Пры правядзенні ўнутранай і знешняй палітыкі А. С. Радзівіл рашуча адстойваў інтарэсы роду Радзівілаў, у т.л. кальвінісцкай галіны, дэманстрацыйна бараніў асобныя інтарэсы ВКЛ у Рэчы Паспалітай.
Аўтар і перакладчык каталіцкіх рэлігійных твораў. На лацінскай мове напісаў «Кароткі выклад падзей у Польскім каралеўстве ў час панавання Жыгімонта III, Уладзіслава IV і Яна Казіміра» (часткова апублікаваны ў польскім перакладзе Э. Катлубаем у 1848) і падрабязны «Дзённік» за 1632—56 — каштоўную крыніцу па ўнутранай і знешняй палітыцы Рэчы Паспалітай (упершыню апублікаваны ў польскім перакладзе Э. Рачынскім у 1839).
Літаратурная творчасць
Агульная структура яго твора, які ахоплівае перыяд з 1632 па 1656 гады і азагалоўлены «Успаміны пра падзеі ў Польшчы», — дзённікавая, хоць паведамленні, пададзеныя пад асобнымі днямі, звязваліся і сэнсам, і логікай выкладання з іншымі апавяданнямі, што знаходзіліся на значнай «часавай адлегласці» ад іх.
У адрозненне ад іншых твораў мемуарнай літаратуры сярэдзіны XVII ст. «Успаміны» А.-С. Радзівіла ўяўляюць сабою мастацкую суцэльнасць, якая адлюстроўвае размаітасць жыцця, адзінства індывідуальнага чалавечага лёсу ў складаным і шматгранным свеце.[8] Такім чынам, самім жыццём задаецца кантамінацыя апавядальна-мастацкіх элементаў, генетычна прыналежных да розных эстэтычных сістэм, да розных стылёвых плыняў. У творы спалучаюцца тонкая сатыра і філасофскія разважанні пра сябе і чалавечы лёс, пра наканаванасць і свабоду, пра багаслоўе і палітыку. Тут сустракаюцца алегарычныя «эўфемізмы» і рэлігійныя сентэнцыі, рэалістычныя дэталі прыдворнага побыту і панарамныя батальныя сцэны і інш. У несупыннай плыні падзей мільгацяць больш-менш выразна акрэсленыя постаці, пейзажы, гістарычныя факты, прыродныя з’явы. Прага да нечуванага, сенсацыйнага, імкненне ашаламіць чытача навізною і неардынарнасцю апісанага выяўляецца ва «Успамінах пра падзеі ў Польшчы» літаральна ва ўсім: расійскае войска гіне тысячамі, англічанін пускае з цынкавых труб дым агіднага паху, што на месцы забівае людзей; кароль прывёз у лагер гарматы «ашаламляльнае велічыні» і г.д.
Разгубленасць з прычыны страты цэласнасці рэнесансавага светапогляду кампенсуецца ў А.-С. Радзівіла спадзяваннем на Бога, крайняй рэлігійнай расчуленасцю. Пісьменніка пераследуюць думкі пра немінучае пакаранне за ўсё зробленае і нязробленае ў жыцці, бо дазнацца на самай справе, да чаго вядуць тыя або іншыя ўчынкі, на гэтым свеце немагчыма.
У кантэксце барочнай філасофіі трэба разглядаць апісанне дыпламатычнай місіі князя А. М. Львова ў Варшаву — самы ўдалы ў мастацкім плане эпізод ва «Успамінах». Паводзіны, знешні выгляд, звычаі гасцей не толькі ажыўляюць апавяданне, але і ператвараюць этыкетныя цырымоніі ў фарс. У якасці прыёмаў эстэтызацыі выкарыстоўваюцца сэнсавыя неадпаведнасці, гратэскна-парадыйныя «абразкі» (напрыклад, паводзіны маскоўцаў у тэатры), а таксама штучная стылёвая ўпрыгожанасць, складаныя тропы, гіпербалізацыя, ужыванне квяцістых рытарычных выразаў.
А.-С. Радзівіл вельмі тонка адчувае змястоўнасць самога жыццёвага матэрыялу і таму ў лаканічных, амаль дзелавых запісах перадае драматычную насычанасць жорсткіх закулісных схватак у каралеўскім палацы, сутыкненняў розных груповак, інтарэсаў, нацыянальнасцей. Рэалістычнасць і наўмысная ўскладненасць, хуткая змена падзей і пачуццяў, пагоня за ўсё новымі і новымі калізіямі, фактамі, сенсацыямі вымушаюць аўтара раз-пораз змяняць тэму, характар аповеду, пераходзіць ад лакальных інфармацыйных запісаў да разгорнутых мастацкіх аповесцяў.
Пісьменніку ўдалося намаляваць у сваім творы своеасаблівую панараму супярэчлівага і зменлівага гістарычнага жыцця за амаль чвэрць стагоддзя. Натуральна, што вобраз героя-аўтара не мог быць выяўлены ў гэтай панараме суцэльна і адназначна. Нярэдка жывога чалавека падмяняе ў творы магнацкая «поза», «статыстам» якой выступае Радзівіл Справядлівы. Аднак «поза» далёка не вычэрпвае ўвесь змест яго вобраза. 3 аднаго боку, ён сапраўдны патрыст і добры католік, з іншага, чалавек скупы і хцівы; адначасна імпульсіўны і разважлівы, шчыры і падманшчык, карыслівы і шчодры, філосаф і блазан; ён змяняе «маскі» ў залежнасці ад сітуацыі, настрою, жадання, выпадку. Калі раней аўтабіяграфічная літаратура толькі падыходзіла да адлюстравання складанасцей у характары героя, то ўзбагачэнне вобразнага свету коштам вы-карыстання барочнай паэтыкі і паглыбленне самааналізу ва «Успамінах» А.-С. Радзівіла зрабіла такі паказ магчымым і эстэтычна апраўданым.
Галерэя
Іканаграфія Альбрэхта Станіслава Радзівіла
Фрагмент абраза Каранацыя НПМ у Буцку Велькім, XVII ст.
Memoriale remm gestanim in Polonia, 1632—1656. T. 1—5. Wrocław etc., 1968—75;
Пол. пер. Rys panowania Zygmunta III // Athenaeum. 1848. T. 3, z. 4;
Пол. пер. Pamiętnik o dziejach w Polsce. T. 1—3. Warszawa, 1980;
Бел. пер. Дыярыюш аб падзеях у Польшчы // Спадчына. 1995. № 6; 1996. № 1—3.
Літаратура
Гаранін С. Гістарычна-мемуарная літаратура // Гісторыя беларускай літаратуры XI—XIX стагоддзяў. У 2 т. Т. 1. Даўняя літаратура: XI — першая палова XVIII стагоддзя / Нац. акад. навук Беларусі, Ін-т мовы і літ. імя Я. Коласа і Я. Купалы; навук. рэд. тома В. Чамярыцкі. — 3-е выд., выпр. — Мінск: Беларус. навука, 2010. — С. 724—726. ISBN 978-985-08-1166-0.
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
