Επί του Ειδικού

Ο επί του Ειδικού λογοθεσίου (δηλ. ο υπεύθυνος ενός ιδιαίτερου τμήματος), επίσης γνωστός απλά ως ο Ειδικός που σημαίνει «Ειδικός Γραμματέας» ή -από τον 11ο αιώνα- ως ο λογοθέτης του Ειδικού, ήταν ένας αξιωματούχος της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, που έλεγχε το τμήμα γνωστό ως Ειδικόν, ένα ιδιαίτερο θησαυροφυλάκιο και αποθήκη.^[1][2][3][4]

Ιστορία και αρμοδιότητες

Η προέλευση του αξιώματος είναι συζητήσιμη: το τμήμα πιστοποιείται για πρώτη φορά στη βασιλεία του Αυτοκράτορα Θεόφιλου (β. 829-842), αλλά ορισμένοι μελετητές (π.χ. ο Ροντόλφ Γκυγιάν) αντλεί την ετυμολογία του τμήματος Ειδικόν από τη λέξη ιδικό (ιδιωτικό), υποδηλώνοντας τη συνέχιση του Ύστερου Ρωμαϊκού αξιώματος του comes Rerum Privatarum (κόμη της Ιδιωτικής Περιουσίας του Αυτοκράτορα).^[1][3][4] Αυτή η άποψη απορρίπτεται από άλλους, ιδίως από τον Τζων Μπέρυ, που βλέπουν το τμήμα αυτό ως εντελώς ξεχωριστό ίδρυμα, αντιπαραθέτοντας το ιδιαίτερο τμήμα του Ειδικού με το ευρύτερο τμήμα του Γενικού και το θεωρούν ότι προέρχεται από τα στρατιωτικά τμήματα των πραιτωριανών νομαρχών (praetorian prefectures) της ύστερης Ρωμαϊκής εποχής.^[1] Από την άλλη μεριά, ο Ερνστ Στάιν το συνδέει με τη λέξη είδος (πράγματα, αγαθά) και θεωρεί το Ειδικόν ως θησαυροφυλάκιο για τα έσοδα, που καταβαλλόταν σε είδος και όχι σε κέρμα.^[4]

Το Ειδικόν εκπληρούσε τη διπλή λειτουργία του Αυτοκρατορικού θησαυροφυλακίου και της αποθήκης. Ως θησαυροφυλάκιο, αποθήκευε διάφορα πολύτιμα υλικά, όπως μετάξι ή χρυσό και ήταν υπεύθυνο για την πληρωμή των ετήσιων μισθών (ρογών) των αξιωματούχων της τάξης των Γερουσιαστών.^[3] Ως αποθήκη, το Ειδικόν ήλεγχε τα κρατικά εργοστάσια, που παρήγαν στρατιωτικό εξοπλισμό (τα ύστερο-ρωμαϊκά fabricae = υφάσματα) και ήταν υπεύθυνο για την προμήθεια των απαραίτητων εφοδίων σε εκστρατείες, τα οποία κυμαίνονταν από όπλα έως "πανιά, σχοινιά, επεξεργασμένα δέρματα, τσεκούρια, κεριά, κασσίτερο, μόλυβδο, βαρέλια για τον στόλο ή ακόμη και αραβικά ρούχα για Αυτοκρατορικούς κατασκόπους".^[1][2] Στις εκστρατείες, στις οποίες λάμβανε μέρος ο ίδιος ο Αυτοκράτορας, ο ειδικός συνόδευε τον στρατό ως επικεφαλής της δικής του σειράς αποσκευών από 46 άλογα, μεταφέροντας τα πάντα, "από υποδήματα έως κηροστάτες", καθώς και μεγάλα ποσά χρυσών και αργυρών νομισμάτων για χρήση από τον Αυτοκράτορα.^[4]

Το τμήμα εξακολουθούσε να υφίσταται έως το 1081, αλλά πιθανώς καταργήθηκε λίγο αργότερα. Ο Ροντόλφ Γκυγιάντ πρότεινε ότι το λογοθέσιον των Οικειακών (ανδρών) ανέλαβε τις λειτουργίες του (πρβλ. λογοθέτης των Οικειακών).^[3][4]

Προσωπικό

Όπως με όλους τους επικεφαλής των Ρωμαϊκών τμημάτων, οι Ειδικοί είχαν αρκετούς υφιστάμενους υπαλλήλους:

• Η βασιλικοί νοτάριοι (αυτοκρατορικοί γραμματείς), όπως υπήρχαν και σε όλα τα φορολογικά τμήματα, συνήθως στον βαθμό του σπαθάριου ή κατώτερο. Ένας πρωτονόταρος (αρχιγραμματέας) πιστοποιείται στην εποχή των Κομνηνών (1081–1185).^[1][4]
• Η ἄρχοντες τῶν ἐργοδοσίων (κύριοι των εργοστασίων) και οι μειζότεροι τῶν ἐργοδοσίων, (επιτηρητές των εργοστασίων). Όπως υποδηλώνει το όνομά τους, επόπτευαν κρατικά εργοστάσια για μετάξι, κοσμήματα, όπλα κ.λπ. Βεβαιώνονται με πολλές σφραγίδες από τον 7ο αιώνα και, από τον 9ο αιώνα, αποκαλούνται συχνά κουράτορες (επιστάτες).^[3][4]
• Οι ἑβδομαδάριοι τοῦ εἰδικοῦ, υπηρέτες στο Παλάτι.

Η έδρα του Ειδικού βρισκόταν σε ένα ιδιαίτερο κτήριο μέσα στο Μεγάλο Παλάτι της Κωνσταντινούπολης, το οποίο η παράδοση αποδίδει στον Κωνσταντίνο Α΄ τον Μεγάλο (β. 306-337). Βρισκόταν μεταξύ των μεγάλων αιθουσών του Τρίκογχου και του Λαυσιακού, κοντά στην Αυτοκρατορική αίθουσα ακροάσεων Χρυσοτρίκλινον.^[4]

Βιβλιογραφικές αναφορές

1. Bury 1911.
2. Louth 2005.
3. ODB.
4. Guilland 1971.

Πηγές

• Bury, John Bagnell (1911). The Imperial Administrative System of the Ninth Century - With a Revised Text of the Kletorologion of Philotheos. London: Oxford University Press. 
• Guilland, Rodolphe (1971). "Les Logothètes: Etudes sur l'histoire administrative de l'Empire byzantin". Revue des études byzantines (in French). 29 (29): 5–115. doi:10.3406/rebyz.1971.1441.
• Kazhdan, Alexander, ed. (1991). The Oxford Dictionary of Byzantium. Oxford and New York: Oxford University Press. ISBN 0-19-504652-8.
• Louth, Andrew (2005). "The Byzantine Empire in the Seventh Century". In Fouracre, Paul (ed.). The New Cambridge Medieval History, Volume 1, c.500–c.700. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 9781139053938.