurst. ISBN 1-85065-589-8 - Η απαποικιοποίηση των αποικιών της Πορτογαλίας στην Αφρική.
.svg)
