Qobi (monq.Говь, çin.戈壁) — Mərkəzi Asiya ərazisində geniş ərazini əhatə edən səhra. Səhra Çin və Monqolustan ərazilərində yerləşir. Xarakterik olaraq səhra və yarımsəhra landşaftından ibarətdir. Səhra qərbdən şərqə 1600 km, şimaldan cənuba 800 km təşkil edir. Ümumi səhrası isə 1 300 000 km² təşkil edir.
Qədim zamanlarda səhra «Şamo səhrası» adı ilə məşhur idi[1]
Çində səhranın genişlənməsinin qarşısını almaq məqsədilə Yaşıl çin səddi adlı layihə həyata keçirilir.
«Qobi» sözünün Monqolca anlamı «susuz yer» mənasını verir. Üstəlik Mərkəzi Asiya ölkələrində, xüsusi ilə türk xalqlarında bu söz səhra və yarımsəhra mənasını ifadə edir. Azərbaycan türkcəsində (dilində) Qobu bir lanşaft formasıdır. Üstəlik Azərbaycanda Qobustan və Qobu kimi toponimlər də vardır.
Coğrafiyası
Səhranın sahəsi 1250000 km²,[2] təşkil edir. Qobi[3] səhrası qərbdən Altay və Tyanşan dağları, şərqdən Şimali Çin platosu, şimaldan Monqol çölləri və cənbdan isə Nanşan, Altıdağ dağları və Xuanxe çayı ilə əhatələnir. Sahəsinə görə Asiyanın ən iri səhralarındandır. Səhranın formalaşmasının əsas səbəblərindən biri onun dəniz və okeanlar uzaqlığıdır. Üstəlik dağlarla əhatələnməsi yağış verən buludların ora daxil olmasının qarşısını alır.
Regionları
Qobi[4] özündə bir necə coğrafi regionları birləşdirir: Önaltay Qobi, Monqol Qobisi, Alaşan (Alaşan Qobisi), Qaun Qobisi və Cunqariya (Cunqariya Qobisi).
Önaltay Qobisi
Önaltay Qobisi — səhra Monqolustanın cənub-şərqində yerləşir. Qobi səhrasının bir hissəsini təşkil edir. Şimalfan Monqol Altayı, cənubdan isə Atas-Boqda və Saqan-Boqda dağları arasında yerləşir. Səhra əsasən orta və alçaq dağlıq yaylaları əhatə edir. Onun ərazisinin böyük hissəsi dəniz səviyədindən 700-1800 metr əraziləri əhatə edir. Səhra əsasən daşlı, bəzi yerlərdə isə qumlu-çınqıllı ərazilərdən ibarətdir.
Bitki örtüyünə nadir hallarda rast gəlinir. Burada səhranın mərkəz hissələrdə saksaul, acılıqotu və başqalarına rast gəlinir. Su mənbələrinə yaxın ərazilərdə qamış, yulğun, iydə, qovaq, dəvətikanı, şoranlıqlarda isə şorangə bitir.
Önaltay Qobisi ərazisində antilop, qulan, nadir hallarda vəhşi dəvə, dağlıq ərazilədə isə qonur ayıya rast gəlinir.
Monqol Qobisi
Qurvansaxan milli parkı, Qobi, Monqolustan
Monqol Qobisi (Şamo) — Qobinin tərkibində yerləşən ən iri səhradır. Səhranın böyük qismi Monqolustanın ərazisində yerləşir. Peşam dağlıq ərazilərini əhatə edir. Səhranın əsas əhalisi köçərilərdir. Xüsusi ilə onlar arasında monqol və oyrat qəbilələri üstünlük təşkil edir. Digər səhralar kimi bu səhrada az məskunlaşılmışdır.
Səhranın ərazisində nadır Qobi endemiklərinə rast gəlinir.
Alaşan
Alaşan — Mərkəzi Asiyada Çin ərazisində yerləşən səhra. Qobi səhrasının bir hissəsini təşkil edir. Cənub-qərbdə Nanşan dağları, cənub-şərqdə Xuanxe çayı, şimaldan isə Monqol Qobisi ilə əhatələnir. Səhranın tərkibində Badın-Caran, Xalalis, Tenqer və Ulanpuxo massivləri yerləşir.
Qaşun Qobisi
Qaşun Qobisi — düzənlik şərqdə Tyan-Şan və Xamiy dağları, cənubda Beyşan dağları ilə əhatələnir. Səhra Çinin Sintszyan-Uyğur Muxtar Rayonuda yerləşir. Qobinin bir hissəsini təşkil edir. Səhra şoranlıqlarla zəngindir. Daşlı səhradır. İl ərzində cəmi 50 mm yağıntı düşür. Yayda temperatur 40°S, qışda isə 32°S təşkil edir. Əsasən səhra bitkiləri yayəlmışdır. Heyvanlardan vəhşi eşşək, ceyran, vəhşi dəvə, gəmiricilər və sürünənlərə rast gəlmək olar.
Cunqariya
Cunqariya[5] (monq.Зүүнгар, çin.準噶爾, qaz.Жоңғария, uyğ.جۇڭغار ئويمانلىقى) — Mərkəzi Asiyada yerlən səhra Çinin şimal-qərbində yerləşir. Şimal və şərqdə Monqol Altayı, cənubda isə Tyan-Şan dağları ilə əhatələnir. Səhranın sahəsi 777 000 km² təşkil edir.
Səhranın ərazisində vaxtı ilə Cunqar xanlığı mövcud olmuşdur.
İqlimi
Qobi səhrası kəskin kontinental olur. Kontinentallığın əsas səbəbləri yüksəklik və açıq səmadır. Qışda −55 °S, yayda isə +58 °S olur. İllik ampelatud fərqi 113 dərəcə təşkil (Oymyakon 112.8 dərəcə) edir[6].
