Sos d'o Rei Catolico

Sos d'o Rei Catolico
Alministración
País	España
Autonomía	Aragón
Provincia	provincia de Zaragoza
Tipu d'entidá	conceyu d'España
Alcalde de Sos d'o Rei Catolico	Jesús María Iso Echegoyen
Nome oficial	Sos del Rey Católico (es)[1]
Códigu postal	50680
Xeografía
Coordenaes	42°29′50″N 1°12′57″W
Sos d'o Rei Catolico Sos d'o Rei Catolico (España)
Superficie	216.624807 km²
Altitú	652 m
Llenda con	Javier, Sangüesa/Zangoza, Undués de Lerda ^(es) , Urriés, Navardún ^(es) , Petilla de Aragón ^(es) , Uncastillo, Castiliscar ^(es) , Carcastillo y Cáseda
Demografía
Población	585 hab. (2024) - 312 homes (2019) - 278 muyeres (2019)
Porcentaxe	0.06% de provincia de Zaragoza
Densidá	2,7 hab/km²
Más información
Estaya horaria	UTC+01:00
Llocalidaes hermaniaes	Palermo
sosdelreycatolico.com

Sos d'o Rei Catolico (oficialmente en castellanu: Sos del Rey Católico) ye un conceyu español de la contorna de les Cinco Villes, al noroeste de la provincia de Zaragoza, comunidá autónoma d'Aragón. Dependen del conceyu cinco asentamientos de población: Barués, Novellaco Mamillas, Campo Real (Zaragoza) y Sofuentes.

Historia

Judería de Sos del Rei Católicu, axacente al Palaciu de los Sada

Conceyu de Sos del Rei Católicu asitiáu na Plaza de la Villa

L'allugamientu d'esta población, nuna elevación del terrén predresa convirtió-y mientres enforma tiempu en plaza fuerte y dende el sieglu X en que foi reconquistada, tuvo gran importancia como ciudá fronteriza.

En 1044 foi incorporada por Ramiro I al Reinu d'Aragón.^[2]

Nel añu 1452, en plena Guerra de Navarra, la reina Juana Enríquez mover a la entós llamada "Sos" a seques, onde dio a lluz al infante Fernando que depués se convertiría en Fernando'l Católicu. Esa nacencia añadió la coletilla de "del Rei Católicu" al nome de la población.^[2]

En 1711 foi nomada Capital de les Cinco Villes.^[2]

Tol so cascu históricu ta perbién calteníu y el pueblu ta declaráu Conxuntu Históricu Artísticu y Bien d'Interés Cultural nel añu 1968. L'escepcional caltenimientu del so cascu urbanu fai qu'un paséu por esta llocalidá convertir nun viaxe al pasáu destacando les muralles, ilesies, la Plaza de la Villa y el Palaciu de los Sada, onde nació Fernando'l Católicu nel añu 1452. En Sos del Rei Católicu rodóse la película La vaquilla (1985) de Luis García Berlanga, na qu'actuaron como extras munchos de los vecinos de la llocalidá.^[3]

En xineru de 2016 entró a formar parte de L'asociación de los pueblos más guapos d'España^[4]

Política llocal

Últimos alcaldes de Sos del Rei Católicu

Periodu	Alcalde	Partíu
1979-1983	Juan Luis Machín Garín[5]	UCD
1983-1987
1987-1991
1991-1995
1995-1999
1999-2003
2003-2007
2007-2011	José Ignacio Machín Allegre	PSOE
2011-2014	Jesús María Iso Echegoyen	PP
2014-2015	María José Navarro Lafita[6]	PSOE
2015-2019

Resultaos eleutorales

Eleiciones municipales^[7]

Partíu	2003	2007	2011	2015
PSOE	3	5	3	4
CA				2
PP	1	1	3	1
AISRC			1
PAR	2	1	-
IX			-
CHA	1
Total	7	7	7	7

Llugares d'interés

• Ilesia de San Esteban.- La ilesia de San Esteban ta asitiada xunto al castiellu. El conxuntu ta formáu pola ilesia en sí, destinada al cultu, la cripta y el claustru, que da accesu dende la cai que xube de la plaza de la villa, a la portada principal de la ilesia.
• Cripta de la Virxe del Perdón. s. XIV

  

  Planta de la cripta de Sta. Mª del Perdón. Marques de cantería.

Lleenda de la imaxe

1. Pórticu d'accesu.
2. Escalera a/dende la ilesia de S. Esteban.
3. Naves.
4. Capiya del Sto Cristu del Perdón.
5. Capiya de Sta. Mª del Perdón, La Central o Mayor.
6. Capiya S. Pedro Apóstol.
7. Capiya de la Virxe del Pilar.
8. Travesía del Perdón.
9. Marques de cantería.

• Cabezo Ladrero: Xacimientu arqueolóxicu asitiáu na pedanía de Sofuentes.

• Castiellu de la Peña Felizana.- Como villa fronteriza ente los vecinos reinos de Navarra y Aragón, Sos cuntó col so castiellu fortificáu pa reforzar la llinia defensiva.Realmente esi foi l'orixe de la población, que foi adulces, construyendo les sos viviendes alredor d'esti primitivu castiellu, que nel so orixe foi construyíu en madera. Ta asitiáu a lo cimero de la peña Feliciana, la parte más alta de la llocalidá lo que facilitaba la defensa de la plaza.Del orixinal castiellu en madera nun queda nada. Conforme les téuniques de construcción evolucionaron, la madera foi sustituyéndose pola piedra, y anguaño del castiellu del sieglu XII la muerte más reseñable que se caltuvo ye la rehabilitada Torre del Homenaxe.
• Casa de la villa.- Ye un edificiu, d'estilu renacentista, que foi construyíu pol conceyu sosiense a finales del sieglu XVI, reformáu mientres el sieglu XIX, y restauráu pa l'adaptación a la so actual función como sede alministrativa de les dependencies municipales, nos años ochenta.
• Palaciu de los Sada'.-' Casar palaciu ye un edifico en piedra de sillería, que data de finales del sieglu XV, y na fachada, sobre la puerta d'entrada podemos ver l'escudu de la familia.Foi la vivienda de la familia nobiliaria de los Sada, y la casa onde foi acoyida doña Juana, pa dar a lluz al futuru monarca, yá que por espresu deseyo de la reina, quería que'l so fíu naciera en tierres aragoneses.Anguaño convirtióse el Centru d'Interpretación de la figura de Fernandu II d'Aragón. Nel centru, por aciu paneles y audiovisuales, averar al visitante a la vida y la dómina d'esti pernomáu monarca.Nel Palaciu asítiase la Oficina de Turismu municipal y dende ellí xestiónense les visites empuestes a la llocalidá.
• 'Palaciu Español de Neñu'.- Na cai Mayor (cai de Fernando'l Católicu) atopamos el palaciu Español de Neñu. Foi mientres años colexu de les neñes de Sos, onde les Fíes de la Caridá de San Vicente de Paul, gracies a doña Manuela Pérez de Biel, impartíen la formación inicial. L'edificiu ye d'estilu renacentista, y foi construyíu como'l palaciu nobiliariu de los Español de neñu de finales del XVI. Cuenta con trés plantes, la planta cimera formada por una galería de arquillos na so fachada principal. Mención especial merez la portada principal, formada por un arcu almohadillado, y el suelu del patiu, compuestu por un mosaicu de cantos rodaos.
• Colexu Isidoro Gil de Jaz.- L'edificiu atópase na plaza de la villa. La so fachada ta construyida con piedra de sillería, y consta de 4 plantes, siendo la postrera una galería d'arcos de mediu puntu, siguiendo l'estilu de construcción aragonés. El conxuntu inclúi la ilesia de San José de Calasanz.
• Rula Medieval.- Foi construyida como llugar de mercáu y espaciu de xunta del conceyu de la villa na edá media, y anguaño alluga la biblioteca municipal, nel so edificiu principal. Amás d'esti edificiu principal, la Rula dispón d'un espaciu abiertu, formáu por una portalada porticado, compuestu por arcos apuntaos caltiénense los dos furos escavaos pa guardar xelu, necesariu por casu nel caltenimientu d'alimentos.
• Parador Nacional de Turismu.- De calter aragonés, l'hotel caltién l'ambiente monumental, históricu y artísticu de Sos del Rei Católicu. La villa, declarada Conxuntu Históricu-Artísticu, foi trubiecu d'influyentes nobles y del Rei Católicu.
• Puertes de la muralla.- La naturaleza de villa fronteriza ente los vecinos reinos de Navarra y Aragón, fizo que la villa medieval cuntara con una muralla defensiva qu'arrodiaba tol perímetru de la llocalidá.Caltener na actualidá siete portales de la muralla, que dan accesu a la cortil intramuros.

1. Portal de Zaragoza.
2. Portal de la reina.
3. Portal de Sangüesa.
4. Portal de Jaca.
5. Portal de Uncastillo.
6. Portal de Llevante.
7. Portal de poniente o del mudu.

• Santuariu de Valentuñana'.-' Construyíu polos Carmelites Descalzos, a finales del s. XVII, el Conventu de Ntra. Sra. de Valentuñana, ta asitiáu a unos 2 km de la Villa de Sos del Rei Católicu.
• La judería.- Conserva Sos lo que foi la judería medieval, llamada na actualidá "barriu altu". Tuvo n'orixe formada por unes trenta cases redolada a una cai principal dende la que podía aportase al centru de la villa y dende la cual surden diversos caleyones ensin salida o callizos. El corazón de la judería ye la conocida como Plaza del Sartén, nuna de que les sos cases caltener la hendidura onde asitiar la Mezuzah. Dada la cercanía a Navarra, cuando en 1492 foi robláu'l decretu d'espulsión, fueron mayoría los xudíos de la villa que cruciaron la frontera al vecín reinu.
• Castiellu de Roita

• Castiellu de Añués

Fiestes

Cai de Sos del Rei Católicu, nel barriu de San Martín. Nótese la ventana con arcu geminado apuntáu, según la ventana inferior.

• Fiestes Mayores: Celébrense la tercer selmana d'agostu y nelles destaquen unos diez peñes llamaes pipotes en que los sos locales tómase vinu con piescu y otres bébores. Tolos díes una charanga percuerre'l pueblu, hai vaquillas toles tardes y verbena pela nueche. Tamién se celebra dende va unos años el Encierre de San Coyón que ye una parodia de los cercanos Sanfermines y onde toos esfruten.
• Feria Medieval: El primer fin de selmana d'agostu, tien llugar en Sos del Rei Católicu dende 1995, la celebración de la Feria d'Alternatives Rurales del Prepirineo. Nel so orixe foi impulsada por Cider Prepirineo, y anguaño son los vecinos y asociaciones del pueblu los que s'implicaron y tomaron les riendes de la organización.
• Pascua de Valentuñana: Celébrase'l segundu día de Pascua de Pentecostes. Faise la Romería al Santuariu de Valentuñana, cómese acomuñáu, suéltense vaquillas y acábase la xornada con una verbena.
• Día de la Cruz: En memoria de les Fiestes Patronales que se celebraben na llocalidá'l 14 de setiembre, día de la esaltación de la Santa Cruz, celébrase una misa solemne na ilesia de San Esteban con del voltio xeneral de campanes y darréu la Comisión de Fiestes entama una comida popular, amás d'otros actos lúdicos-festivos.
• Fogueres de San Sebastián: Son tradicionales en Sos del Rei Católicu, la celebración de fogueres en redol a la festividá de San Sebastián, el 20 de xineru.
• Xornaes Fernandinas: La nacencia del rei Fernandu II d'Aragón ye una fecha señalada na actividá de la villa que la vio nacer. En redol a la fecha de la so nacencia, el 10 de marzu, entámense toa una serie d'actos y conferencies, pa conmemorar la nacencia del sosiense más pernomáu.
• Festival de la Lluna Llunera (Anguaño yá nun esiste)

Personaxes pernomaos

• "'Pilar Bonu Ibáñez.-"', una de les 13 roses represaliaes pol réxime franquista *

'Fernandu II d'Aragón' (El católicu)

• Isidoro Gil de Jaz.- Natural de Sangüesa pero infanzón de corazón, pos se consideraba natural de Sos del Rei Católicu, d'ónde provenía la so familia. Foi un xurista y rexente del Principáu d'Asturies.

Infraestructures y servicios públicos.

• Aula Mentor.- Asitiada nel edificiu del Colexu Isidoro Gil de Jaz, l'Aula Mentor ufierta un sistema de formación abierta, flexible, a distancia y con sofitu tutorial al traviés d'Internet.
• Biblioteca.- La biblioteca municipal Isidoro Gil de Jaz reabrió les sos puertes en mayu del 2003 nel edificiu de la rula medieval. Amás de los fondos propios, dende va unos años forma parte de la Rede de Biblioteques d'Aragón, lo que dexa a los usuarios de Sos faer usu de los fondos d'otres biblioteques de la rede de manera gratuita.
• Escuela de música.- Dende 2002 en que se recuperó la enseñanza de música en Sos del Rei Católicu, fueron munchos los pasos que se dieron nesti campu, y delles les iniciatives y proyeutos que salieron alantre, de la mano del direutor, Javier Blanco.
• Aula de la naturaleza.- El Proyeutu d'Aula de Naturaleza, Arte y Cultura ye un programa del Departamentu d'Educación, Cultura y Deporte del Gobiernu d'Aragón. L'oxetivu del proyeutu ye favorecer la conocencia de los bienes naturales, culturales artísticos y sociales d'Aragón, complementando'l desenvolvimientu del currículu educativu de los escolares aragoneses nos niveles d'educación non universitaria.Mientres una selmana, estudiantes de centros educativos d'Aragón, acompañaos de los sos profesores y de los docentes del centru, realicen un programa completu d'actividaes, que-yos dexa conocer la villa, y la redolada natural y artístico.
• Instalaciones deportives.- Les instalaciones deportives en Sos del Rei Católicu tán compuestes por:

1. Piscines municipales de branu: con dos vasos, unu recreativu y pa natación, de 25 metros de llargu, y otru infantil, con escasa fondura pal esfrute de los más pequeños. Completen les instalaciones, una zona de solárium, con verde natural, parque infantil, cafetería y terraza, amás de vestuarios.
2. Polideportivu. Cuenta con una pista polivalente de balonmano, baloncestu, fútbol sala, mini baloncestu y voleibol. Amás, nesta pista entamen clases selmanales de aerobic, y ye'l llugar d'entrenamientu del equipu de tenis de mesa “Fernandino”, formáu por deportistes de la llocalidá.
3. Ximnasiu: Ye un espaciu d'unos 200 metros cuadraos, dotáu con 25 máquines d'exerciciu pa musculación y fitness. Selmanalmente dispón de serviciu de fisioterapia deportiva, pa la orientación de los usuarios nos exercicios más convenientes.
4. Campu de fútbol: de verde natural, d'usu llibre y gratuitu.

• Ludoteca.- Espaciu educativu y d'alcuentru. Al traviés d'actividaes lúdiques los neños y neñes pueden potenciar el so desenvolvimientu personal, sicomotor, cognitivu, críticu afeutivu y social.
• Oficina de turismu.- La oficina de turismu asítiase na planta calle del palaciu de Sada, que tamién alluga'l centru d'interpretación de Fernandu II d'Aragón.
• Albergue municipal.- Enclaváu en plenu cascu antiguu de Sos, pretende dar un serviciu d'agospéu, servicios completos y actividaes nuna villa llena d'encantu. Les posibilidaes qu'ufierta l'albergue son munches, dende habitaciones con 10 cames y bañu, hasta serviciu de comedor, sales de tar y un ambiente atopadizo y bon tratu.

Ver tamién

• Llista de conceyos de la provincia de Zaragoza

Referencies

1. Afirmao en: Llista de Conceyos y los sos Códigos por Provincies a 1 de xineru de 2019. Data d'espublización: 8 febreru 2019. Editorial: Institutu Nacional d'Estadística.
2. Alberto, Rosa y Javier. «Sos del Rei Católicu».
3. Javier Ortega (18 de febreru de 1985). «Berlanga estrena en Zaragoza la so película 'La vaquilla'». El País. https://www.elpais.com/articulo/cultura/GARCiA_BERLANGA/_LUIS_/CINE/Berlanga/estrena/Zaragoza/pelicula/vaquilla/elpepicul/19850228elpepicul_11/Tes/. Consultáu'l 9 de payares de 2008. 
4. http://www.sosdelreycatolico.com/noticia/sos-oficialmente-unu-de-los pueblos-mas-guapos-de-espana
5. Ministeriu de Facienda y Alministraciones Públiques (Gobiernu d'España). «Treinta aniversario de las primeras elecciones municipales de la democracia». Archiváu dende l'orixinal, el 6 de marzu de 2014. Consultáu'l 6 de marzu de 2014.
6. «Alcaldes de tolos conceyos de la provincia de Zaragoza». Heraldo.es. 14 de xunu de 2015. https://www.heraldo.es/noticias/aragon/zaragoza_provincia/2015/06/14/todos_los_alcaldes_provincia_zaragoza_366885_1101025.html. 
7. Gobierno d'Aragón. «Archivo Eleutoral d'Aragón». Consultáu'l 13 d'agostu de 2012.

Enllaces esternos

• Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre Sos del Rei Católicu.
• Ficha de la población
• Conceyu de Sos del Rei Católicu
• Proyeutu Village Terraneo

• Datos: Q49571
• Multimedia: Sos del Rey Católico