Пераяслаўскае княства

Гістарычная дзяржава
Пераяслаўскае княства
Пераяслаўскае княства на карце Старажытнай Русі (XI стагоддзе)
<   > 1054 — 1362
Сталіца	Пераяслаў
Мова(ы)	старажытнаруская
Рэлігія	праваслаўе
Форма кіравання	манархія
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Княствы Рурыкавічаў у 1237 годзе.

Пераяслаўскае княства — удзельнае княства Рурыкавічаў XI—XIV стагоддзяў, размяшчалася на мяжы са стэпам на левым беразе Дняпра. Княства было населена севяранамі і, часткова, улічамі^[1]. Сталіца княства -- Пераяслаў.

Гісторыя княства

Пераяслаўскае княства служыла шчытом Кіева ад нападаў стэпавікоў, займала тэрыторыю па Трубежы, Супою і Суле да Ворсклы, распасціраючыся да вярхоўяў гэтых рэк. На паўночным захадзе яно прылягала да кіеўскіх уладанняў на левым боку Дняпра; паўднёвая мяжа змянялася адпаведна ходу барацьбы Русі са стэпавымі плямёнамі (ад Сулы ў сярэдзіне XI стагоддзя да Самары ў канцы XII стагоддзя^[2]).

Па раздзеле Яраслава Мудрага Пераяслаўскае княства, да якога тады належала і Растова-Суздальская зямля, дасталася Усеваладу Яраславічу. У канцы XI стагоддзя, у эпоху барацьбы Уладзіміра Манамаха са Святаславічамі, да Пераяслаўскага княжання належала таксама вобласць левага прытоку Сейма, Выра, з горадам Вырам, або Выравам. З часоў Манамаха яно часам лічылася ступенню да княжання ў Кіеве^{[заўв 1]}.

Усевалад Ольгавіч жадаў адняць Пераяслаўскае княства ў Андрэя Уладзіміравіча, але пацярпеў няўдачу (1140), і Пераяслаўскае княства засталося ў родзе Манамаха. Падчас барацьбы Ізяслава Мсціславіча з Юрыем Далгарукім яно пераходзіла то да сына Ізяслава, то да сына Юрыя, але затым адасобілася ад Кіева. Пасля Глеба Юр'евіча ў Пераяславе сядзеў яго сын Уладзімір (1169—1187), згаданы ў «Слове пра паход Ігараў».

У часы перавагі над Кіевам суздальскіх князёў яны пасылалі ў Пераяслаў сваіх сыноў і братоў: Усевалад Вялікае гняздо — Яраслава Мсціславіча, сына Яраслава (1201), Юрый Усеваладавіч — брата Уладзіміра (1213—1215), потым Святаслава (1228).

3 сакавіка 1239 года Пераяслаў быў узяты манголамі. У канцы 1245 года сучаснікі адзначаюць Пераяслаў пад уладай Залатой Арды.

У пачатку XIV стагоддзя, з падзеннем улуса Нагая, у Кіеве і Пераяславе замацаваліся нашчадкі пуціўльскіх князёў, і Пераяслаўскае княства (як і Пасем'е) увайшло ў склад Кіеўскага княства. У пачатку 1320-х гадоў Гедзімін разграміў рускіх князёў у бітве на рацэ Ірпень, пераяслаўскі князь Алег загінуў, паўднёвая Русь патрапіла ў залежнасць ад Вялікага Княства Літоўскага, хоць у ёй працягвалі згадвацца ардынскія баскакі.

У 1363 годзе пасля пачатку «вялікай замятні» у Ардзе і перамогі Альгерда над трыма ардынскімі князямі паўночнага Прычарнамор'я Пераяслаўскае княства, як і ўся Паўднёвая Русь, апынулася ў складзе Вялікага Княства Літоўскага. Да з'яўлення ў Пераяславе казацтва ў XV—XVI стст. звестак пра стан былога Пераяслаўскага княства вельмі мала.

Спіс князёў пераяслаўскіх

• Усевалад Яраславіч (1054—1073)
• Расціслаў Усеваладавіч (1078—1093†)
• Уладзімір Усеваладавіч Манамах (1094—1113)
• Святаслаў Уладзіміравіч (1113—1114)
• Яраполк Уладзіміравіч (1114—1132)
• Усевалад Мсціславіч (1132)
• Юрый Уладзіміравіч Далгарукі (1132)
• Ізяслаў Мсціславіч (1133)
• Вячаслаў Уладзіміравіч (1134)
• Юрый Уладзіміравіч Далгарукі (паўторна) (1135)
• Андрэй Уладзіміравіч Добры (1135—1141)
• Ізяслаў Мсціславіч (паўторна) (1141—1146)
• Мсціслаў Ізяславіч (1146—1149)
• Расціслаў Юр'евіч (1149—1151)
• Мсціслаў Ізяславіч (паўторна) (1151—1154)
• Глеб Юр'евіч (1154—1169)
• Уладзімір Глебавіч (1169—1187)
• Яраслаў Мсціславіч Чырвоны (1187—1199)
• Яраслаў Усеваладавіч (1200—1206)
• Міхаіл Усеваладавіч (1206)
• Уладзімір Рурыкавіч (1206—1213)
• Уладзімір Усеваладавіч (1213—1215^{[заўв 2]})
• Усевалад Канстанцінавіч (1227)
• Святаслаў Усеваладавіч (1228—?^{[заўв 3]})

…

• Алег^{[заўв 4]} (—1321†)

Гл. таксама

• Нацыянальны гісторыка-этнаграфічны запаведнік «Пэрэяслаў»
• Севершчына

Заўвагі

1. Гл. Усевалад Мсціславіч (князь наўгародскі)
2. Да палавецкага палону^[3]
3. Затым пад 1234, 1238 і далей згадваецца на поўначы
4. З пуціўльскай галіны Ольгавічаў, загінуў у бітве на Ірпені

Крыніцы

1. Голубовский П. В. История Северской Земли до половины XIV столетия — К.: Университетская типография И.И. Завадского, 1881. 209 с.
2. Рыбаков Б. А. Рождение Руси
3. Соловьёв С. М. История России с дневнейших времён

Спасылкі

Пры напісанні артыкула выкарыстаны матэрыял з Энцыклапедычнага слоўніка Бракгаўза і Эфрона (1890—1907).