Еўна

Еўна
Нараджэнне	1280
Смерць	1344[1]
Род	Гедзімінавічы
Бацька	Комант
Муж	Гедзімін
Дзеці	Альдона, Альгерд, Эльжбета^[d], Монтвід^[d], Кейстут, Карыят, Нарымонт, Анастасія і Яўнут

Еўна (літ.: *Jaunė; ? — каля 1344) — жонка вялікага князя літоўскага Гедзіміна (1316—1341).

Біяграфія

Імя жонкі Гедзіміна называе толькі Хроніка Быхаўца, позняя і месцамі сумнеўная крыніца. Гісторыкі сумняюцца ў праўдзівасці імя, але і новыя выданні называюць ім пачынальніцу роду Гедзімінавічаў. Колькасць жонак Гедзіміна наогул дыскусійная, Раўданскі рукапіс (фальсіфікат Тэадора Нарбута) называе трох жонак — Віду з Курляндыі, Вольгу са Смаленска і «Еўну альбо Еву, таксама княжну рускую, дачку Івана Усеваладавіча, Полацкага князя, брата Вольгі, памерлай жонкі Гедзіміна»^[2]. Хроніка Быхаўца нічога не кажа пра паходжанне Еўны. Некаторыя гісторыкі думаюць, што ў Гедзіміна былі дзве жонкі, адна з мясцовых паганцаў і Еўна, праваслаўная. Стывен Роўвел лічыць, што ў Гедзіміна была толькі адна жонка, з паганцаў, бо шлюб з польскай або рускай княжной мусілі б засведчыць сучасныя крыніцы^[3]. Таксама і на думку Я. Тэнгоўскага, Еўна была літоўскага паходжання і адзінай жонкай Гедзіміна, які ажаніўся з ёю яшчэ да заняцца вялікакняжацкага стальца.

Паводле Хронікі Быхаўца, неўзабаве па смерці Еўны («bo kniahinia Jewna umerla»), браты Альгерд і Кейстут незадаволеныя Яўнутам, пакінутым Гедзімінам пераемнікам, скінулі брата са стальца. Гэты эпізод інтэрпрэтуюць так, быццам Яўнут быў пад апекай маці. Калі інтэрпрэтацыя слушная, гэта сведчыць пра ўплывовасць Еўны.^[4]

Імя

У імені Яўнута, сына Еўны (Яўны), той жа корань Jaun-, што і ў адпачатнай форме імя яго маці — *Jaunė. Імя Яўнут (< Jaunutis) утворанае з дапамогай пашыральніка -ut-, які таксама ў імёнах тыпу Кейстут (< Kenstutis), Бірута (< Birutė).

Корань Jaun- ад літоўскага jaunas «малады», далей да індаеўрапейскага *i̯eu- «малады, юны»^[5].

У старапрускім іменніку вядомыя мужчынскія імёны Jawne, Jawnutte, Jawne-gede і інш.^[6]

У тапанімііі на тэрыторыі цяперашняй Беларусі захавалася таго ж кораня старалітоўскае імя Яўнель (< *Jaun-elis), ад якога назва Яўнелішкі каля Лынтупаў у Пастаўскім раёне.

Крыніцы

1. Pas L. v. Jewna Iwanowna of Polock // Genealogics — 2003.
   <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q19847329"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q19847326"></a>
2. Narbutt 1835, s. 161.
3. Rowell 1994, p. 88.
4. Rowell 1994, p. 282.
5. J. Pokorny. Indogermanisches etymologisches Wörterbuch. Bern / München 1959 / 1969. C. 510.
6. R. Trautmann. Die altpreußischen Personennamen. Göttingen, 1974. С. 39.

Літаратура

• Narbutt, Teodor. Dzieje staroźytne narodu Litewskiego. Tom pierwszy. — Wilno. Nakładem i drukiem A. Marcinowskiego. 1835.
• Rowell, C. S. (1994). Lithuania Ascending: A Pagan Empire Within East-Central Europe, 1295—1345. Cambridge Studies in Medieval Life and Thought: Fourth Series. Cambridge University Press. С. 88. ISBN 9780521450119 (англ.)
• Еўна // Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / Рэдкал.: Т. У. Бялова (гал. рэд.) і інш.; маст. З. Э. Герасімовіч. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2010. — Т. 3: Дадатак. А — Я. — С. 216. — 696 с. — ISBN 978-985-11-0487-7 (т. 3), ISBN 985-11-0315-2.