Залатая Арда

Гістарычная дзяржава
Залатая Арда
турэцк.: Uluğ Ulus
татар.: Олуг Олыс
1243 — 1502

Сталіца
Мова(ы) мангольская мова, Kipchak[d], Old Tatar[d] і уйгурская мова
Афіцыйная мова Turki[d], уйгурская мова, чагатайская мова, мангольская мова і Kipchak[d]
Рэлігія тэнгрыянства, праваслаўе, іслам, Шаманізм і будызм
Грашовая адзінка dang[d], pūl[d] і som[d]
Плошча
  • каля 6 000 000 км²
Форма кіравання выбарная манархія і манархія
Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы
Залатая Арда.

Залатая Арда, або Улус Джучы (казах. Алтын Орда (Жошы Ұлысы), тат. Алтын Урда, Altın Urda; Җүчи олысы, Cüçi olısı) — дзяржава з цэнтрам у ніжнім Паволж’і, заснаваная ў 1243 г. мангольскім ханам Батыем (1237—1255), унукам Чынгісхана. Поўны суверэнітэт Арда атрымала пры Менгу-Цімуры ў 1266 г., абасобіўшыся ад Мангольскай імперыі са сталіцай у Ханбалыку (1260—1368). Асноўную частку качавога насельніцтва Залатой Арды складалі полаўцы (кыпчакі). Аседлае насельніцтва — волжскія булгары, мардва, марыйцы, харэзмійцы. З 1312 г. — ісламская дзяржава. Знікла ў канцы XVI стагоддзя.

Улада ханаў Залатой Арды ахоплівала значную частку сучаснай Расіі (акрамя Усходняй Сібіры, Далёкага Усходу і раёнаў Крайняй Поўначы), паўночны і заходні Казахстан, усходнюю Украіну, Малдову, частку Узбекістана і Туркменіі.

Назва

Назва «Залатая Арда» упершыню была ўведзеная ў 1565 годзе манахам Іванам Глазатым у яго папулярным памфлеце «Казанская гісторыя». Да гэтага ва ўсіх старарускіх летапісах слова «арда» выкарыстоўвалася без прыметніка «залатая». У гістарычнай навуцы, тым не менш, літаратурная назва «Залатая Арда» была прынята. Пытанне паходжання слова «арда» не абгаворвалася, таму што звязаныя з ім прадстаўленні склаліся ў XIX стагоддзі, а слоўнік старарускіх слоў IX—XI стст. быў упершынню апублікаваны ў 1990-х гг.

Дзяржаўны лад

Чыноўнікі Арды збіралі даніну на рускіх землях, але пазней гэта функцыя была перадана падуладным рускім князям. Дзеля ўтрымання рускіх тэрыторый у падпарадкаванні, а таксама з мэтай рабунку, татарскія атрады здзяйснялі частыя карныя паходы на Русь. Толькі ў другой палове XIII ст. такіх паходаў было чатырнаццаць. Таксама Залатая Арда рабіла набегі на Вялікае Княства Літоўскае, Каралеўства Польскае, хваля набегаў нават дасягнула Вены. На поўдні Арда межавала з Чагатыйскім улусам.

Сталіцай пры Батыі стаў горад Сарай-Бату; у першай палове XIV ст. сталіца перанесена ў Сарай-Берке, заснаваны ханам Берке (1255—1266).

Залатая Арда была шматнацыянальнай і шматукладнай краінай. Буйнымі цэнтрамі гандлю, пераважна караваннага, былі: Сарай-Бату, Сарай-Берке, Ургенч, у крымскіх гарадах Судак, Кафа, Азак (Азоў) і інш.

На чале дзяржавы стаялі нашчадкі Чынгісхана — торэ. У асабліва важных выпадках палітычнага жыцця збіраліся ўсенародныя сходы — курултаі. Дзяржаўнымі справамі займаўся першы міністр (беклярэ-бек — князь над князямі), якому падпарадкоўваліся ўсе міністры — везіры.

Распад Залатой Арды

Ужо пры сваім утварэнні Арда падзялялася на улусы, прыналежныя 14 сынам Джучы: 13 братоў былі паўсамастойнымі валадарамі, падпарадкаванымі вярхоўнай уладзе Батыя. Пасля забойства хана Джанібека ў 1357 пачалася смута, што прывяла да пачатку распаду адзінай дзяржавы. З 1357 па 1380 на залатаардынскім стальцы пабывала болей чым 25 ханаў. У 13601370-я фактычным правіцелем стаў цемнік Мамай. У пачатку 1369-х ад Арды адпаў Харэзм, а ў 1362 вялікі князь літоўскі Альгерд захапіў землі ў басейне ракі Днепр (бітва на Сініх Водах), адасобілася Астрахань. Мамаю давялося сутыкнуцца з памацнелым саюзам рускіх князёў на чале з Масквою. Спроба Мамая аслабіць праціўніка вялікім знішчальным паходам прывяла да разгрому татар на Кулікоўскім полі (1380). Пры хане Тахтамышы (1380—1395) смута прыпынілася, і цэнтральная ўлада стала кантраляваць асноўную частку Залатой Арды. Пасля ўмацавання сваёй улады Тахтамыш разбіў войска Мамая на рацэ Калцы, у 1382 пайшоў на Маскву, захапіў яе і спаліў. Пазней Тахтамыш выступіў супраць Тамерлана. У выніку Тамерлан разбіў войска Тахтамыша, захапіў і разбурыў паволжскія гарады, у тым ліку Сарай-Берке, абрабаваў гарады Крыма. Такім чынам Залатой Ардзе быў нанесены смяротны удар, ад якога яна ўжо не паправілася. Вялікая Арда спыніла існаванне ў XVI ст.

Спадчына

Крымскае ханства, Казанскае ханства, Астраханскае ханства, Сібірскае ханства і Нагайскія арды, што качавалі па тэрыторыі ад Дуная да Іртыша, былі нашчадкамі Залатой Арды. Ажно да XVIII ст. працягваліся разбуральныя набегі крымскіх татар і нагаеў на памежныя тэрыторыі Рэчы Паспалітай і Расійскай імперыі.

Гл. таксама

Зноскі

Read other articles:

Goerdzjaaniგურჯაანის მუნიციპალიტეტი Gemeente in Georgië Locatie in Georgië Geografie Regio Kacheti Hoofdplaats Goerdzjaani Oppervlakte 846 km² [1] Hoogste punt Kakliani Tsveri (1430 m) Coördinaten 41° 45′ NB, 45° 48′ OL Bevolking Inwoners (2023) 50.793 [2] (60 inw./km²) Etniciteit (2014) Georgisch (98,4%) Religie (2014) Georgisch-Orthodox (98,7%) Bestuur Burgemeester Zoerab Oetiasjvili (2021-) Overige informatie ...

 

 

Sam Cutler, 2009 Sam Cutler (* 10. März 1943 in der Nähe von London, England; † 11. Juli 2023 in Brisbane) war ein britischer Tourneemanager. Er wurde vor allem bekannt als Tour-Manager der Bands The Rolling Stones und Grateful Dead. Inhaltsverzeichnis 1 Biografie 2 Literatur 3 Weblinks 4 Einzelnachweise Biografie In der zweiten Hälfte der 1960er Jahre organisierte der ausgebildete Lehrer Cutler die Auftritte verschiedener Rockbands und Interpreten, darunter Pink Floyd, Eric Clapton, die...

 

 

Nikolái GolitsynНикола́й Голи́цын 8.vo Primer Ministro del Imperio Ruso 20 de enero de 1917-12 de marzo de 1917Monarca Nicolás IIPredecesor Aleksandr TrépovSucesor Gueorgui Lvov (como presidente del Gobierno provisional ruso) Información personalNombre en ruso Николай Дмитриевич Голицын Nacimiento 12 de abril de 1850 Porechie, Imperio rusoFallecimiento 2 de julio de 1925 (75 años) Leningrado, Unión SoviéticaCausa de muerte Pena de muerte Nacional...

This article contains content that is written like an advertisement. Please help improve it by removing promotional content and inappropriate external links, and by adding encyclopedic content written from a neutral point of view. (September 2023) (Learn how and when to remove this template message) Metropolitan Washington Council of GovernmentsFormation1957; 66 years ago (1957)TypeCouncil of GovernmentsTax ID no. 52-6060391[1]Legal status501(c)(3) nonprofit organiza...

 

 

У этого топонима есть и другие значения, см. Ерошиха. ДеревняЕрошиха 57°45′28″ с. ш. 35°39′38″ в. д.HGЯO Страна  Россия Субъект Федерации Тверская область Муниципальный район Максатихинский Сельское поселение Малышевское История и география Часовой пояс UTC+3:00 Нас�...

 

 

Builder of USS Constitution For other people named Claghorn, see Claghorn (disambiguation). George ClaghornUSS Constitution in Boston Harbor – 2014Born(1748-07-17)July 17, 1748Chilmark, MassachusettsDiedFebruary 3, 1824(1824-02-03) (aged 75)Seekonk, MassachusettsNationalityAmericanOccupationShipwrightKnown forMilitary service in the American Revolutionary War and as the master shipbuilder of the USS Constitution (Old Ironsides) George Claghorn (July 17, 1748 [O.S. J...

Common dishes throughout Europe See also: European cuisine This is a list of European cuisines. A cuisine is a characteristic style of cooking practices and traditions,[1] often associated with a specific culture. European cuisine refers collectively to the cuisines of Europe.[2] European cuisine includes cuisines of Europe, but can arguably also include non-indigenous cuisines of North America, Australasia, Oceania, and Latin America, which derive substantial influence from E...

 

 

У Вікіпедії є статті про інші значення цього терміна: Греблина. село Греблина Країна  Україна Область Чернівецька область Район Вижницький район Громада Конятинська сільська громада Облікова картка картка  Основні дані Населення 184 Поштовий індекс 59115 Телефонний к...

 

 

2001 video game 2001 video gameIllbleedDeveloper(s)Crazy GamesPublisher(s)JP: Crazy GamesNA: AIADirector(s)Tetsuro SugimoriProducer(s)Shinya NishigakiProgrammer(s)Kazuaki YokozawaArtist(s)Ryosuke MurakamiMasaki SegawaWriter(s)Shinya NishigakiComposer(s)Yukinori KikuchiPlatform(s)DreamcastReleaseJP: March 29, 2001NA: April 16, 2001Genre(s)Survival horrorMode(s)Single-player Illbleed[a] is a survival horror game developed by Crazy Games and released for the Dreamcast in 2001. It was pub...

2014 saw the death of George Sluizer. The Dutch film industry produced over one hundred feature films in 2014. This article fully lists all non-pornographic films, including short films, that had a release date in that year and which were at least partly made by the Netherlands. It does not include films first released in previous years that had release dates in 2014. Also included is an overview of the major events in Dutch film, including film festivals and awards ceremonies, as well as lis...

 

 

United States presidential campaign Hubert Humphrey for President 1968Campaign1968 Democratic primaries1968 U.S. presidential electionCandidateHubert Humphrey38th Vice President of the United States(1965–1969)Edmund MuskieU.S. Senator from Maine(1959–1980)AffiliationDemocratic PartyStatusAnnounced: April 27, 1968Official nominee: August 29, 1968Lost election: November 5, 1968SloganSome People Talk Change, Others Cause ItHumphrey-Muskie, Two You Can Trust[1] Hubert Humphrey 1968 or...

 

 

Montreal ImpactDatos generalesNombre Montreal Impact Football ClubApodo(s) ImpactFundación 1992Desaparición 2018Uniforme Titular Alternativo Tercero [editar datos en Wikidata] El Montreal Impact (del francés: Impact de Montréal) fue un equipo de fútbol de Canadá que jugó en la NASL, la segunda liga de fútbol más importante de los Estados Unidos. Historia Fue fundado en el año 1992 en la ciudad de Montreal, Quebec, por la familia Saputo, que también eran dueños del desapa...

1980 film by Keith McMillan The Concert for KampucheaUnofficial DVD coverDirected byKeith McMillanProduced byBob MercerStarringWingsThe ClashElvis CostelloThe PretendersIan DuryRockpile feat. Robert PlantQueenThe SpecialsThe WhoCinematographyAnthony RichmondDistributed byAlmi Cinema 5Release date August 1980 (1980-08) Running time90 minutesLanguageEnglish The Concert for Kampuchea (subtitled Rock for Kampuchea) is a musical film from the best of the Concerts for the People of Kampuc...

 

 

Boston Society of Film Critics Award for Best Supporting ActressCurrent recipient: Kerry CondonAwarded forBest Performance by an Actress in a Supporting RoleCountryUnited StatesPresented byBoston Society of Film CriticsFirst awardedMary Steenburgen Melvin and Howard (1980)Currently held byKerry Condon The Banshees of Inisherin (2022)Websitebostonfilmcritics.org The Boston Society of Film Critics Award for Best Supporting Actress is one of the annual film awards given by the Boston Society of ...

 

 

The Secret Life of a Satanist AuthorBlanche BartonLanguageEnglishSeriesUnited StatesSubjectAnton LaVeyGenreBiographyPublisherFeral HousePublication date1992,2003Pages262 The Secret Life of a Satanist: The Authorized Biography of Anton LaVey is a biography on the life of Anton LaVey, the founder of LaVeyan Satanism and the Church of Satan, released in 1990 through Feral House publishing. The book is written by Blanche Barton, administrator of the Church of Satan and partner and confidant of La...

An ukiyo-e woodcut from the Edo period depicting the Tōshiya The Tōshiya (通し矢, とおしや, passing arrow) or the arrows which hit the target, was an archery exhibition contest held on the west veranda of Sanjūsangen-dō temple in Kyoto, Japan. History of the contest The contest originated in the late 16th century[1] dating back to 1606 when a samurai named Asaoka Heibei is said to have shot 51 arrows in rapid succession down the length of the veranda.[2] In the begi...

 

 

1993 novel by Gareth Roberts The Highest Science AuthorGareth RobertsCover artistPeter ElsonSeriesDoctor Who book:Virgin New AdventuresRelease number11SubjectFeaturing:Seventh DoctorBernicePublisherVirgin BooksPublication dateFebruary 1993ISBN0-426-20377-1Preceded byTransit Followed byThe Pit  The Highest Science is an original novel written by Gareth Roberts and based on the long-running British science fiction television series Doctor Who. It features the Seventh Do...

 

 

Este artículo o sección necesita ser wikificado, por favor, edítalo para que cumpla con las convenciones de estilo.Este aviso fue puesto el 20 de marzo de 2019. Este artículo o sección tiene referencias, pero necesita más para complementar su verificabilidad.Este aviso fue puesto el 20 de marzo de 2019. Los inicios de la evolución demográfica moderna de España se empezaron a atisbar durante el siglo XVIII, entrando de pleno en ella durante el siglo XIX, marcando una ruptura sin march...

Тони ХибъртЛична информацияРоденАнтъни Джеймс Хибърт 20 февруари 1981 г. (43 г.) Ливърпул, АнглияРъст176 cmПостдесен бекЮношески отбори1990–1998 ЕвертънПрофесионални отбори¹ГодиниОтборМГ1998–2016 Евертън265(0)1. Информацията за мачовете и головете включва само местните първенств...

 

 

Anton Faistauer (* 14. Februar 1887[1] in Sankt Martin bei Lofer, (Salzburg); † 13. Februar 1930 in Wien) war ein österreichischer Maler. Aufnahme von Georg Fayer (1928) Inhaltsverzeichnis 1 Leben 2 Anerkennungen 3 Werk 4 Werke 4.1 1937 als entartet aus öffentlichen Sammlungen in Deutschland beschlagnahmte Bilder 4.2 Fresken 4.3 Ölgemälde 4.4 Schriften 5 Ausstellungen (Auswahl) 6 Literatur 7 Weblinks 8 Einzelnachweise Leben Selbstporträt im Faistauer-Foyer, Haus für Mozart (Sa...

 

 

Strategi Solo vs Squad di Free Fire: Cara Menang Mudah!