Məlumat savadlılığı

Məlumat savadlılığı və ya informasiya savadlılığı — Kollec və Tədqiqat Kitabxanaları Assosiasiyasının tərifinə görə, "informasiyanın əks etdirici kəşfini, məlumatın necə istehsal edildiyini və qiymətləndirildiyini başa düşməyi və yeni biliklərin yaradılmasında məlumatdan istifadəni və öyrənmə icmalarında etik cəhətdən iştirak etməyi əhatə edən inteqrasiya edilmiş bacarıqlar toplusu".^[1][2][3][4] Birləşmiş Krallıqda Kitabxana və İnformasiya Peşəkarlarının İmtiyazlı İnstitutunun bu termin üçün hazırladığı tərifdə həm "nə vaxt", həm də "niyə" məlumatının lazım olduğunu bilməyə istinad edilir.^[5]

1989-cu ildə Amerika Kitabxanalar Assosiasiyasının (AKA) Məlumat Savadlılığı üzrə Prezident Komitəsi məlumat savadlılığını bir insanın atributları kimi müəyyən etmişdir. Burada qeyd edilmişdir ki, "məlumat savadlılığı üçün insan məlumatın nə vaxt lazım olduğunu anlaya bilməli və lazım olan məlumatları tapmaq, qiymətləndirmək və səmərəli istifadə etməyi bacarmalıdır".^[6][7] 1990-cı ildə akademik Lori Erp "Məlumat savadlılığı təlimatı ilə biblioqrafik təlimat eynidirmi?" sualı ilə məqalə dərc etdirmişdir. Erp iddia etmişdir ki, heç bir termin bu sahədə nəzəriyyəçilər və ya praktiklər tərəfindən xüsusilə yaxşı müəyyən edilməmişdir. Onun fikrinə görə, qarışıqlığı azaltmaq və sualın parametrlərini ifadə etməyə davam etmək üçün əlavə tədqiqatlara ehtiyac var.^[8]

2005-ci il İsgəndəriyyə Bəyannaməsində bu termin insan hüquqları məsələsi kimi müəyyən edilmişdir: "İnformasiya savadlılığı həyatın bütün təbəqələrində olan insanlara şəxsi, sosial, peşə və təhsil məqsədlərinə çatmaq üçün məlumatı səmərəli şəkildə axtarmaq, qiymətləndirmək, istifadə etmək və yaratmaq səlahiyyətini verir. Bu, rəqəmsal dünyada təməl insan hüququdur və bütün xalqlarda sosial inklüzivliyi təşviq edir".^[9] Amerika Birləşmiş Ştatlarının Məlumat Savadlılığı üzrə Milli Forumu məlumat savadlılığını "məlumata ehtiyac olduqda bunu bilmək, müəyyən etmək, tapmaq, qiymətləndirmək və mövcud məsələ və ya problem üçün bu məlumatdan səmərəli istifadə etmək bacarığı" kimi müəyyən etmişdir.^[10][11]

Alimlər iddia etmişdilər ki, insanların demokratik və plüralist cəmiyyətə töhfələrini maksimum dərəcədə artırmaq üçün təhsil işçiləri hökumətlərə və biznes sektoruna məlumat savadlılığı sahəsində təhsil təşəbbüslərini dəstəkləmək və maliyyələşdirmək üçün çağırış etməlidirlər.^[12]

Təhsilə təsiri

Sürətlə inkişaf edən informasiya mənzərəsi buna uyğun olaraq təkamül etmək və uyğunlaşdırmaq üçün təhsil metodları və təcrübələrinə ehtiyac olduğunu nümayiş etdirmişdir. Məlumat savadlılığı bütün səviyyələrdə təhsil müəssisələrinin əsas diqqət mərkəzindədir. Bu standarta riayət etmək üçün qurumlar ömürboyu təhsilə sadiqliyi və dəyişikliklərlə ayaqlaşmaq və ya onları qabaqlamaq üçün lazım olacaq innovasiyaları axtarmaq və müəyyən etmək bacarığını təşviq edirlər.^[13]

Tənqidi düşüncə tələbələr üçün mühüm təhsil nəticəsidir.^[14] Təhsil müəssisələri tələbələr arasında məlumatın qiymətləndirilməsi və məlumat savadlılığının artırılması vasitəsi kimi tənqidi təfəkkürün inkişafına kömək etmək üçün bir sıra strategiyaları sınaqdan keçirmişlər. Sübutları qiymətləndirərkən tələbələr formal arqumentasiya tətbiq etməyə təşviq edilməlidir.^[15]

Bəziləri məlumat savadlılığı təlimatında tənqidi təhlilin artırılmasını tələb edir. Sahə üzrə mütəxəssis Lauren Smit bu haqda qeyd etmişdir ki, "fərdlər, xüsusən də gənclər üçün formal təhsil dövründə faydalıdır. Bu, onları siyasi sistemi və onun içindəki yerlərini anlamaq və lazım gəldikdə buna etiraz etmək üçün lazım olan bacarıqlarla təchiz edə bilər".^[16]

Dövlət kitabxanaları

İctimai kitabxanalarda informasiya savadlılığı ömürboyu öyrənmə, məşğulluq bacarıqlarının inkişafı, şəxsi sağlamlığın idarə edilməsi və qeyri-rəsmi öyrənmə ilə əlaqələndirilir.^[17]

Həmçinin bax

• Epistemologiya
• Verilənlər savadlılığı
• Media savadlılığı

İstinadlar

1. "Framework for Information Literacy" (PDF). Association of College & Research Libraries. 2016. səh. 8. April 28, 2021 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: May 1, 2022.
2. Information Literacy Defined, alternate definition - In the Library with the Lead Pipe. Retrieved from http://inthelibrarywiththeleadpipe.org/wordpress/wp-content/uploads/2009/10/Information-Literacy-Definitions.doc Arxivləşdirilib 2023-10-10 at the Wayback Machine
3. Tilvawala, Khushbu; Myers, Michael D.; Andrade, Antonio Díaz. "Information Literacy in Kenya". The Electronic Journal of Information Systems in Developing Countries (ingilis). 39 (1). 2009: 1–11. doi:10.1002/j.1681-4835.2009.tb00275.x. hdl:10292/1067. ISSN 1681-4835.
4. Gregory, Lua. "Critical Information Literacy in Practice: A Bibliographic Review Essay of Critical Information Literacy, Critical Library Pedagogy Handbook, and Critical Literacy for Information Professionals". Communications in Information Literacy. 11 (2). 2017: 390–403. doi:10.15760/comminfolit.2017.11.2.10. ISSN 1933-5954.
5. Chartered Institute of Library and Information Professionals (2004), quoted in Open University, Succeeding in Postgraduate Study: 1 Digital and information literacy Arxivləşdirilib 2023-10-16 at the Wayback Machine, accessed 20 March 2023
6. American Library Association, 1989
7. Stern, Caroline; Kaur, Trishanjit. "Developing theory-based, practical information literacy training for adults". International Information & Library Review. 42 (2). 2010-06-01: 69–74. doi:10.1080/10572317.2010.10762847. ISSN 1057-2317.
8. Arp, Lori. "Information literacy or bibliographic instruction: semantics or philosophy". RQ. 30 (1). 1990. Şablon:Gale.
9. Alexandria Proclamation on Information Literacy and Lifelong Learning, 2005. Information literacy. United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization. Retrieved from http://www.unesco.org/new/en/communication-and-information/access-to-knowledge/information-literacy Arxivləşdirilib 2022-04-28 at the Wayback Machine
10. "What is the NFIL?". National Forum on Information Literacy. 2012-01-16 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: October 25, 2012.
11. "Presidential Committee on Information Literacy: Final Report". January 10, 1989. 2012-11-13 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: Oct 25, 2012.
12. McTavish, Marianne. "'I get my facts from the Internet': A case study of the teaching and learning of information literacy in in-school and out-of-school contexts". Journal of Early Childhood Literacy. 9 (1). April 2009: 3–28. doi:10.1177/1468798408101104.
13. Eisenberg, B. M.; Lowe, C.; Spitzer, K. Information Literacy: Essential Skills for the Information Age (2nd). Libraries Unlimited. 2004.
14. Fitzgerald, M. A. "Evaluating information: An information literacy challenge". School Library Media Research, 2. May 29, 2010 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: October 28, 2012.
15. Kuhn, D. The Skills of Argument. New York: Cambridge University Press. 1991. səh. ^{[səhifə göstərin]}.
16. Smith, Lauren. "Towards a model of critical information literacy instruction for the development of political agency". Journal of Information Literacy. 7 (2). 24 November 2013. doi:10.11645/7.2.1809.
17. Demasson, Andrew; Partridge, Helen; Bruce, Christine. "How do public librarians constitute information literacy?" (PDF). Journal of Librarianship and Information Science. 51 (2). June 2019: 473–487. doi:10.1177/0961000617726126. 2023-10-10 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2023-10-30.

Əlavə ədəbiyyat

• Prague Declaration: "Towards an Information Literate Society"
• Alexandria Proclamation: A High Level International Colloquium on Information Literacy and Lifelong Learning
• 2006 Information Literacy Summit: American Competitiveness in the Internet Age
• 1989 Presidential Committee on Information Literacy: Final Report Arxivləşdirilib 2011-12-01 at the Wayback Machine
• 1983 A Nation at Risk: The Imperative for Educational Reform Arxivləşdirilib 2017-12-19 at the Wayback Machine
• Gibson, C. (2004). Information literacy develops globally: The role of the national forum on information literacy. Knowledge Quest.
• Breivik P.S. and Gee, E.G. (2006). Higher Education in the Internet Age: Libraries Creating a Strategic Edge. Westport, CT: Greenwood Publishing.
• Association of College and Research Libraries. "Framework for Information Literacy for Higher Education". 2016. 2016-07-28 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-10-30.
• Association of College Research Libraries. "The First-Year Experience and Academic Libraries: A Select, Annotated Bibliography". 2007. 5 July 2008 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: April 20, 2008.
• Barner, R. "Seven changes that will challenge managers-and workers". The Futurist. 30 (2). March–April 1996: 14–18.
• Breivik, P. S.; Senn, J. A. Information literacy: Educating children for the 21st century (2nd). Washington, DC: National Education Association. 1998.
• Bruch, C & Wilkinson, C.W. (2012). Surveying Terrain, Clearing Pathways, in Wilkinson, Carroll. Transforming Information Literacy Programs: Intersecting Frontiers of Self, Library Culture, and Campus Community. Chicago, IL: ACRL Publications in Librarianship. 2012. 3–44. ISBN 978-0-8389-8603-5.
• Carpenter, J. P. Using the new technologies to create links between schools throughout the world: Colloquy on computerized school links, Exeter, October 17–20, 1988. Exeter, Devon, United Kingdom. 1989.
• Doty, P. "Bibliographic instruction: The digital divide and resistance of users to technologies". 2003. May 28, 2010 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: July 12, 2009.
• Doyle, C.S. Outcome Measures for Information Literacy Within the National Education Goals of 1990. Final Report to National Forum on Information Literacy. Summary of Findings. 1992.
• Eisenberg. "Information literacy: The whole enchilada" (PowerPoint Presentation). 2004. 2011-10-01 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: July 14, 2009.
• Eisenberg, M.; Lowe, C.; Spitzer, K. Information Literacy: Essential Skills for the Information Age (2nd). Libraries Unlimited. 2004.
• Ercegovac, Zorana. Information literacy: Search strategies, tools & resources for high school students and college freshmen (2nd). Columbus, OH: Linworth Books. 2008. 2013-09-14 tarixində arxivləşdirilib.
• Ercegovac, Zorana. "Letting students use Web 2.0 tools to hook one another on reading". Knowledge Quest. 40 (3). 2012: 36–39. 2014-10-31 tarixində arxivləşdirilib.
• Federer, Lisa M.; Lu, Ya-Ling; Joubert, Douglas J. "Data literacy training needs of biomedical researchers". Journal of the Medical Library Association. 104 (1). January 2016: 52–57. doi:10.3163/1536-5050.104.1.008. PMC 4722643. PMID 26807053.
• Fister, Barbara. (2019, February 14). Information Literacy's Third Wave. Inside Higher Ed. Retrieved November 10, 2019, from https://www.insidehighered.com/blogs/library-babel-fish/information-literacy%E2%80%99s-third-wave Arxivləşdirilib 2023-10-30 at the Wayback Machine
• Grassian, E. "Information Literacy: Building on Bibliographic Instruction". American Libraries. 35 (9). 2004: 51–53.
• Munn, Joanne; Small, Jann. "What is the Best Way to Develop Information Literacy and Academic Skills of First Year Health Science Students? A Systematic Review". Evidence Based Library and Information Practice. 12 (3). 18 September 2017: 56–94. doi:10.18438/B8QS9M.
• National Commission of Excellence in Education. (1983). A Nation at risk: The imperative for educational reform. Washington, DC: U.S. Government Printing Office. (ED 226 006)
• National Hispanic Council on Aging. (nd). Mission statement. Retrieved July 13, 2009, from National Forum on Information Literacy Web site.
• Nierenberg, Ellen; Fjeldbu, Øyvind Gjems. "How much do first-year undergraduate students in Norway know about information literacy?". Journal of Information Literacy. 9 (1). 7 June 2015: 15. doi:10.11645/9.1.1983.
• Obama, B. (2009). Presidential Proclamation: National Information Literacy Awareness Month, 2009. Washington, DC: U.S. Government Printing Office. Retrieved October 27, 2009 from https://web.archive.org/web/20121021192357/http://www.whitehouse.gov/assets/documents/2009literacy_prc_rel.pdf
• Osborne, R. (Ed.). (2004). From outreach to equity: Innovative models of library policy and practice. Chicago: American Library Association.
• Ryan, J.; Capra, S. Information literacy toolkit. Chicago: American Library Association. 2001.
• Schwarzenegger, S. (2009). Executive order S-06-09. Sacramento, CA. Retrieved October 27, 2009 from https://web.archive.org/web/20110602181538/http://gov.ca.gov/news.php?id=12393
• SCONUL. The Seven Pillars of Information Literacy model. 2007. 28 October 2007 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: November 3, 2010.
• "Secretary's Commission on Achieving Necessary Skills". 2017-10-05 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-10-30.
• Tuominen, Kimmo; Savolainen, Reijo; Talja, Sanna. "Information Literacy as a Sociotechnical Practice". The Library Quarterly. The University of Chicago Press. 75 (3). 2005: 329–345. doi:10.1086/497311.

Xarici keçidlər

• ELD information literacy wiki, U. Cal. Davis Arxivləşdirilib 2012-01-03 at the Wayback Machine