Əhməd Ağdamski

Əhməd Bədəlbəyli
Əhməd Bəşir oğlu Bədəlbəyli (Ağdamski)
Ümumi məlumatlar
Doğum tarixi	5 yanvar 1884(1884-01-05) və ya 1884[1]
Doğum yeri	Şuşa, Şuşa qəzası, Yelizavetpol quberniyası, Rusiya imperiyası
Vəfat tarixi	1 aprel 1954(1954-04-01) və ya 1954[1]
Vəfat yeri	Ağdaş, Ağdaş rayonu, Azərbaycan SSR, SSRİ
Musiqiçi məlumatları
Fəaliyyəti	aktyor, opera müğənnisi, pedaqoq, musiqi pedaqoqu
Janr	opera
Səs tembri	tenor
Mükafatları
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Əhməd Bəşir oğlu Bədəlbəyli (Ağdamski) (5 yanvar 1884 və ya 1884^[1], Şuşa – 1 aprel 1954 və ya 1954^[1], Ağdaş) — Azərbaycan opera müğənnisi, Azərbaycan SSR Əməkdar İncəsənət Xadimi (1943). Üzeyir Hacıbəylinin xalası oğludur.^[2]

XX əsrin əvvəllərində Azərbaycan mədəniyyətinin inkişafı və təbliği sahəsində əvəzsiz rolu olan şəxsiyyətlərdən biri də Əhməd Ağdamski idi. Xalqın qəlbində teatra, peşəkar musiqiyə maraq oyatmaq, bu musiqinin yayılması və inkişafı yollarını tapmaq onu və o dövrün ziyalılarını mütəmadi düşündürən vacib məsələlərdən ən başlıcası idi.

Həyatı

1884-cü ilin soyuq qış günü, yəni yanvar ayının 5-də Ağdam şəhərində ziyalı ailəsində dünyaya göz açmışdı. Əhməd Bəşir oğlu Bədəlbəyli hələ kiçik yaşlarında ikən teatra çox böyük maraq göstərirdi. O, teatr həvəskarları dərnəyinin, xalq mərasim tamaşalarının fəal iştirakçıları sırasında öz bacarığını səylə nümayiş etdirirdi. 1910-cu ildə "Nicat" Xeyriyyə Cəmiyyətinin teatr truppasında səhnə fəaliyyətinə başlamışdır. Teatrda çalışdığı illərdə o, Hüseynqulu Sarabski, Hüseyn Ərəblinski, Mirzəağa Əliyev, H. Hacıbababəyov və sair sənət fədailəri ilə dostluq, əməkdaşlıq edirdi. Üzeyir Hacıbəyov teatr səhnəsində qadın aktrisaları olmadığı üçün çalışırdı ki, öz opera və musiqili komediyalarında qadın rolları az olsun və ya heç olmasın. Bu isə necə deyərlər, vəziyyətdən çıxış yolu demək deyildir. Şərq aləminin ilk operası olan "Leyli və Məcnun" operasını səhnəyə qoyanda başlıca məsələ Leyli rolunun ifaçısını tapmaq idi.

"Leyli və Məcnun" operasının 1909-cu ildəki proqramı. Ağdamskinin adı "Leyli" rolunda "Miri" kimi qeyd olunub

Üzeyir bəyin anası Şirin xanımla Əhməd Bədəlbəylinin anası Əzizə xanım doğma bacı idilər. Üzeyir bəy xalası oğluna üz tutur. O zaman onun ən böyük arzusu müəllim olmaq idi, lakin teatra olan məhəbbət onu səhnəyə gətirib çıxarır. O illərdə Əhməd tələbə idi, tələbələrin teatrda oynamaları bir yana, axşam tamaşalarına baxması üçün belə xüsusi icazə olmalıydı. Belə bir icazə alınır və Əhməd bəy Leylini oynamağa başlayır. Tanınmasın deyə, adını "Miri" yazdırır.^[3] Sonralar isə səhnə təxəllüsü olaraq özünə Ağdamski familiyasını götürür.

1915-ci il 116 saylı "Kaspi" qəzetində:

"Bu gecə Leyli rolunda çıxan Ağdamski öz istedadının ən yüksək mərhələsində idi. Artistin səsi əla idi. Tamaşaçılar onu arası kəsilmədən alqışlayırdılar".

Ağdamski "Leyli" rolunu ifa edərkən

Dəfələrlə səhnədən düşməyən "Leyli və Məcnun" operasında baş rolların ifaçılarının ifasını 1916-cı il 22 dekabr tarixli "Kaspi" qəzeti öz səhifələrində belə yazır: "Leyli rolunda ölüm səhnəsini xüsusi ilhamla oynayan Ağdamski Sarabskiyə çox gözəl tərəf-müqabil idi".

Onun çıxışı Üzeyir Hacıbəyovun xoşuna gəlir və sonralar o, bəstəkarın əsərlərində baş rolların ifaçısına çevrilir. Beləliklə o, inqilabdan əvvəlki Azərbaycan opera və musiqili komediya teatrı səhnələrində ilk dəfə qadın rollarının ifaçısı kimi tanınmışdır. O, qadın rollarını elə aktyorluq məharətilə ifa edirdi ki, hətta tamaşadan sonra qadın kimi ona çiçək göndərənlər də az olmurdu. Onun oynadığı qadın rollarının hamısı xarakter etibarilə bir-birindən fərqlənirdi. Bu obrazların hər birini tamam ayrı səpkidə oynayırdı. Tək oyun tərzi yox, hətta səsi də dəyişilirdi. O, düz 12 il səhnəyə qadın qiyafəsində, qadın geyimində çıxdı. Üzeyir Hacıbəyovun "Leyli və Məcnun" operasında Leyli, "Əsli və Kərəm"də Əsli, "O olmasın, bu olsun"da Gülnaz, "Arşın mal alan"da Gülçöhrə, "Ər və arvad"da Minnət, "Rüstəm və Söhrab"da Təhminə, "Şah Abbas və Xurşudbanu"da kəndli qızı və s. onun əsas rolları kimi opera tarixinə düşmüşdür.^[4]

Onun bir artist kimi yüksək keyfiyyətlərindən biri də oynaya bilməyəcəyi roldan bacarıqla imtina etməsi idi. Üzeyir bəy istəyirdi "Şeyx Sənan"da Xumarı Əhməd oynasın, lakin opera sırf muğam operası olmadığı üçün oxumaqda çətinlik çəkəcəyini əvvəlcədən hiss edən Ağdamski Xumardan boyun qaçırdı.

20-ci illərin əvvəllərində, artıq oxumadığı vaxtlarda belə Ə. Ağdamski bekar dayanmırdı. O zamanlar Əhməd bəy orkestrdə tar çalırdı. Sonralar Leyli rolunun daha bir kişi ifaçısı yarandı – Hüseynağa Hacıbababəyov idi.

thumbnail

1934-cü ildən başlayaraq ömrünün sonunadək, yəni 1954-cü il aprel ayının 1-nə kimi Əhməd Ağdamski pedaqoji fəaliyyətlə məşğul olur. O, Ağdaş rayonunun musiqi məktəbində tardan dərs verirdi. Ağdaşa gəldiyi gündən rayon ziyalıları arasında hörmət qazanaraq və el məclislərində yaxından iştirak edirdi. Rayona gəldiyi gündən Ə. Ağdamski kaman ustası, gözəl musiqiçi Habil Əliyevgilin evində kirayənişin qalmışdır. Uşaqlıq çağlarından Habil Əliyev onu "Əhməd əmi" deyə çağırmış, indi də xatirələrində "Əhməd əmi" kimi qalıb. Sirr deyil ki, Habil Əliyevin musiqiyə gəlişində, müşayiətçi kimi yetişməsində də Əhməd müəllimin faydalı məsləhətləri və tövsiyələri çox böyük rol oynamışdır. Onun fədakar əməyinin bəhrəsi olaraq hökumətimiz tərəfindən 1943-cü ildə Azərbaycan Respublikasının əməkdar incəsənət xadimi fəxri adına layiq görülmüşdür.

Onu da qeyd edim ki, müraciət etdiyim bəzi əlaqədar təşkilatlarda Ə. Adamskinin həyat və yaradıcılığını, pedaqoji fəaliyyətini əks etdirən materiallar demək olar ki, yox səviyyəsindədir. Onun ailə üzvlərilə əlaqə yaratmaq mümkün olmadığı üçün Habil Əliyevə müraciət edib və o illərlə bağlı söylədiyi xatirələri qələmə alıram. Habil Əliyev sənətə gəlişini belə xatırlayır.

Xoşbəxt o insandır ki, ölümündən sonra onu həmişə xoş xatirələrlə xatırlasınlar. Onun səhnəmizə, mədəniyyət tariximizə fədakar, minnətsiz xidmətləri nəsildən-nəslə ötürüləcəkdir. O, "Leyli" rolunun ilk ifaçısı olmasa da, bu rolun ən məşhur ifaçısı olur.

Ağdamski ailəsi ilə, 1935-ci il

Filmoqrafiya

1. Arşın mal alan (film, 1917) — Gülçöhrə (tammetrajlı bədii film)

Nəsil şəcərəsi

Bəşir bəy Bədəlbəyli

Əzizə xanım

Şirinbəyim xanım (1853–1939)

Əbdülhüseyn bəy Hacıbəyov (1842–1901)

Bədəl bəy Bədəlbəyli (1875–1932)

Rəhimə xanım

Əhməd bəy Bədəlbəyli (1884–1954)

Zülfüqar bəy Hacıbəyov (1884–1950)

Üzeyir bəy Hacıbəyov (1885–1948)

Ceyhun Hacıbəyli (1891–1962)

Əfrasiyab Bədəlbəyli (1907–1976)

Davud Bədəlbəyli

Turqut Bədəlbəyli

Məsturə Bədəlbəyli

Şəmsi Bədəlbəyli (1911–1987)

Məmməd Ağdamski (d. 1934)

Telman Ağdamski (d. 1936)

Niyazi Hacıbəyov (1912–1984)

Fərhad Bədəlbəyli (d. 1947)

Həmçinin bax

• Telman Ağdamski
• Məmməd Ağdamski
• Kamilə Ağdamskaya
• Bədəlbəylilər

İstinadlar

1. Ağdamski, Əhməd // Çex Milli Hakimiyyət Məlumat bazası.
2. "Arxivlənmiş surət". 2018-05-02 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-03-08.
3. Xəzər TV. "Teatrın Tarixi / Səhər Mərkəzi" (az.). Youtube.com. 10.03.2021. 2022-03-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-03-10.
4. "Qadın psixologiyasının teatr metaforası". Əbdül Əlizadə. Qadın psixologiyası. Bakı: Təhsil, 2015. — səh. 235–236.

Mənbə

• Ustadlarimizin xatirəsinə : Əhməd Ağdamski – 115 il. "Milli operamızın ilk Leylisi kim olub?"
• Əhməd Ağdamski
• Əhməd Ağdamski Arxivləşdirilib 2012-01-06 at the Wayback Machine
• Leyli həsrəti, Kərəm yanğısı… Arxivləşdirilib 2007-10-08 at the Wayback Machine
• Əfrasiyab Bədəlbəyli — Əhməd Ağdamski barədə çıxışı
• Ənvər Çingizoğlu, Bədəlbəylilər (Miriyevlər), "Soy" elmi-kütləvi dərgi, 2009, № 5, səh.34–48.
• Şuşanın ilk "gözəl Leylisi"… Arxivləşdirilib 2014-04-09 at the Wayback Machine