Існуючы сучасны падзел Карэі на Паўночную і Паўднёвую прывёў і да падзелу ў сучаснай культуры; нягледзячы на гэта, традыцыйная Культура Карэі аб’ядноўвае абедзве дзяржавы сваёй больш чым 5000-гадовай гісторыяй, і лічыцца адной з найстарэйшых[1][2][3][4].
Гісторыя
Першыя захаваныя прадметы мастацтва, знойдзеныя на Карэйскім паўвостраве, датаваныя VII—III тысячагоддзем да н. э., гэта ўльсанскія петрогліфы(руск.) (бел.. У III тысячагоддзі з’явіліся першыя керамічныя пасудзіны, у I тысячагоддзі да н.э. у Карэі з’явіліся першыя буйныя паселішчы, пабудаваныя вакол жылля галоўнага жраца. На магілах высокапастаўленых карэйцаў будавалі помнікі-сталападобныя дальмены[5].
Традыцыйнае мастацтва
Музыка
Традыцыйная харэаграфія прыдворных танцаў знайшла адлюстраванне ў разнастайнай сучаснай прадукцыі.
Танец
Як і ў музыцы, існуе падзел на прыдворныя і народныя танцы. Распаўсюджанымі прыдворнымі танцамі з’яўляюцца чонджаму, выкананыя на банкетах, і ільму — падчас правядзення канфуцыянскіх рытуалаў. Чонджаму дзеляцца на спрадвечныя (хянгак чонджэ) і якія прыйшлі з Цэнтральнай Азіі і Кітая (тангак чонджэ). Ільму падзяляюцца на грамадзянскія (мунму) і ваенныя (муму). Мноства касцюміраваных прадстаўленняў або танцаў выконваецца ў розных раёнах Карэі[6].
Самыя раннія карціны, знойдзеныя на Карэйскім паўвостраве, — дагістарычныя петрогліфы. З пранікненнем будызму з Індыі праз Кітай, у краіне з’явіліся іншыя разнастайныя тэхнікі. Вельмі хутка яны сталі асноўнымі, хоць мясцовыя тэхнікі захаваліся і развіваліся далей.
Жывапіс
Самыя раннія карціны, знойдзеныя на Карэйскім паўвостраве, — дагістарычныя петрогліфы . З пранікненнем будызму з Індыі праз Кітай, у краіне з’явіліся іншыя разнастайныя тэхнікі. Вельмі хутка яны сталі асноўнымі, хаця мясцовыя тэхнікі захаваліся і развіваліся далей.
Папулярнай тэндэнцыяй у жывапісе стаў натуралізм з такімі матывамі як рэалістычныя пейзажы, кветкі і птушкі. Большасць карцін выканана чарніламі на тутавай паперы або шоўку.
У XVIII стагоддзі мясцовыя тэхнікі моцна прасунуліся, у асноўным у галіне каліграфіі і гравіроўкі пячатак.
У Паўночнай Карэі мастацтва знаходзіцца пад уплывам традыцый і рэалізму. Карціна Чжон Сона «Пік Чхонё гары Кымган» — класічны прыклад карэйскага пейзажу з уцёсамі, утоенымі туманам[7].
Рамяство
У Карэі вырабляецца шэраг унікальных вырабаў ручной працы. Большая частка з іх прызначана для штодзённага выкарыстання, таму практычнасць нашмат важней эстэтычнасць гэтых работ. Традыцыйна самымі папулярнымі матэрыяламі з’яўляюцца метал, дрэва, тканіна, лак і гліна, але ў асобных выпадках у апошні час выкарыстоўваецца папера, шкло ці скура.
Старажытныя вырабы ручной працы, такія як чырвоная і чорная кераміка, шмат у чым падобныя з ганчарнымі вырабамі Кітая ўздоўж Хуанхэ. Знойдзеныя рэліквіі Бронзавага веку, зрэшты, моцна адрозніваюць і больш майстэрскія.
Мноства вырабаў тонкай працы былі знойдзены пры раскопках, уключаючы пазалочаныя кароны, збаны і гаршкі з рознымі арнаментамі. У перыяд Каро было распаўсюджана выкарыстанне бронзы. Латунь, якая з’яўляецца сплавам медзі і адной траціны цынку, была таксама даволі папулярным матэрыялам. Дынастыя, зрэшты, больш вядомая сваімі вырабамі з селадону.
У ходзе перыяду Часон папулярныя былі вырабы з фарфору, аздобленыя сінімі малюнкамі. У той жа час развівалася праца па дрэве, што прывяло да з’яўлення па-майстэрску зробленай мэблі, такі як камоды, шафы і сталы.
У перыяд Каро сталі папулярнымі нефрытава-зялёныя вырабы з селадону. У XII стагоддзі былі распрацаваны новыя метады інкрустацыі, дазволіўшы ствараць больш выдасканаленыя ўпрыгажэнні ў розных колерах. Эвелін Макунэ піша: «у XII стагоддзі вытворчасць керамікі дасягнула сваёй дасканаласці. Некалькі новых відаў з’явілася за чвэрць стагоддзя, адзін з якіх, інкруставанне, можа лічыцца цалкам карэйскім адкрыццём»[8]. Ні ў Кітаі, ні ў Японіі не выраблялі інкруставаны селадон, унікальны для вырабаў Каро.
У XV стагоддзі стаў папулярны белы фарфор(руск.) (бел.. Неўзабаве ён стаў папулярнешым за селадон. Белы фарфор часта ўпрыгожваўся або размалёўваўся меддзю.
У ходзе Імдзінскай вайны у XVI стагоддзі мноства ганчарных вырабаў былі выкрадзены Японіяй, дзе аказалі моцны ўплыў на японскую кераміку[9][10][11]. Мноства вядомых японскіх ганчарных родаў і цяпер могуць адсачыць свае карані да гэтых захопленых Японіяй вырабаў падчас заваявання Карэйскага паўвострава[12][13][14]
У позні перыяд Часон (канец XIX стагоддзя) стаў папулярным сіне-белы фарфор.
Звычаі
Архітэктура
Месцы пражывання традыцыйна выбіраюцца з дапамогай геамантыі. Хоць геамантыя была жыццёва важнай часткай культуры Карэі і шаманізму(руск.) (бел. з дагістарычных часоў, геамантыя пазней зноўку трапіла ў Карэю з Кітая ў перыяд трох дзяржаў.
Дом павінен быць пабудаваны насупраць пагорка і звернуты тварам на поўдзень, каб атрымаць як мага больш сонечнага святла. Падобнае размяшчэнне дамоў папулярна і ў сучаснай Карэі. Геамантыя гэтак жа аказала ўплыў на форму будынкаў, іх размяшчэнні і выбар матэрыялу.
Традыцыйныя карэйскія дома арганізуюцца ва ўнутранае крыло (анчхэ) і знешняе крыло (саранчхэ). Канкрэтная планіроўка залежыць ад рэгіёна і дастатку сям’і. Тады як арыстакраты выкарыстоўваюць знешняе крыло для прыёмаў, больш бедныя людзі трымаюць у ім жывёлу. Чым большы дастатак сям’і, тым больш дом. Для любой сям’і забаронена мець дом больш за 99 кан, за выключэннем караля. Кан — адлегласць паміж двума апорамі, якія выкарыстоўваюцца ў традыцыйных дамах.
Унутранае крыло звычайна складаецца з агульнага пакоя, кухні і холу з драўлянай падлогай. У ім можа быць далучана больш пакояў. У бедных сялянскіх сем’ях можа не быць вонкавага крыла. Абаграваныя падлогі (андоль)[15] выкарыстоўваюцца ў Карэі з дагістарычных часоў. Асноўныя матэрыялы, якія выкарыстоўваюцца пры будаўніцтве, гэта драўніна, гліна, кафля, камень і салома. З-за выкарыстання драўніны і гліны ў мінулым нешматлікія старыя будынкі захаваліся да цяперашніх часоў. Цяпер людзі звычайна жывуць у кватэрах і больш мадэрнізаваных селішчах.
Найстарэйшы і найбольш характэрны з помнікаў карэйскай архітэктуры — палац Кёнбакун у Сеуле («Палац сонечнага святла і шчасця»), пабудаваны ў 1394 годзе. Палацавы комплекс падзелены на некалькі частак-павільёнаў. Вакол троннай залы Кынджончжон размяшчаліся асабістыя пакоі караля Тхэджо(руск.) (бел. (гады кіравання — 1392—1398), заснавальніка дынастыі Часон. Адзін з павільёнаў, Кёнхверу, размешчаны ў цэнтры лотасавай сажалкі.
Прынцыпы пабудовы як храмавых, так і прыватных садоў, аднолькавыя. У асноўным на стыль садоў аказаў уплыў шаманізм(руск.) (бел.. Шаманізм звязаны з прыродай і містыкай і вылучаецца гранічнай увагай да дэталяў пейзажу. У адрозненне ад садоў Кітая і Японіі, у якіх існуюць элементы, зробленыя людзьмі, у карэйскіх пазбягаюць усяго штучнага, сады імкнуцца выглядаць нават больш «прыроднымі», чым сама прырода.
Лотасавая сажалка — важная дэталь у карэйскім садзе. Калі ў садзе маецца сапраўдны ручай, то побач звычайна будуецца павільён, які дазваляе з задавальненнем назіраць за вадой. Таксама часта сустракаюцца шматузроўневыя клумбы.
Пхасакчон(руск.) (бел. побач з Кёнджу(руск.) (бел. быў арганізаваны ў перыяд Сіла. У ім падкрэсліваецца важнасць вады ў традыцыйных садах. У канцы існавання дзяржавы Сіла, госці караля сядзелі ўздоўж рэчышча і размаўлялі, пакуль чары з віном плавалі паміж імі.
Убранне
Традыцыйны карэйскі касцюм, вядомы як ханбок(руск.) (бел. (한복, 韓服) (або часанот у КНДР), насімы са старажытных часоў. Ханбок складаецца з блузкі (чагоры (адзенне)(руск.) (бел.) і спадніцы (чхіма). Традыцыйны капялюш называецца кванмо.
У адпаведнасці з сацыяльным статусам карэйцы апранаюцца па-рознаму, што робіць вопратку важнай адметнай прыкметай сацыяльнага становішча. Уражлівыя, але часам грувасткія, касцюмы носяцца кіруючым класам і каралеўскай сям’ёй. Гэтак жа вышэйшыя класы выкарыстоўваюць ювелірныя ўпрыгажэнні для вылучэння ад звычайных людзей. Традыцыйным упрыгажэннем для жанчын з’яўляецца падвеска ў форме якога-небудзь элемента прыроды, зробленая з каштоўных камянёў, да якіх далучана стужачка шоўку.
У зімовы час людзі насілі баваўняныя строі. Мех таксама быў распаўсюджаны.
Ханбок бывае розным у залежнасці ад мэты нашэння: штодзённае, цырыманіяльнае і асаблівую сукенку. Цырыманіяльныя ўборы носяцца ў фармальных выпадках, уключаючы першы дзень нараджэння дзіцяці (тольджанчхі(руск.) (бел.), вяселле і пахаванне. Асаблівыя сукенкі прызначаныя для афіцыйных выпадкаў або шаманскіх рытуалаў.
Цяпер ханбок ўсё яшчэ апранаюць у фармальных выпадках, хоць штодня ўжо не выкарыстоўваюць. Зрэшты, старэйшае пакаленне часам носіць ханбок, гэтак жа, як і прадстаўнікі арыстакратычных сем’яў, якія засталіся з часоў дынастыі Часон.
Кухня
Рыс — асноўная ежа ў Карэі. З-за таго, што краіна, па сутнасці, да апошняга часу з’яўлялася аграрнай, рэцэпты ўдасканальваліся вопытам стагоддзяў. Асноўнымі культурамі ў Карэі з’яўляюцца рыс, ячмень і бабы(руск.) (бел., хоць выкарыстоўваецца і мноства іншых. Рыба і іншыя морапрадукты таксама з’яўляюцца важнай часткай, так як Карэя размешчана на паўвостраве.
Рэцэпты, якія выкарыстоўваюць браджэнне, былі адкрыты ў раннія гады. У тым ліку квашаная рыба і гародніна. Такая ежа забяспечвала неабходныя бялкі і вітаміны зімой.
↑Период Муромати, 1392-1573(нявызн.). Метрополитен-музей (Кастрычнік 2002). — «1596 Таётомі Хідэёсі другі раз уварваўся ў Карэю. У дадатак да жорсткіх забойстваў і шырокамаштабных разбурэнняў мноства карэйскіх вырабаў былі выкрадзены і дастаўлены ў Японію. Вытанчаныя карэйскія ганчарныя вырабы адыгралі крытычную ролю ў фарміраванні новых тыпаў ганчарства ў Японіі, такіх як Сацума, Арыта і Хагі. Уварванне завяршылася ў сувязі з нечаканай смерцю Хідэёсі.» Архівавана з першакрыніцы 20 снежня 2002. Праверана 10 студзеня 2008.
Корейское классическое искусство. Сборник статей. Москва, издательство «Наука», Главная редакция восточный литературы, 1972 г. Составитель Л. И. Киреева, ответственный редактор Л. Р. Концевич.