Το λήμμα δεν περιέχει πηγές ή αυτές που περιέχει δεν επαρκούν.Μπορείτε να βοηθήσετε προσθέτοντας την κατάλληλη τεκμηρίωση. Υλικό που είναι ατεκμηρίωτο μπορεί να αμφισβητηθεί και να αφαιρεθεί.
Προσοχή, το πρότυπο τοποθετήθηκε χωρίς ημερομηνία. Για τη σημερινή ημερομηνία χρησιμοποιήστε: {{πηγές|22|12|2024}}
Αυτό το λήμμα χρειάζεται επιμέλεια ώστε να ανταποκρίνεται σε υψηλότερες προδιαγραφές ορθογραφικής και συντακτικής ποιότητας ή μορφοποίησης. Αίτιο: έγινε μετάφραση από το αγγλικό αλλά κάποια ονόματα επαναποδόθηκαν είτε με την έννοια στα νέα ελληνικά, είτε με λάθος τρόπο: π.χ. Γήρατειά, αγάπη, Κέτο αντί Κητώ, Γριές αντί Γραίαι, Θάλασσα αντί Πόντος κτλ, σύνδεσμοι, γενικότερη επιμέλεια μετάφρασης
Για περαιτέρω βοήθεια, δείτε τα λήμματα πώς να επεξεργαστείτε μια σελίδα και τον οδηγό μορφοποίησης λημμάτων.
Η Θεογονία είναι επικό ποίημα του Ησιόδου που περιγράφει, σε αντίθεση με τις κοσμογονίες άλλων ανατολικών λαών, την καταγωγή των θεών της ελληνικής μυθολογίας όπως αυτοί γεννήθηκαν και διαμορφώθηκαν στην ανθρώπινη αντίληψη κατόπιν πρώιμων παρατηρήσεων μαζί με τη Γη (Γαία), τους ποταμούς, την απέραντη θάλασσα, τα λαμπρά άστρα και τον πλατύ υπεράνω όλων ουρανό. Θεωρείται ότι γράφτηκε μετά τα Ομηρικά έπη, τα οποία αποτελούν πηγή του έργου, υπολογίζοντας θεωρητικά τη συγγραφή του γύρω στο 1000 ως 700 π.Χ.. Η Θεογονία του Ησιόδου αποτελεί σημαντικότατη πηγή για την αρχαία ελληνική μυθολογία, που αναφέρει το σύνολο σχεδόν των ιδεατών θεοτήτων που σέβονταν και τιμούσαν οι αρχαίοι Έλληνες.
Το ποίημα αποτελείται από 1022 εξάμετρα και αρχίζει από την πρώτη γενεά θεών, το Χάος, τη Γαία, συνεχίζει με τον Ουρανό, τους Τιτάνες και καταλήγει στους θεούς του Ολύμπου και την επικράτησή τους.
Οι γενεές
Χειρόγραφο της Θεογονίας του 16ου αιώνα.
Η Θεογονία του Ησιόδου είναι μία μακροσκελής σύνθεση μιας τεράστιας ποικιλίας τοπικών ελληνικών παραδόσεων που αφορούν τους θεούς. Το έργο είναι οργανωμένο ως μία διήγηση που αναφέρει πώς δημιουργήθηκαν οι θεοί δημιουργώντας την πρώιμη ηθική και εύνομη τάξη χωρίς νομοθεσίες.
Η πρώτη γενιά
Ο Ησίοδος αφού ευχαριστεί τις Μούσες για την έμπνευση που του έδωσαν, εξηγεί ότι αυθόρμητα εμφανίστηκε το Χάος που γέννησε την πρώτη θεϊκή Τριάδα, τη Γη, ως έννοια της ύλης, τον Τάρταρο ως έννοια του χρόνου και του θανάτου και τον Έρωτα, ως έννοια της δημιουργίας.
Στη συνέχεια, από το Χάος ξεπήδησε το Έρεβος και η Νυξ. Από την ένωση της Νύχτας με το Έρεβος γεννήθηκαν ο Αιθέρας και η Ημέρα. Η Γη, με παρθενογένεση, γέννησε τον Ουρανό, τα Oὔρεα (Όρη) και τον Πόντο.
Όταν ο Κρόνος έκοψε τα γεννετικά όργανα του Ουρανού, σταγόνες αίματος έπεσαν πάνω στη γη και έτσι δημιουργήθηκαν οι Ερινύες, οι Γίγαντες και οι Μελιάδες. Στη συνέχεια πέταξε τα γεννετικά όργανα στη θάλασσα και από τον αφρό γεννήθηκε η Αφροδίτη. Εν τω μεταξύ η Νύχτα από μόνη της γέννησε τον Μόρο, τα Όνειρα, το Πεπρωμένο, την Έριδα, τον Μώμο, τη Φιλότητα, το Γήρας, τον Θάνατο, τις Μοίρες, τη Νέμεση, τις Εσπερίδες, τον Ύπνο, την Οϊζύ και την Απάτη. Η Έριδα ακολούθησε τα βήματα της μητέρας της και γέννησε τον Πόνο, τις Μάχες, τους Καυγάδες, τη Δολοφονία, την Πάλη, τα Ψέματα, τις Διαφορές, τον Λιμό, την Ασθένεια,τους Όρκους, τις Ιστορίες, την Ανυπακοή και το Ερείπιο. Η Γαία παντρεύτηκε τον Πόντο και γέννησε τον Φόρκυ, την Κητώ, τον Νηρέα και τον Θαύμα. Ο Φόρκυς και η Κητώ ζευγάρωσαν και γέννησαν τις Γραίες και τις 3 Γοργόνες (τη Σθενώ, την Ευρυάλη και τη Μέδουσα). Η Μέδουσα και ο Ποσειδώνας γέννησαν τον Πήγασο και τον Χρυσάορα, που μαζί με την Καλλιρόη γέννησε τον Γηρυόνη. Ο Νηρέας μαζί με τη Δωρίδα γέννησαν 50 Νύμφες, τις Νηρηίδες. Ο Θαύμας μαζί με την Ηλέκτρα γέννησαν την Ίριδα (ουράνιο τόξο) και τις Άρπυιες. Η Γαία με τα Τάρταρα γέννησαν τον Τυφώνα που μαζί με την Έχιδνα γέννησαν τον Όρθο, τον σκύλο του Γηρυόνη, τη Χίμαιρα, την Ύδρα και τον Κέρβερο. Ο Όρθος και η Χίμαιρα γέννησαν τη Σφίγγα και το Λιοντάρι της Νεμέας (που ανάθρεψε η Ήρα). Ο Ωκεανός και η Τήθυς γέννησαν 3.000 ποτάμια και 3.000 Ωκεανίδες. Η Θεία και ο Υπερίωνας γέννησαν τον Ήλιο, τη Σελήνη και την Αυγή ή Ηώ. Ο Κρείος και η Ευρυβία γέννησαν τον Αστραίο, τον Πάλλα και τον Πέρση. Ο Πάλλας και η Ωκεανίδα Στυξ γέννησαν τους 4 Ανέμους και τα Αστέρια. Ο Ιάπετος και η Κλυμένη γέννησαν τον Μενοίτιο, τον Άτλαντα, τον Επιμηθέα και τον Προμηθέα.
Η τρίτη γενεά
Ο Κρόνος και η Ρέα γέννησαν την Εστία, τη Δήμητρα, την Ήρα, τον Άδη και τον Ποσειδώνα τους οποίους έτρωγε. Όταν η Ρέα γέννησε τον Δία τον άφησε στην Κρήτη για να μεγαλώσει και ξεγέλασε τον Κρόνο με μια πέτρα. Όταν ο Δίας μεγάλωσε, μαζί με τους άλλους θεούς πολέμησε τους Τιτάνες στην Τιτανομαχία.
Οικογένειες
1. Χάος=Γη, Έρως, Τάρταρος, Νύχτα, Έρεβος.
2.Γη+Τάρταρος=Τυφώνας+Έχιδνα=(Όρθος+Χίμαιρα=Σφίγγα,Λιοντάρι της Νεμέας),Λερναία Ύδρα,Κέρβερος.
Σε πολλούς πολιτισμούς, οι διηγήσεις για τον κόσμο και τους θεούς που τον σχημάτισαν είναι ένας τρόπος για την κοινωνία να επανεπιβεβαιώσει τις εγχώριες πολιτιστικές παραδόσεις. Ιδιαίτερα οι θεογονίες τείνουν να επιβεβαιώνουν πως η βασιλεία είναι φυσικά ενσωματωμένη στην κοινωνία. Αυτό που καθιστά τη Θεογονία του Ησιόδου μοναδική, είναι πως δεν επιβεβαιώνει καμία ιστορική βασιλική γραμμή/συνέχεια. Κάτι τέτοιο θα τοποθετούσε τη Θεογονία σε μια συγκεκριμένη εποχή και τόπο. Αντιθέτως, η Θεογονία επιβεβαιώνει τη βασιλεία του ίδιου του θεού Δία επί όλων των άλλων θεών και επί ολόκληρου του κόσμου.
Επιπλέον, ο Ησίοδος προορίζει για τον ίδιο την εξουσία που συνήθως επιφυλάσσεται στην ιερή βασιλεία. Ο ποιητής διακηρύσσει πως σ’ αυτόν, και όχι όπως θα αναμέναμε σε κάποιο βασιλιά, οι Μούσες παρείχαν τα δύο δώρα του σκήπτρου και της εξουσιαστικής φωνής (Ησίοδος, Θεογονία 30-3), που είναι τα φανερά σημάδια βασιλείας. Αυτή η χειρονομία δεν αποσκοπεί να κάνει τον Ησίοδο βασιλιά. Μάλλον, η απώτερη σημασία είναι πως η εξουσία της βασιλείας τώρα ανήκει στην ποιητική φωνή, στη φωνή που απαγγέλλει τη Θεογονία.
Μετά την κλασική περίοδο, η θεόσταλτη βασιλεία επανεισάγεται στην Ελλάδα, και συγκεκριμένα πρώτα στη Μακεδονία, από τις βασιλικές παραδόσεις της Περσίας.
Αν και χρησιμοποιείται συχνά ως βιβλίο-πηγή για την ελληνική μυθολογία, η Θεογονία είναι ταυτόχρονα κάτι λιγότερο και κάτι περισσότερο από αυτό. Με επίσημους όρους είναι ένας ύμνος που επικαλείται τον Δία και τις Μούσες: παράλληλα κείμενα μεταξύ της και του αρκετά μικρότερου Ομηρικού Ύμνου στις Μούσες κάνουν φανερό πώς η Θεογονία αναπτύχθηκε μέσα από μία παράδοση υμνικών πρελουδίων με τα οποία οι Έλληνες ραψωδοί θα ξεκινούσαν τις συμμετοχές τους σε ποιητικούς διαγωνισμούς. Είναι αναγκαίο, επομένως, να θεωρήσουμε τη Θεογονία όχι ως ένα είδος Βίβλου της ελληνικής μυθολογίας, αλλά μάλλον ως ένα είδος στιγμιοτύπου από μια δυναμική και συχνά αλληλοσυγκρουόμενη παράδοση, όπως αποκρυσταλλώθηκε σε ένα συγκεκριμένο μέρος και εποχή – και να θυμηθούμε πως η παράδοση συνέχισε να εξελίσσεται μέχρι την εποχή του Νόννου.
Δυτικοί μελετητές υποστηρίζουν πως η Θεογονία επηρεάστηκε σε μεγάλο βαθμό από τις μυθολογικές παραδόσεις της εγγύς Ανατολής. Το μοτίβο της διαδοχής Ουρανός-Κρόνος-Δίας, για παράδειγμα, φαίνεται να έχει προέλθει από τη Χουριτική μυθολογία, διαμέσου της Χεττιτικής.[2]
