Францысканцы, францішканцы, францішкане — агульная назва каталіцкіх манаскіх ордэнаў, звязаных з імем Францыска Асізскага, заснавальніка ў 1209 годзе жабрацкага Ордэна Братоў Меншых у Італіі. Ордэн Братоў Меншых падзелены ў сваю чаргу на некалькіх асобных супольнасцяў -- абзервантаў (якіх часта называюць проста францысканцамі), капуцынаў і канвентуалаў. Таксама да францысканскай сям'і супольнасцяў адносяцца жаночы Ордэн Кларыс і Трэці Ордэн св. Францыска. Ёсць таксама пратэстанцкія арганізацыі, звязаныя з францысканскай духоўнасцю.
Гісторыя заснавання ордэна
Датай заснавання францысканскага ордэна прынята лічыць момант вуснага зацвярджэння статута Папам Інакенціем III у 1209 годзе.
У 1223 годзе Папа Ганорый III пісьмова зацвердзіў статут ордэна ў буле Solet annuere. Заснаваннем ордэна францысканцаў быў пакладзены пачатак жабрачых ордэнаў.
У ранні перыяд францысканцы былі вядомыя ў Англіі як «шэрыя браты» (па колеры іх ўборы), у Францыі як «кардэльеры» (з-за таго, што яны перапаясваецца вяроўкай), у Германіі як «басаногія» (з-за іх сандаль, якія яны насілі на басую нагу), у Італіі як «браты».
Статут ордэна прадпісваў дасканалую беднасць, пропаведзь, дапамога хворым цялесна і душэўна, строгае паслухмянасць настаўніку. Францысканцы былі супернікамі і ў многіх дагматычных пытаннях супернікамі дамініканаў. Карысталіся вялікім уплывам і ў свецкіх справах, пакуль не былі выцесненыя езуітамі. Нараўне з дамініканцамі францішкане ажыццяўлялі функцыі інквізіцыі, якая была заснавана ў XIII стагоддзі. Францысканцам была даручана інквізіцыя ў Венсене, Правансе, Форкальке, Арлі, Эмбрене, цэнтральнай Італіі, Далмаціі і Багеміі.
У 1256 папства прадаставіла францысканцам права выкладаць у ўніверсітэтах. Яны стварылі сваю сістэму багаслоўскай адукацыі, спарадзіўшы цэлую плеяду мысляроў Сярэднявечча і Рэнесанса. У перыяд Новага часу францішкане актыўна займаліся місіянерскай і даследчай дзейнасцю, працуючы ў іспанскіх уладаннях ў Новым святле і ў краінах Усходу.
Сімвал Францысканскага ордэна
У XVIII ст. у ордэна было 1700 манастыроў і каля 25 тысяч манахаў. У многіх еўрапейскіх дзяржавах у перыяд Вялікай французскай рэвалюцыі і буржуазнай рэвалюцый XIX стагоддзя ордэн у ліку іншых быў ліквідаваны; да канца XIX стагоддзя адноўлены (спачатку ў Іспаніі і Італіі, затым у Францыі і іншых краінах). У цяперашні час ордэн са сваімі адгалінаваннямі налічвае каля 30 тысяч манахаў і некалькі сотняў тысяч свецкіх-тэрцыярыеў: у Італіі, Іспаніі, Францыі, ФРГ, ЗША, Турцыі, Бразіліі, Парагваі і іншых краінах. Францішкане кантралююць шэраг універсітэтаў, каледжаў, маюць свае выдавецтвы.
Ордэнскае адзенне — чорны хабіт, падперэзаны вяроўкай, да якой прывязаныя ружанец (па жаданню), круглы кароткі клабук і сандалі. Але ў капуцынаў хабіт карычневага колеру.
Сімвалам ордэна з'яўляецца грэчаская літара таў.
На цяперашні час існуе тры галіны ўнутры Першага (мужчынскага) францішканскага ордэна:
Ордэн меншых братоў, O.F.M.
Ордэн меншых братоў канвентуальных, OFMConv.
Ордэн меншых братоў капуцынаў, OFMCap.
Акрамя гэтага ёсць Трэці Закон Свецкі для людзей, якія не жывуць у манастырах.
Распаўсюджанасць ордэна на Беларусі
У час княжання Гедыміна (1316—1341) францысканцы пабудавалі свае касцёлы ў Навагрудку і Вільні. Шырокую дзейнасць на Беларусі вялі ў 17 ст. Кляштары францысканцаў існавалі ў Вільні, Гальшанах, Горадні, Дзісне, Драгічыне, Ашмянах, Івянцы, Лукомлі, Менску, Наваградку, Паставах, Пінску, Полацку, Празароках, Оршы, Сянне і інш. Касцёлы і кляштары францысканцаў — выдатныя помнікі архітэктуры. Пасля інкарпарацыі Беларусі да Расіі ўплыў францысканцаў пачаў слабець, у сярэдзіне 19 ст. іх кляштары зачынены. Зараз ордэн дзейнічае ў многіх краінах свету, у тым ліку і на Беларусі, налічвае каля 50 тыс. членаў.
На цяперашні час кляштары францішканаў ёсць у Гродна, Гальшанах, Івянцэ, Камяні, Пяршаі, Поразава, Свіслачы, Удзеле.
