Srednjovjekovna književnost

Srednjovjekovna književnost je širok pojam koji obuhvata gotovo sva djela napisana u Evropi i šire tokom srednjeg vijeka koji je trajao oko hiljadu godina, počevši padom Zapadnog rimskog carstva 475. godine a završivši početkom renesanse krajem 15. vijeka. Književnost ovog perioda se sastojala od vjerskih i svjetovnih djela. Zbog širine prostora i dužine vremena nemoguće je govoriti o ovoj temi a da se stvari ne pojednostave, zbog toga ćemo o književnosti govoriti vezano za jezik na kojem je pisana i prostor sa kojeg potiče, ali i njenu književnu vrstu.

Jezici

Latinski jezik je bio službeni jezik Rimokatoličke Crkve koja je u to vrijeme bila jedini izvor obrazovanja, stoga je glavni jezik na kojem je pisana sva književnost ovoga perioda bio latinski, čak i u nekim dijelovima koji nikada nisu bili pod direktnim uticajem ove Crkve. Slično se desilo i pod uticajem Istočnog rimskog carstva i Istočne Pravoslavne Crkve koja je uticala na uspostavljanje grčkog kao glavnog književnog jezika.

Obični ljudi su nastavili koristiti svoj maternji jezik. Par ne-latinskih djela je poznato i danas poput Beowulfa na starom engleskom, Nibelungenlieda na starom njemačkom jeziku ili Chanson de Roland na starom francuskom. Iako se ova djela većinom smatraju radom anonimnih pojedinaca nije nemoguće da ustvari predstavljaju usmenu književnu tradiciju.

Anonimnost

Najveći dio srednjovjekovne književnosti je pisan anonimno. Ovome su razlog dvije glavne stvari, prvo nedostatak podataka iz ovog perioda, i drugo mnogo značajnije pogled na ulogu autora koji se dosta razlikuje od ovog savremnog. Srednjovjekovi autori su mnogo češće težili zapisivanju priča koje su već čuli ili pročitali nego izmišljanju novih. Čak i kada bi napisali nešto novo često su tvrdili da to ustvari prenose od nekog učitelja. Sa ove tačke gledišta lična imena autora su bila manje važna i zbog toga mnoga značajna djela nikada nisu pripisana jednoj osobi.

Alegorija

Iako je srednjovjekovna književnost bogata raznim stilskim sredstvima, najznačajnije od njih je alegorija. Veliki broj dijela srednjovjekovne književnosti se oslanjao na alegoriju preko koje je pjesnik izražavao pouke - prikazivanje apstraktnih vrijednosti, događaja i institucija. Vjerovatno najranija i najuticajnija alegorija je Psychomachia (Borba duša) koju je napisao Aurelius Clemens Prudentius. Ostali značajni primjeri alegorije uključuju Romansu ruže, Everyman, Piers Plowman i Božanstvenu komediju.

Književne vrste

Religiozna literatura

Teološka djela su bila dominantni oblik literature u ovom periodu. U srednjem vijeku katolički svećenici su predstavljali intelektualni centar društva, pa se njihova književnost najviše pisala.

Nebrojeno mnogo himni potiču iz ovog perioda (bile vezane za liturgiju ili ne). Liturgije nisu imale utvrđenu formu i brojni molitvenici su postavljali individualne koncepte rasporeda misa. Religiozni učenjaci poput Anselm od Canterburyija, Thomas Aquinasa i Pierre Abélarda, su pisali dugačke teološke i filozofske rasprave u kojim su pokušavali objediniti učenja Grka i romaskih pagana sa doktrinama crkve. Hagiogafije, ili životi svetaca, su također pisani obično s ciljem ohrabrenja ili upozorenja ljudima.

Zlatna legenda je dostigla ogromnu popularnost pa je jako često čitana i citirana. Dies Irae i Stabat Mater su među najznačajnijim latinskim religioznim pjesmama. Jedina religiozna forma koju nisu pisali svećenici su bila mystery plays, predstave nastale na jednostavnim rekonstrukcijama Biblijskih događaja. Predstave su se prikazivale obično za vrijeme praznika i trajale su čitav dan, ponekad ulazeći i dugo u noć.

Svjetovna literatura

Svjetovna književnost ovoga perioda je bila dosta rjeđa nego religiozna, ali dosta ovih dijela je preživjelo i poznato je i danas. Tema dvorskih ljubavi (courtly love) se pojavila i razvila u 11. vijeku, kada su putujući pjevači trubaduri preživljavali zahvaljujući svojim pjesmama. Pjesme trubadura se obično povezuju sa čežnjom, ali to nije u potpunosti tačno, kao što se može primijetiti u aubadeu. U Njemačkoj su Minnesänger nastavili tradiciju trubadura. A veliku popularnost je imala i epska poezija, koje su imale dva glavna pravca: chanson de geste i roman courtois. Razlika je bila u tematici i naglašenosti ljubavnih u jednim, odnosno ratnih scena u drugim.

Pisala se i politička poezija posebno pred kraj ovog perioda. Putopisna književnost je bila popularna u srednjem vijeku pošto su fantastične priče o dalekim zemljma (koje su često bile u potpunosti pogrešne) zabavljale društvo većinom ograničeno samo na predio u kojem su se rodili.

Srednjovjekovna književnost u Bosni i Hercegovini

Glavni članak: Bosanska srednjovjekovna književnost

Književnost u Bosni i Hercegovini zapravo i počinje sa srednjim vijekom. U tom periodu se ovi prostori naseljavaju narodima čiji smo i danas potomci, a i usvaja se jezik i pismo. Nije tačno poznato kada počinje pismenost na ovom području, međutim evidentni su dokazi o postojanju četiri pisma (latinice, grčkog pisma, glagoljice i ćirilice). Najstariji pismeni spomenik je crkveni natpis iz 10. vijeka nađen na području Huma. Međutim najznačajnijim dokumentom ovog perioda se smatra Povelja Kulina bana pisana glagoljicom u 12. vijeku.

Do kraja srednjeg vijeka, znači do 15. vijeka, na ovim prostorima su pisani većinom crkveni spisi i nadgrobni natpisi, ali značajni su još i svjetovni dokumenti koje su pisali bosanski kraljevi i banovi većinom u svrhu uspostavljanja dobrih odnosa sa drugim državama ili kao darovnice i pohvale svojim podanicima.

Kraj srednjeg vijeka se podudara sa značajnom historijskom prekretnicom u životima Bosanaca i Hercegovaca. Naime već 1461 Osmanlijsko carstvo je prodrlo na ove prostore donoseći ovdje novu kulturu i oblikujući tadašnje poglede na svijet pa i na umjetnost i književnost. Kulturološki prelaz nije bio isuviše brz, a tradicija se zadržala u raznim vidovima usmene književnosti, među običnim narodom, ali i od strane obrazovanih i reformisanih Bosanaca s ciljem očuvanja vlastitog identiteta.