PROFILBARU.COM

Алена Георгіеўна Лось
Алена Георгіеўна Лось
Дата нараджэння	22 студзеня 1933
Месца нараджэння	Вільня, Віленскае ваяводства, Польская Рэспубліка;
Дата смерці	14 ліпеня 2013 (80 гадоў)
Месца смерці	Мінск, Беларусь;
Грамадзянства	СССР; Беларусь;
Род дзейнасці	мастачка, графік, ілюстратарка
Вучоба	Дзяржаўны мастацкі інстытут Літоўскай ССР (1955);
Член у	Саюз мастакоў БССР;
Узнагароды

Алена Георгіеўна Лось (22 студзеня 1933, Вільня, Польшча — 14 ліпеня 2013, Мінск^[1]) — беларускі графік.^[2]

Біяграфія

Нарадзілася ў Вільні, дзе вучыўся яе бацька, ураджэнец Брэстчыны. Неўзабаве сям’я пераехала на радзіму бацькі, які на працягу 7 гадоў працаваў урачом у Лыскаве. Маці Алены свабодна валодала нямецкай і французскай мовамі і навучыла ім дачку. У Лыскаве Алена пайшла ў польскую школу, аднак бацьку перавялі на працу ў новую бальніцу ў Магілёўцы і сям’я пераехала з ім. Пазней сям’я пераехала ў Ружаны, там з маці і бабуляй Алена перажыла 2-ю сусветную вайну. Бацька быў мабілізаваны ў Чырвоную Армію з Мінска, дзе на пачатак вайны знаходзіўся на курсах павышэння кваліфікацыі.^[3]

У акупацыю сям’я зведала звычайныя цяжкасці таго часу, але дапамагала веданне маці нямецкай мовы, у доме Лосяў кватэравалі нямецкія ляснічыя. Маці працавала ў бухгалтэрыі лясніцтва, разам з іншымі антыфашыстамі ратавала людзей ад вывазу ў Германію, запісваючы ў рабочыя лясніцтва. Дом Лосяў разам з усёй вуліцай немцы спалілі пад час адступлення^[4]. Пасля вызвалення органы НКДБ расследавалі супрацоўніцтва маці з акупантамі, паказанні выратаваных людзей дапамаглі ёй апраўдацца. Адразу пасля вайны маці працавала ў банку, а Алена, пасля ваеннага перапынку ў вучобе, пайшла адразу у 6-ы клас. Бацька пасля вайны ў сям’ю не вярнуўся, жыў у Мінску, але дачцэ дапамагаў.^[3]

У 1948 годзе Алена скончыла 9 класаў у Ружанах і разам з маці і бабуляй пераехала ў Вільнюс, паступіла ў апошні клас гімназіі^[4]. Даволі хутка вывучыла літоўскую мову^[4]. Паступіла ў Дзяржаўны мастацкі інстытут Літоўскай ССР, які скончыла ў 1955 годзе^[2]^[4]. Вучылася ў І. Кузьмінскіса і В. Чэрняўскайтэ^[4]. Дыпломная работа — ілюстрацыі да казкі «Граф і прачка» П. Цвіркі^[4]. У гады вучобы ў інстытуце, падчас гасцявання ў маскоўскіх сябровак-студэнтак, Алена пазнаёмілася з будучым мужам Гары Якубені^[5]. У 1956—1957 гадах працавала ў літоўскіх выдавецтва, але заказаў ёй амаль не давалі, бо не літоўка^[5]. Працавала мастаком у Вышэйшай партшколе ЛітССР^[5]. У гэты час творы А. Лось убачыла Алена Аладава, дырэктар Дзяржаўнага мастацкага музея Беларусі, і, даведаўшыся, што ў мастачкі няма працы ў Літве, запрасіла яе прыехаць у Мінск^[5]. Некаторы час А. Лось жыла ў Вільнюсе, а ў Мінск ездзіла па заказы. Урэшце мастачка пераехала ў Мінск, але яе маці засталася ў Вільнюсе^[5]. З 1963 года сябра Беларускага саюза мастакоў^[1].

Творчасць

Вядома ў асноўным як мастак дзіцячай кнігі^[2]. Ілюстравала творы беларускай вуснай народнай творчасці^[2]. Працавала таксама ў станковай графіцы і літаграфіі^[1].

Між іншага аформіла кнігі беларускіх народных казак «Ох і залатая табакерка» (1967), «З рога ўсяго многа» (1968)^[1]. Ілюстравала кнігі Алеся Якімовіча «Вераб’іныя госці» (1960), Васіля Віткі «Дударык» (1965), Змітрака Бядулі «Скарб» (1966), Авяр’яна Дзеружынскага «Кую-кую ножку» (1967), Ніла Гілевіча «Загадкі» (1971), Уладзіміра Ягоўдзіка «Бабуліна варта» (1999) і дзесяткі іншых беларускіх кніг^[1]. Стварыла шэраг ілюстрацый для выданняў «Слова пра паход Ігараў» (1986)^[6], ёй жа належыць і афармленне гэтай кнігі^[1]^[2], «Залатая яблынька», «Песні заходнік славян» і «Руслан і Людміла» А. С. Пушкіна, «Канёк-Гарбунок» П. Яршова^[7]. Агулам Алена Лось аформіла каля 100 выданняў, першыя з іх выйшлі ў 1960-х, апошнія — у 1990-х гадах^[7].

Аўтар серый лінарытаў «Дзеці Белавежы» (1966), «Людзі на Прыпяці» (1973), «Радасць працы» (1976) і іншых^[1]. Таксама аўтар цыклу каляровых літаграфій па матывах беларускага фальклору^[1], «Ляўкоўскага цыклу» па матывах творчасці Янкі Купалы^[7], цыклу «Казкі жыцця» па матывах творчасці Якуба Коласа^[7], цыклу па матывах уласных палескіх падарожжаў^[1].

Аўтар кнігі для дзяцей пра Палессе «Дзесяць дзён у Барку» (1984)^[8].

Спадчына

Творы Алены Лось захоўваюцца ў Нацыянальным мастацкім музеі Беларусі, Дзяржаўнай Траццякоўскай галерэі ў Маскве, Музеі-сядзібе «Пружанскі палацык», Літаратурных музеях Янкі Купалы і Якуба Коласа ў Мінску, у Галереі Алены Георгіеўны Лось у Мінскай дзіцячай бібліятэцы № 2, мемарыяльным музеі Аляксандра Пушкіна ў Маскве, фондах Міністэрства культуры Рэспублікі Беларусь і Міністэрства культуры Расійскай Федэрацыі, іншых музеях і галерэях, прыватных калекцыях.^[1]

Прызнанне

Дыплом імя Ф. Скарыны на рэспубліканскім конкурсе «Мастацтва кнігі»^[2] (1978) за афармленне кнігі В. Віткі «Ладачкі-ладкі».
Дыплом I ступені на Усесаюзным конкурсе кнігі (1978)^[2]
Медаль Францыска Скарыны (2003)^[9]

Зноскі

↑ ^а ^б ^в ^г ^д ^е ^ё ^ж ^з ^і Чыгрын С. Не стала мастачкі…
↑ ^а ^б ^в ^г ^д ^е ^ё Булахов М. Г. Лось…
↑ ^а ^б Шарангович 2011, с. 209..
↑ ^а ^б ^в ^г ^д ^е Шарангович 2011, с. 210..
↑ ^а ^б ^в ^г ^д Шарангович 2011, с. 211..
↑ Слова пра паход Ігаравы / Склад. В. А. Чамярыцкі. — Мн.: Маст. літ., 1986.
↑ ^а ^б ^в ^г Шарангович 2011, с. 208..
↑ Лось А. Дзесяць дзён у Барку (для дашк. узросту). — Мн.: Юнацтва, 1984.
↑ Указ Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь 19 лістапада 2003 г. № 526(недаступная спасылка)

Літаратура

Беларускі саюз мастакоў, 1938—1998: энцыклапедычны даведнік. — Мн., 1998;
Беларуская станковая графіка. — Мн.: Беларусь, 1978. — С. 175, 188, 189, 211, 252;
Булахов М. Г. Лось // «Слово о полку Игореве» в литературе, искусстве, науке: Крат. энцикл. слов. — Мн.: Университетское, 1989. — С. 244;
Регионы Беларуси: энциклопедия. В 7 т. Брестская область. В 2 кн. — Кн. 2. — Мн., 2009;
Художники Советской Белоруссии. — Мн.: Беларусь, 1976. — С. 215;
Чыгрын С. Не стала мастачкі Алены Лось. — novychas.info, 16.07.2013;
Шарангович Н. Удивительные сны и сказки детства // Нёман. — 2011. — № 2. — С. 207—212.
Ягоўдзік У. «Каб не маўчала душа…» [Алена Лось] // Наша вера. № 4. — Мн.: Маці Божая Фацімская. 2007. — С. 67-71;
Ягоўдзік У., Шаціла Ю. Алена Лось: Жывапіс, графіка. — Мн.: Марыя Ягоўдзік, 2009.