Ο οικισμός έφερε αρχικά την ονομασία Αράχωβα, η οποία προέρχεται από τη σλαβική λέξη rahova που μεταφράζεται ως καρυδότοπος. To 1958, το χωριό μετονομάστηκε από την κρατική Επιτροπή Τοπωνυμίων, σε Ριζό ένεκα της σλαβικής προέλευσης της προηγούμενης ονομασίας. Στις 4 Δεκεμβρίου του 2013, έπειτα από αίτημα των κατοίκων, το δημοτικό συμβούλιο του δήμου Φιλιατών αποφάσισε ομόφωνα, για ιστορικούς και συναισθηματικούς λόγους, την επαναφορά της αρχικής ονομασίας του οικισμού, εξουσιοδοτώντας παράλληλα τον δήμαρχο για τις περαιτέρω διαδικασίες[4][5].
Ιστορικά στοιχεία
Σε μια απόκρημνη ράχη κοντά στο σημερινό χωριό, στην κοιλάδα του ρέματος της Δάφνης, διατηρούνται τα ερείπια μιας μικρής κώμης με ακρόπολη των ελληνιστικών και πιθανώς των ρωμαϊκών χρόνων. Η κώμη έλεγχε τη φυσική διάβαση που οδηγούσε σε μια άλλη αρχαία κώμη, η οποία βρισκόταν κοντά στο χωριό Κεραμίτσα.[6]
Οι πρώτες μαρτυρίες για την ύπαρξη του οικισμού χρονολογούνται το 1431 και προέρχονται από το βιβλίο προσκομιδών της ιεράς μονής Σωσίνου που αναφέρει το χωριό ως Αράχωβα καθώς και από οθωμανικά φορολογικά κατάστιχα που αναφέρουν την ονομασία Ράχοβα[4].
Το χωριό μέχρι το τέλος της οθωμανικής κυριαρχίας, δηλαδή μέχρι τους Βαλκανικούς Πολέμους, αποτελούσε τσιφλίκι των μουσουλμάνων αγάδων των Φιλιατών[7]. Το 1856, στο Ριζό ζούσαν 40 οικογένειες[8], ενώ το 1874, σύμφωνα με την έκθεση που σύνταξε ο πρωτοσύγκελος Δέρκων Ναθαναήλ, στο χωριό κατοικούσαν πενήντα οικογένειες. Παράλληλα, λειτουργούσε «Κοινό σχολείο», όπου φοιτούσαν είκοσι μαθητές. Το σχολείο αυτό συντηρούσαν από κοινού η τοπική κοινότητα και η ιερά μονή Γηρομερίου[9]. Την ίδια περίπου περίοδο, κατά τον Βασίλειο Ζώτο, ο πληθυσμός του Ριζού ανερχόταν σε περίπου 200 άτομα[10].
Το 1895, σύμφωνα με την επίσημη απογραφή που διενεργήθηκε από την οθωμανική διοίκηση, στο Ριζό ζούσαν 271 κάτοικοι που μοιράζονταν σε 45 φορολογούμενους χανέδες (οικογένειες ή οικίες)[11]. Την ίδια περίοδο, το σχολείο του χωριού είχε αναστείλει τη λειτουργία του[12]. Το 1910, ο πληθυσμός του Ριζού ανερχόταν πλέον σε περίπου 360 κατοίκους. Συν τοις άλλοις, επαναλειτουργούσε το τοπικό σχολείο έχοντας έναν δάσκαλο και 15 μαθητές[7].
Με το ξέσπασμα των Βαλκανικών Πολέμων, το χωριό υπέστη καταστροφές και σημαντική μερίδα των κατοίκων του αναγκάστηκε να καταφύγει στην περιοχή του Τσαμαντά, εξαιτίας της δράσης άτακτων Αλβανών ενόπλων που πολεμούσαν στο πλευρό των Τούρκων[13]. Με το τέλος του πολέμου μετά την οθωμανική ήττα, το Ριζό, όπως και η υπόλοιπη Θεσπρωτία, ενσωματώθηκε στην Ελλάδα. Η πρώτη ελληνική απογραφή που διενεργήθηκε το 1913 στα νέα εδάφη που προσάρτησε το ελληνικό κράτος, βρήκε στο χωριό πληθυσμό 306 κατοίκων[14]. Κατά τις παραμονές του Ελληνοϊταλικού Πολέμου είχε 347 κατοίκους, εκ των οποίων οι 11 ήταν μουσουλμάνοι[15].
Γενικά στοιχεία
Οι κάτοικοι του χωριού, ασχολούνται κυρίως με την κτηνοτροφία και λιγότερο με τη γεωργία. Παλαιότερα, διοικητικά, το Ριζό ανήκε στην επαρχία Φιλιατών του νομού Θεσπρωτίας. Από το 1999 έως το 2010 σύμφωνα με την τότε διοικητική διαίρεση της Ελλάδας αποτελούσε έδρα κοινότητας του δήμου Φιλιατών. Από την 1η Ιανουαρίου του 2011, αποτελεί έδρα της ομώνυμης τοπικής κοινότητας - στην οποία περιλαμβάνεται και ο οικισμός Χλομός με 13 κατοίκους - της δημοτικής ενότητας Φιλιατών, του ομώνυμου δήμου[16]. Στο Ριζό γεννήθηκε ο πρώην δήμαρχος Ζεφυρίου, Απόστολος Ζέρβας[17].
Εκκλησιαστικά, το Ριζό υπάγεται στη Μητρόπολη Παραμυθίας, Φιλιατών, Γηρομερίου και Πάργας. Η κεντρική εκκλησία του χωριού είναι αφιερωμένη στη Κοίμηση της Θεοτόκου και γιορτάζει στις 15 Αυγούστου. Υπάρχουν επίσης άλλες πέντε μικρότερες εκκλησίες[4]. Σε κοντινή απόσταση από το χωριό, στην τοποθεσία «Γκούρμπα», διασώζονται υπολείμματα παλιού οχυρού, το οποίο είναι γνωστό με την ονομασία «Παλαιόκαστρο της Αράχωβας»[5].
↑Björn Forsén (επιμ.), Thesprotia expedition I, Towards a regional History, Papers and monographs of the Finnish Institute at Athens, Helsinki, 2009, σελ. 262.
↑ 11,011,1Μιχάλης Κοκολάκης, Η τουρκική στατιστική της Ηπείρου στο Σαλναμέ του 1895, στο Τετράδια Εργασίας, τεύχος 18, Κέντρο Νεοελληνικών Ερευνών, Αθήνα 2008, σελ 271.
↑ 14,014,1Βασίλειον της Ελλάδος, Υπουργείον Εθνικής Οικονομίας, Διεύθυνσις Στατιστικής, Απαρίθμησις των κατοίκων των νέων επαρχιών της Ελλάδος του έτους 1913, σελ 68.
↑ 15,015,1Αθανάσιος Γκότοβος, Τσαμουριά. Ταυτότητες στην κατοχική Θεσπρωτία και ο ρόλος της μουσουλμανικής μειονότητας, Εναλλακτικές Εκδόσεις, Αθήνα 2016, σελ. 90.
Μιχάλης Κοκολάκης, Η τουρκική στατιστική της Ηπείρου στο Σαλναμέ του 1895, περιοδικό Τετράδια Εργασίας, τεύχος 18, Κέντρο Νεοελληνικών Ερευνών, Αθήνα 2008.
Μιχαήλ Σταματελάτος ;Φωτεινή Βάμβα-Σταματελάτου, Επίτομο Γεωγραφικό Λεξικό της Ελλάδος, Ερμής, Αθήνα 2001.
Χαράλαμπος Φούκης, Η βασική εκπαίδευση στη Θεσπρωτία (ύστερη τουρκοκρατία, 1854 - 1913), Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, Διδακτορική Διατριβή, Ιωάννινα 2008.
