Qatır Məmməd

Bu məqalə qaçaq haqqındadır. Şəxs haqqındakı film üçün Qatır Məmməd (film) səhifəsinə baxın. Eyni ləqəblə də tanınan hərbçi üçün Yaqub Rzayev (hərbçi) səhifəsinə baxın.

Qatır Məmməd
Məmməd Əli oğlu Məmmədov
Doğum tarixi	1887
Doğum yeri	Goranboy, Yelizavetpol quberniyası, Rusiya imperiyası
Vəfat tarixi	18 sentyabr 1919(1919-09-18)
Vətəndaşlığı	Rusiya İmperiyası ADR
Milliyyəti	Azərbaycanlı
Təhsili	Orta
Fəaliyyəti	inqilabçı

Qatır Məmməd (Məmməd Əli oğlu Məmmədov; 1887, Goranboy, Yelizavetpol qəzası – 18 sentyabr 1919) — Gəncə bölgəsində məşhur qaçaq dəstəsinin başçısı^[1]. 1918-1919-cu illərdə Yelizavetpol quberniyasıda kəndli qiyamının lideri.

Müxtəlif tarixi dövrlərdə Qatır Məmmədin hərəkətinə münasibət göstəricilərindən fərqlənirdi^[2]. O illərdə rəsmi hesabatlarda o, soyğunçuluq hesab edilmişdir; Sovet dövründə ədəbiyyatda Qatır Məmməd milli qəhrəman adlandırıldı və onun adı əfsanəvi oldu^[3][4]. Tarixçi E. İsmayılovun fikrincə, o, hər hansı bir nüfuza qarşı çıxan yeganə güləşçi idi.

Həyatı

Məmməd Məmmədov 1887-ci ildə Yelizavetpol quberniyasının Goranboy-Əhmədli kəndində anadan olub. 9 yaşında ikən Başkənd kəndindəki rus ibtidai məktəbinə göndərilib. Dörd il oxuduqdan sonra doğma kəndinə qayıtdı. 1903-cü ildə M. Məmmədov Gəncədə peşə məktəbinə daxil olmuş, lakin 1905-ci ildə inqilabi fəaliyyətə görə qovulmuşdur[9]. Mixaylovski adına peşə məktəbində işlədiyi illərdən də məlumdur ki, bir vaxtlar məktəbin məclislərinin birində Sabirin “Əkinçi” şeirini oxuduğuna görə direktorluq onu cəzalandırıb (Sabir, Qatır Məmmədin ən sevimli şairlərindən biri olub).

Tezliklə kəndlilərdən silahlı dəstə yaratdı. 1910-cu ilin yanvarında onun dəstəsi mülkədar Axverdi Adıgözəlovun dəstəsini darmadağın etdi. Həmin döyüşdə Qatır Məmmədin özü də yaralanmışdı. 1914-cü ildə məhkəmə qarşısına çıxdı və 10 il müddətinə İrkutska sürgün edildi.

Silahlı dəstənin başında

1917-ci ildə sürgündən qayıdan o, yenidən qonşu kəndlərin sakinlərindən partizan dəstəsi yaratdı, bəylərə və mülkədarlara qarşı mübarizəyə başladı, onların mülklərini viran etdi. Onun dəstəsi Səfikürd, Borsunlu, Qızılhacılı, Mollaveli, Zeyvə kəndlərinin kəndliləri, eləcə də dağlıq zolağın erməni kəndləri - Gülüstan, Ortakənd, Çaykənd və s. Bu dəstə xüsusi nümayəndə vasitəsilə Bakı kommunistləri ilə əlaqə saxlayırdı, onlar da Gəncə kommunistləri kimi silah və sursatların əldə edilməsində yardım göstərirdilər. Gəncə qubernatoru daxili işlər nazirinə ünvanladığı məktubda qeyd edir ki, “Qatır Məmmədin dəstəsi yaxşı təşkilatlanmış və silahlanmışdır. Dəstənin əməliyyatlarına Bakı bolşevik təşkilatı rəhbərlik edir”.

Adam öldürdüyü üçün sürgün olunmuş, ancaq qaçaraq bolşeviklər ilə dostlaşmışdır. Yenidən həbs olunaraq sürgün olunmuş, 1917-ci il Rusiya inqilabından sonra geri dönmüş və öz dəstəsi ilə AXC müsavat hökumətinə qarşı mübarizə aparmışdır. Hərbi nazir Fətəli xan Xoyskinin başçılıq etdiyi dəstəyə ağır zərbə endirmiş, bölgədə varlıların malikənələrini viran qoyub, dəmir yol hərəkətini pozmuşdur. Qatır Məmməd ölkənin paytaxtı ilə qərbini birləşdirən telefon, teleqraf xətlərini dağıdıb sıradan çıxarmış, Bakı-Gəncə dəmiryolunu partlatmışdır. Müsavat qoşunu tərəfindən mühasirəyə alınaraq öldürülmüşdür (Teymur bəy Mirzə Hacı bəy oğlu tərəfindən). Sovet Azərbaycanı zamanı Azərbaycan Qatır Məmməd xalq qəhrəmanı elan edilmiş, heykəlləri qoyulub, adına küçələr salınmışdır. Haqqında film çəkilmişdir. Sovet hakimiyyəti dağıldıqdan sonra Gəncədəki heykəli götürülmüşdür.

İstinadlar

1. Азербайджанская Республика. Документы и материалы. 1918-1920 гг. Баку: Элм. 1998. 571.
2. Борьба за победу Советской власти…, 1967
3. Азербайджанская советская энциклопедия. 3. Баку: Гл. ред. Азербайджанской советской энциклопедии. Под ред. Дж. Кулиева. 1979. 88.
4. Борцы революции Азербайджана (Рекомендательный указатель). Баку. 1973. 34.

Xarici keçidlər