|
Mirəli Seyidov
Mirəli Mirələkbər oğlu Seyidov (5 may 1918, İrəvan – 26 aprel 1992, Bakı) — Azərbaycan mifoloq-türkoloqu, ədəbiyyatşünas, tənqidçi, Azərbaycan Yazıçılar İttifaqının üzvü (1976), filologiya elmləri doktoru (1968), professor (1979), Azərbaycan SSR Əməkdar elm xadimi (1982), Azərbaycan Milli Yaradıcılıq Akademiyasının müxbir üzvü.
Həyatı
Mirəli Mirələkbər oğlu Seyidov 5 may 1918-ci ildə Qərbi Azərbaycanın İrəvan şəhərində bəy ailəsində anadan olmuşdur. Burada ibtidai məktəbi, Bakıda S. Ağamahoğlu adına hidromeliorasiya texnikumunu bitirmişdir (1938). Ermənistan Dövlət Pedaqoji İnstitutunun Azərbaycan bölməsində təhsil almışdır (1938–1944). Eyni zamanda Ermənistan Dövlət Universitetinin Şərq şöbəsində oxumuşdur (1941–1945). Həmin illər "Sovet Ermənistanı" qəzeti redaksiyasında korrektor, ədəbi işçi, gənclər şöbəsinin müdiri, məsul katibin müavini vəzifələrində işləmiş, mətbuat müvəkkili olmuşdur. Azərbaycan SSR EA-nın Nizami adına Ədəbiyyat Muzeyinin orta əsrlər Azərbaycan ədəbiyyatı şöbəsinin müdiri (1945–1953), Nizami adına Dil və Ədəbiyyat İnstitutunda orta əsrlər şöbəsində baş elmi işçi (1953–1960), ədəbi əlaqələr şöbəsində baş elmi işçi (1960–1967), şöbə müdiri (1967–1980), Azərbaycan mifologiyası və orta əsrlər folkloru şöbəsinin müdiri (1980–1988), institutun xalq yaradıcılığı şöbəsində aparıcı elmi işçi işləmişdir (1987-ci ildən). 1982-ci ildə Türkiyədə keçirilən 4-cü türkoloji konqresdə Sovet nümayəndə heyətinin tərkibində olmuş, "Azərbaycan mərasimlərində teatr ünsürləri (Yuğ mərasiminə əsasən)" mövzusunda məruzə etmişdir.
Ədəbi fəaliyyətə 1941-ci ildə "Sovet Ermənistanı" qəzetində çap etdirdiyi rəy və oçerklərlə başlamışdır. Həmin dövrdən mətbuatda vaxtaşırı çıxış etmişdir. 1952-ci ildə "Sayat Novanın yaradıcılığı" mövzusunda namizədlik[1], 1967-ci ildə "Azərbaycan-erməni ədəbi əlaqələri (ən qədim dövrdən XVIII əsrin sonunadək)" mövzusunda doktorluq dissertasiyasını[2][3][4] müdafiə etmişdir. "Azərbaycan mifologiyası Azərbaycan xalqının mənşəyini öyrənməkdə bir mənbə kimi" mövzusunda tədqiqat üzərində çalışırdı. Ümumittifaq türkoloji müşavirə və konfranslarda iştirak etmişdir.
1992-ci il aprelin 26-da Bakıda vəfat etmiş, II Fəxri xiyabanda dəfn olunmuşdur.
Yaşadığı binanın divarına xatirə lövhəsi vurulmuşdur.
Yasamal rayonunda adına küçə var.
Ailəsi
1948-ci ildə Nəimə Həsənəli qızı Hüseynova (1923–1983) ilə ailə qurmuşdur.
Əsərləri
Azərbaycanca:
- Sayat-Nova. Bakı: Azərbaycan SSR EA Nəşriyyatı, 1954;
- Qövsi Təbrizi. Bakı: AzSSR EA Nəşriyyatı. 1963;
- Azərbaycan-erməni ədəbi əlaqələri (orta əsrlər). Bakı: Elm, 1976;
- Azərbaycan mifik təfəkkürünün qaynaqları. Bakı: Yazıçı, 1983;
- Qızıl döyüşcünün taleyi. Bakı: Gənslik, 1984;
- Azərbaycan xalqının soykökünü düşünərkən. Bakı: Yazıçı, 1989;
- Yaz Bayramı. Bakı: Gənclik, 1990;
- Qam-şaman və onun qaynaqlarına ümumi baxış. Bakı: Gənclik, 1994;
- Azərbaycan xalqının soykökünü düşünərkən (az.-əski. آذربایجان خالقینین سوی کؤکون دوشونرکن, ərəb əlifbasına çevirən: Rəhim Şavanlı). Təbriz: Əxtər, 1384 (2005);
- Böri-qurt. Bakı: Adiloğlu, 2006;
- Azərbaycan xalqının soykökünü düşünərkən. Bakı: Elm və təhsil, 2018;
- Azərbaycan usturəvi təfəkkürünün mənbələri (az.-əski. آذربایجان اسطورهوی تفکرونون منبعلری, hazırlayan: Cəfər Canani). Təbriz: Azərturan, 1400 (2022).
Türkcə:
- Türk–Ermeni Edebî İlişkileri (Yayın Haz.: Dr. Telli Akhun Korkmaz, Prof. Dr. Mehmet Kutalmış). Ankara: Berikan Yayınevi, 2017;
- Altın Elbiseli Adam (Çevirmen: Oder Alizade). İstanbul: Kutlu Yayınevi, 2019;
- Börü (Çevirmen: Oder Kutluer). İstanbul: Kutlu Yayınevi, 2021.
Rusca:
- Из истории азербайджанско-армянских литературных связей (Насими и Миран). Ереван: Издательство АН Азерб. ССР, 1963[5];
- Певец народов Закавказья. Баку: Изд-во Акад. наук Азербайджанской ССР, 1963;
- Азербайджано-армянские литературные связи. Баку: Изд-во Акад. наук Азербайджанской ССР, 1969.
Farsca:
- Qam-şaman və neqahi be əsatir-e xəlqha-ye tork (fars. قام - شامان و نگاهی به اساطیر خلقهای ترک, çevirən: Səməd Çaylı). Təbriz: Əxtər, 1381 (2002).
Məqalələri
Azərbaycanca:
- M. Seyidov. "Varsaq" sözü haqqında // Nizami adına Ədəbiyyat və Dil İnstitutunun əsərləri. B., 1954, VII k., s. 175–185;
- M. Seyidov. "Uğur" sözü haqqında bəzi qeydlər // Az. SSR EA Xəbərləri (İctimai elmlər seriyası), 1962, № 4, s. 147–159;
- M. Seyidov. "Öləng"in izi ilə // "Azərbaycan" Jur., 1965, № 5, s. 84–93;
- M. Seyidov. "Oğuz" sözünün və obrazının mənşəyi // "Oğuz versiyası Zaqafqaziyada" Konfransının tezisləri. B.: Az. SSR EA Nəşriyyatı, 1966, s. 6;
- M. Seyidov. Dədə Qorqud boylarının mənşəyinə dair // "Azərbaycan" Jur., 1968, № 6, s. 201–208;
- M. Seyidov. Varsaq… Ozan… Aşıq… // "Qobustan" toplusu, 1970, № 1, s. 38–41;
- M. Seyidov. Ustad şair (Avetik İsahakyanın anadan olmasının 100 illiyi münasibətilə) // "Sovet Ermənistanı" qəz., 28 oktyabr 1975, № 129 (10241);
- M. Seyidov. Bəzi abidələrdə və xalq yaradıçılığı nümunələrində adətinin qalıqları haqqında mülahizələr // Azərbaycan şifahi xalq ədəbiyyatına dair tədqiqlər, V kitab, Bakı, Elm, 1977, s. 47;
- M. Seyidov. Göy, ağ, qara rənglərinin əski inamlarla əlaqəsi // Az. SSR EA Xəbərləri ("Ədəbiyyat, dil, inçəsənət"ser.), 1978, № 2, s. 20–37;
- M. Seyidov. Böyük sənətkar (Yeğişe Çarents haqqında) // "Sovet Ermənistanı" qəz., 2 fevral 1978, № 14 (10594);
- M. Seyidov. Alı kişi və Koroğlu obrazlarının prototipləri haqqında // "Azərbaycan" Jur., 1978, № 3, s. 184–207;
- M. Seyidov. "Qorqut" sözünün təhlili və obrazının kökü haqqında // "Azərbaycan" Jur., 1979, № 1, s. 179–207;
- M. Seyidov. Ağqoyunlu və Qaraqoyunlu etnonimlərinin etimoloji araşdırılması // "Qobustan" toplusu, 1979, № 3, s. 59–66;
- M. Seyidov. Xızırı türkdilli xalqların inamı yaratmışdır // "Azərbaycan" Jur., 1979, № 4, s. 51–60;
- M. Seyidov. Dədə Qorqud boydlarındakı "günortaç" və "ortaç" sözlərinin etimoloji təhlili // "Azərbaycan" Jur., 1980, № 3, s. 177–188;
- M. Seyidov. "Qazaq" ("Qazax") sözünün araşdırılması // "Azərbaycan" Jur., 1981, № 2, s. 150–163;
- M. Seyidov. Günəş mifi // "Elm və həyat" Jur., 1983, № 2, s. 32–34;
- M. Seyidov. "Qarabağ" və "Arsaq" sözünün etimoloji təhlili // Azərbaycan filologiyası məsələri (məqalələr məcmuəsi), V., 1983, s. 142–150;
- M. Seyidov. "Qızıl döyüşcü"nün soy-etnik taleyi haqqında // "Ulduz" Jur., 1981, s. 33–49;
- M. Seyidov. Xalcalarımızdakı əjdaha motivinin mifoloji kökləri // "Elm və həyat" Jur., 1984, № 3, s. 20–23;
- M. Seyidov. "Qaşqay" və "Ayrım" etnonimlərinin sözacımı // "Elm və həyat" Jur., 1984, № 9, s. 13–15;
- M. Seyidov. Oğuzun ata-anasının kimliyi // "Elm və həyat" Jur., 1985, № 8, s. 15–16;
- M. Seyidov. Mifdə sonsuzluq və təklik baxışı haqqında // "Elm və həyat" Jur., 1986, № 6, 25–27.
Türkcə:
- M. Seyidov. Gök, kara, Ak Renglerinin Eski İnançlarla Alakası // Türk Dünyası Araştırmaları, İstanbul, 1988, Sayısı 2, s. 33–52.
Ermənicə:
- M. Seyidov. Yaxşı təşəbbüs (C. Məmmədquluzadənin seçilmiş əsərləri haqqında) // "Qrakan Adrbejan" Jur., 1959, № 2, s. 127–128;
- M. Seyidov. Molla Vəli Vidadi (Anadan olmasının 250 illiyi münasibətiylə) // "Qrakan Adrbejan" Jur., 1959, № 3, s. 107–115;
- M. Seyidov. Bizim doğma Sayat Nova // "Qrakan Adrbejan" Jur., 1963, № 5, s. 26–31;
- M. Seyidov. Üstadlar üstadı Sayat Nova // "Qrakan Adrbejan" Jur., 1988, № 2, s. 73–77.
Rusca:
- М. Сейидов. Некоторые заметки о гунно-азербайджанских мифологических связей на основе этимологического анализа "куар" (гуар) // Вопросы Азербайджанского языкознания (сборник статей). Б.: Изд. Ак.Наук Аз.ССР, 1967, с. 205–216;
- М. Сейидов. Опыт этимологического анализа Бундурк-Бунтюрк // Доклады АН Азербайджанской ССР, 1969, том ХХV с. 91–93;
- М. Сейидов. Опыт этимологического анализа етнонимов и топонимов Аггоюнлу и Гараглюнлу // S. M. Kirov adına Azərbaycan Dövlət Universitetinin Elmi Əsərləri (Dil və ədəbiyyat seriyası). В.: 1977, № 6, 14–23;
- М. Сейидов. Заметки о гуннской мифологии (по источникам VII в.) // Жур. "Советская тюркология", 1970, № 2, 107–116;
- М. Сейидов. Об этиологии слова "узан" // Жур. "Советская тюркология", 1971, № 1, с. 38–48;
- М. Сейидов. К вопросу о трактовке Йер-Суб в древнетюркских памятниках // Жур. "Советская тюркология", 1973, № 3, с.63–69;
- М. Сейидов. Опыт анализа этнонимов и топонимов "Аггоюнлу" и "Гарагоюнлу" // Научные Труды Министерства Высшего и Среднего Образования Аз.ССр, 1977, 17 с.
Sənədli filmlər və verlişlər
Həmçinin bax
İstinadlar
|
|
